Oponiak mózgu (meningioma) – objawy, przyczyny, powikłania, leczenie, rokowania

Oponiak mózgu – co to jest?

Oponiaki to grupa nowotworów, w większości przypadków łagodnych, wywodząca się z komórek opony pajęczej. Kobiety chorują dwukrotnie częściej niż mężczyźni, natomiast u oponiak u dziecka występuje bardzo rzadko. Oprócz oponiaków występujących pojedynczo spotyka się oponiaki mnogie. Średni czas upływający od wystąpienia pierwszych objawów do rozpoznania wynosi od 2 miesięcy do ponad pół roku.

Oponiak jest to nowotwór wywodzący się z komórek opony pajęczej. W większości przypadków jest to łagodny nowotwór mózgu, rzadko zdarzają się odmiany złośliwe. Jest to jeden z najczęstszych nowotworów mózgu. Oponiaki występują głównie u ludzi starszych pomiędzy 40. a 60. rokiem życia, choć zdarzają się także u osób młodych. Jeśli nie zostaną u nich szybko wykryte, systematycznie i bardzo szybko rosną, co daje bardzo niepomyślne rokowanie.

Oponiaki mózgucharakteryzują się tym, iż nie naciekają struktur z nimi sąsiadujących, a jedynie je odpychają w trakcie rozrastania się, a co ważne, nie dają przerzutów. Sugeruje się, iż wpływ na rozwój tego guza mózgu mogą mieć żeńskie hormony płciowe. Wniosek ten wyciągnięto na podstawie badań, które pokazały, iż na powierzchni komórek oponiaków występuje wiele typów receptorów dla nich oraz istotną rolę w ich rozwoju odgrywają czynniki genetyczne.

Sprawdź również: Drętwienie i mrowienie twarzy – jakie mogą być przyczyny?

Oponiaki – rodzaje

Oprócz oponiaków występujących pojedynczo spotyka się oponiaki mnogie. Średni czas upływający od wystąpienia pierwszych objawów do rozpoznania wynosi od 2 miesięcy do ponad pół roku. Rzadko zdarzają się odmiany złośliwe oponiaków.

Wyróżnia się następujące rodzaje opaniaków:

• oponiak brodawkowaty,
• oponiak włóknisty,
• oponiak jasnokomórkowy,
• oponiak atypowy,
• oponiak anaplastyczny,
• oponiak przejściowy/ mieszany,
• oponiak wydzielniczy,
• oponiak naczyniakowaty,
• oponiak metaplastyczny.

Oponiaki – czy są złośliwe?

Oponiaki w mózgu charakteryzuje znaczna różnorodność budowy histologicznej. Znaczna większość oponiaków spełnia kryteria zaliczenia tych guzów do I stopnia złośliwości wg klasyfikacji WHO. Należy tutaj podkreślić, iż zdarzają się wznowy nowotworu po całkowitym operacyjnym usunięciu oponiaka. Oponiaki o II i III stopniu złośliwości, za wyjątkiem tego, iż mają bardzo wyraźną tendencję do tworzenia wznowy pooperacyjnej, dają niekiedy bardzo odległe przerzuty.

Pomimo iż oponiak należy w większości przypadków do nowotworów łagodnych, zdarzają się tzw. złośliwości miejscowe oponiaka. Związane jest to z faktem, iż rozrasta się on w miejscach bardzo trudno dostępnych pod względem chirurgicznym, np. rdzeń kręgowy czy mózgowie. Większość pacjentów z oponiakami ośrodkowego układu nerwowego (OUN) ma pojedynczy guz, ale spotykamy przypadki ich wieloogniskowego występowania. Oponiaki mogą dawać bardzo rozległe przerzuty, m.in. do płuc, kości, wątroby, węzłów chłonnych czy nerek.

