Osobowość dyssocjalna – cechy, przyczyny, postępowanie przy dyssocjalnych zaburzeniach osobowości

Osobowość dyssocjalna – cechy osobowości antyspołecznej

Osobowość dyssocjalna określana inaczej jako psychopatia, osobowość antyspołeczna, osobowość asocjalna, osobowość psychopatyczna, osobowość nieprawidłowa, zaliczana jest do grupy schorzeń psychicznych, charakteryzujących się anormalnym wzorcem zachowań, trwającym przez długi czas. Wyraża się on w takich obszarach życia, jak relacje z innymi, zachowania impulsywne.

Zgodnie z ICD-10 dyssocjalne zaburzenia osobowości (antyspołeczne zaburzenia osobowości) są definiowane jako wzorzec zachowań, w których dominuje pogarda dla cudzych praw, nagminne naruszanie ich. Zachowania te według definicji mogą być zakwalifikowane jako dyssocjalne zaburzenie osobowości jeżeli ich występowanie obserwujemy po 15. roku życia. Osoby dyssocjalne cechuje brak empatii, drażliwość, agresywność, antyspołeczność, impulsywność, kłamliwość.Typowa jest skłonność do łamania prawa – kradzieży, włamań, handlu narkotykami Zaburzenia dyssocjalne mogą objawiać się także nadużywaniem substancji psychoaktywnych, samookaleczaniem, a nawet samobójstwem.

Największą grupą, wśród której możemy poszukiwać osób z osobowością dysocjalną, są kryminaliści. Oczywiście należy pamiętać, że nie u każdego przestępcy recydywiscy zdiagnozujemy osobowość dyssocjalną. Wyróżnia się typ impulsywny oraz kalkulatywny typ osobowości dyssocjalnej.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza ból czubka głowy?

Psychopatia – objawy zaburzeń dyssocjalnych

Do dnia dzisiejszego nie jest znana geneza dyssocjalnych zaburzeń osobowości. Wyróżniamy kilka koncepcji na podstawie zebranych danych statystycznych. Dzięki nim, jako czynniki ryzyka wystąpienia osobowości dyssocjalnej możemy wymienić: patologiczną strukturę funkcjonowania rodziny (instrumentalne relacje w rodzinie, brak jednego z rodziców, dzieciństwo ubogie w uczucia, przemoc w rodzinie, problem uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych), wychowanie wśród patologicznych rówieśników, nadużywanie substancji odurzających, w tym alkoholu.

Przyczyny osobowości dyssocjalnej mogą mieć także charakter fizjologiczny. Osobowość psychopatyczna może rozwinąć się w odpowiedzi na urazy głowy, wrodzone wady genetyczne ośrodkowego układu nerwowego, nieprawidłowa budowa oraz funkcjonowanie układu limbicznego (odpowiedzialnego za emocje i motywacje). Zaburzenia w jego funkcjonowaniu powodują trudności w kontroli impulsów oraz doprowadzają do zachowań agresywnych.

Zachowania dyssocjalne mogą być także poprzedzone zaburzeniami zachowania w dzieciństwie i okresie dojrzewania określane jako psychopatia dziecięca.

Warto wspomnieć także, że zachowania antyspołeczne mogą mieć swoją przyczynę w dysregulacji serotoniny, kortyzolu i testosteronu. Nieprawidłowości w ich stężeniu mogą stać się przyczyną powstawania agresywności i zachowań antyspołecznych.

To też może Cię zainteresować: Kim jest narcyz? Rodzaje osobowości narcystycznej

Jak rozpoznać osobowość psychopatyczną?

Ludzie określani jako osoby antyspołeczne w swoim odbiorze przejawiają: skłonność do stosowania przemocy, chłód emocjonalny, nagminne nieprzestrzeganie prawa. Osobowość dyssocjalna należy do grupy najlepiej poznanych zaburzeń osobowości, dotyczy około 5 proc. mężczyzn i i 1 proc. kobiet. Osobowość dyssocjalna u dzieci może być poprzedzona antyspołecznymi zaburzeniami osobowości u ojca.

Osoby dyssocjalne charakteryzują poniżej przedstawione zachowania:

• brak poczucia winy,
• uczuciowa pustka,
• lekceważenie norm społecznych,
• brak odpowiedzialności,
• skłonność do obwiniania innych,
• niezdolność do związków uczuciowych z innymi ludźmi,
• skłonności do samouszkodzeń,
• lekceważenie innych ludzi,
• nietypowa reakcja na alkohol,
• formalnie nie zaburzona inteligencja,
• szantażowanie otoczenia samobójstwem,
• niski poziom odczuwanego lęku, dlatego podejmują działania ryzykowne, a wielokrotnie niebezpieczne,
• brak zdolności przewidywania skutków własnego postępowania,
• brak zdolności wysnuwania wniosków z doświadczeń z przeszłości,
• nadmierna drażliwość,
• nietrwałość dążeń.

W związku z cechami, jakie wykazuje osobowość dyssocjalna, związek czy założenie rodziny z tak zaburzoną kobietą czy mężczyzną może być bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Zwłaszcza że osoby dyssocjalne mają zazwyczaj dodatkowo bezosobowy stosunek do życia seksualnego (przedmiotowe traktowania partnera/partnerki typowe dla osobowości dyssocjalnej kalkulatywnej) i koncentrują się jedynie na teraźniejszości (brak umiejętności planowania).

Osobowość dyssocjalna – test

Diagnozę w kierunku psychopatycznej osobowości dokonuje lekarz psychiatra, biorąc pod uwagę wywiad kliniczny, obserwacje chorego w oddziale oraz inne dostępne informacje, jak np. wywiad zebrany od rodziny chorego. Psychiatrzy często współpracują z psychologami, którzy dysponują narzędziami do diagnozy osobowości.

Przy podejrzeniu osobowości dyssocjalnej, testy charakteryzujące się największą rzetelnością to:

• skala uspołecznienia z kwestionariusza CPI H.G. Gougha,
• skala socjopatii Spielbergera,
• skala obserwacyjna skłonności psychopatycznych R. D. Hare’a,
• Minnesocki wielowymiarowy inwentarz osobowości.

Rozpoznanie osobowości dyssocjalnej należy stawiać ostrożnie. Zawsze lekarz najpierw powinien wykluczyć upośledzenie umysłowe, nerwicę, zaburzenia osobowości o podłożu organicznym oraz zespoły psychotyczne. Podczas stawiania diagnozy bierze się pod uwagę następujące kryteria wg Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych: nieliczenie się z uczuciami innych; lekceważenie praw, reguł; niemożność utrzymywanie trwałych związków z innymi; niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji, nieumiejętność przeżywania winy, brak zdolności korzystania z doświadczeń; skłonność do obwiniania innych.

Warto wspomnieć, iż zaburzenia dysocjacyjne są zupełnie odrębną jednostką chorobową niż zaburzenia dyssocjalne i nie należy tych pojęć używać zamiennie.

Jak leczyć i jak postępować z osobowością dyssocjalną?

Do dnia dzisiejszego nie opracowano skutecznych metod leczenia psychopatii. Leczenie farmakologiczne okazało się nieefektywne, terapia elektrowstrząsami i zabiegi psychochirurgiczne także.

Obecnie, na podstawie wieloletnich obserwacji, uważa się, że prowadzenie długoletnich programów reedukacyjno-resocjalizacyjnych jest metodą najbardziej skuteczną. W skład takich programów powinny wchodzić psychoterapia grupowa, terapia pracą, ruchem, społeczność lecznicza. Równocześnie powinno się stosować techniki warunkowania instrumentalnego, w których dużą rolę odgrywa manipulacja przywilejami.

Warto wspomnieć, iż w tej grupie zaburzeń osobowości psychoterapia jest trudna do prowadzenia. Osoby z zaburzeniami dysocjacyjnymi często nie odczuwają potrzeby zmiany, nie czują się chore, nie mają poczucia winy. Jak wspomniano, osoby psychopatyczne nie potrafią także wyciągać wniosków z wcześniejszych zachowań, poprzez co terapia jest dodatkowo utrudniona.

Nie istnieje leczenie farmakologiczne ukierunkowane bezpośrednio na dyssocjalne zaburzenia osobowości. Jeżeli towarzyszą objawy depresji bądź lęk, lekarz może zdecydować o włączeniu leczenia farmakologicznego tych objawów.