Oponiaki – przyczyny guza mózgu

W chwili obecnej wiadomo, iż jest kilka czynników, które mogą przyczynić się do powstania i rozwoju oponiaków. Wśród tych czynników wymienia się:

• silną i długotrwałą ekspozycję na promieniowanie jonizujące; kiedyś stosowane było naświetlanie ośrodkowego układu nerwowego do leczenia grzybicy, późniejszym skutkiem tego zabiegu były wieloogniskowo powstające oponiaki (wewnątrzczaszkowe i wewnątrzkanałowe);
• wpływ czynników i infekcji wirusowych na rozwój oponiaków (nie został nigdy potwierdzony, choć w publikacjach pojawiają się podobne sugestie);
• radioterapię stosowaną w leczeniu nowotworów złośliwych (np. glejaka), która polega na naświetlaniu mózgu i rdzenia kręgowego chorych, może to powodować rozwój i przyspieszać wzrost oponiaka;
• hormony;
• występowanie blizny, m.in. po urazie czaszki.

Należy wspomnieć także o czynnikach genetycznych. Tendencja do dziedziczenia oponiaka wyraźniejsza jest u kobiet.

Oponiak – objawy

Symptomatologia jest zależna w dużej mierze od położenia nowotworu. Ma to duże znaczenia w odniesieniu do objawów, które towarzyszą choremu. Nieco inaczej będą prezentować się objawy oponiaka w mózgu, inaczej w kręgosłupie.

Najczęstszymi objawami oponiaka mózgu są:

• silne bóle i zawroty głowy;
• napady padaczkowe;
• niedowłady;
• zaburzenia czucia;
• porażenie dużych grup mięśni;
• przejściowe ataki niedokrwienne;
• zaburzenia czucia, smaku, słuchu, węchu;
• niewydolność przysadki;
• wzrost ciśnienia śródczaszkowego;
• drętwienie twarzy (zaburzenia funkcji nerwów czaszkowych).

Diagnostyka oponiaków – jakie badania wykonać?

Bardzo ważną rolę w rozpoznaniu oponiaków odgrywa konsultacja lekarska (neurolog, neurochirurg), przeprowadzenie wywiadu rodzinnego oraz badania obrazowe. Kluczowe znaczenie mają tomografie komputerowe: rentgenowska oraz rezonansu magnetycznego. Badanie tomografem pokazuje masę, dobrze odgraniczoną i mającą regularny kształt, silnie i jednolicie wzmacniającą się po podaniu kontrastu.

Czasem oponiakom towarzyszy obrzęk, związany głównie z umiejscowieniem i unaczynieniem nowotworu. W badaniu MRI oponiaki można przeoczyć. Po podaniu gadolinu obraz ulega silnemu wzmocnieniu, co umożliwia dokładną ocenę położenia oponiaka.

Leczenie oponiaków – operacja usunięcia nowotworu

Leczenie oponiaka w dużej mierze polega na chirurgicznym usunięciu nowotworu. Stopień trudności zabiegu jest bardzo różny i zależy przede wszystkim od położenia nowotworu, jego wielkości i stanu ogólnego chorego. Bardzo ważne jest, by oponiak został usunięty całkowicie. W trakcie operacji oponiaka usunięta zostanie także tkanka dodatkowa wokół guza. Brak możliwości wycięcia guza w całości zwiększa ryzyko nawrotu oponiaka.

Jeśli nowotwór zostanie wycięty całkowicie i jest łagodny, to chorzy nie wymagają uzupełniającej radioterapii. W tych przypadkach stosuje się wieloletnią, regularną obserwację kliniczną z uwzględnieniem badań obrazowych. Korzystne rezultaty opisywano także po napromieniowaniu częściowo usuniętych lub w ogóle nieoperowanych łagodnych oponiaków. W wybranych przypadkach korzystne może być leczenie radioterapią stereotaktyczną i brachyterapią.

Oponiak – rokowanie

Jeśli w trakcie zabiegu chirurgicznego oponiak zostanie wycięty całkowicie, z nadmiarem tkanki i jest łagodny, istnieje szansa zupełnego wyleczenia chorego. Jeśli nie ma możliwości wycięcia guza w całości, możliwe są jego wznowy – bardzo często występują one dopiero po około 7 latach od zabiegu i są całkowicie bezobjawowe. Przerzuty w przypadku oponiaków występują bardzo rzadko, ale są możliwe, np. do kości, płuc czy nerek.