Zębiak – rodzaje i objawy – jak wygląda leczenie oraz rokowanie?

Zębiak – co to jest, jakie są przyczyny?

Zębiaki ( odontoma ) należą do największej grupy zębopochodnych guzów nowotworopodobnych – stanowią aż 67% zmian tego typu.

Nie są zaliczane do złośliwych raków żuchwy czy nowotworów szczęki, lecz do zmian rozwojowych, tak zwanych hemartoma (łagodnych nowotworów jamy ustnej). Powstawanie i pochodzenie zębiaków nie jest do końca poznane – przez lata sugerowano wiele teorii na ten temat, z których najczęściej wymieniano tło urazowe, infekcyjne lub zaburzenia genetyczne. Jednak obecnie najbardziej prawdopodobna jest teoria mówiąca o powstawaniu tej zmiany na podstawie zaburzeń pojawiających się podczas rozwoju zawiązka zęba.

Mogą pojawiać się niezależnie od innych czynników lub jako składowa pewnych chorób, np. zespołu Gardnera (rodzinna polipowatość jelit), w której zębiaki są często pierwszym zdiagnozowanym objawem.

Zębiak – odmiany

Wyróżniamy kilka typów zębiaków, wśród których dwa pierwsze (opisane poniżej) zaliczane są do typów podstawowych.

• Zębiak złożony (odontoma completum) – jest chaotyczną masą złożoną z zębiny, cementu i szkliwa w niewłaściwych proporcjach, tworzącą swoisty „miszmasz” poprzeplatanych tkanek.

• Zębiak zestawny (odontoma compositum) – jest formą bardziej regularną, przyjmuje postać wielu drobnych, szczątkowych ząbków, zwanych odontoidami, których cechą charakterystyczną jest prawidłowy układ i stosunek tkanek zęba (szkliwa, cementu, zębiny i miazgi).

• Zębiak mieszany (odontoma mixtum) – jest to połączenie wyżej wymienionych typów zębiaków (złożonego i zestawnego). Obok chaotycznie ułożonych tkanek zęba zawiera drobne ząbki o prawidłowym układzie struktur.

• Zębiak wyrznięty (erupted odontoma) – jest wariantem zębiaka zestawnego, który ulega procesowi wyrznięcia i pojawia się w jamie ustnej, przyjmując obraz guza tkanek miękkich. Często określany jest przez pacjentów jako „ruchoma kulka na żuchwie”.

Podział zębiaków na różne typy nie ma znaczenia klinicznego i w praktyce wymagają one podobnego postępowania leczniczego.

Przeczytaj: Usuwanie korzenia zęba – kiedy jest konieczne?

Zębiaki a zębiniaki – jaka jest różnica?

Zębiniaki ( dentinoid ), często nazywane kamieniami miazgowymi, powstają w miejscu ogniska martwiczego miazgi, na skutek wapnienia obumarłych komórek lub zakrzepów pojawiających się w naczyniach.

Ich pochodzenie i przyczyna powstawania nie została całkowicie poznana, a wśród czynników przyczynowych wymienia się czynniki ogólne, takie jak: dysplazja zębiny czy przewlekła kortykosterydoterapia, oraz czynniki miejscowe, do których należy przewlekłe zapalenie miazgi, przebyte urazy oraz leczenie zachowawcze zębów.

Zębiniaki można podzielić ze względu na:

• budowę – prawdziwe (wykazujące budowę zębiny z obecnością kanalików zębinowych) oraz rzekome (brak w nich kanalików);
• rozmiar – zbite (głównie zlokalizowane w komorze zęba, są widoczne w badaniu RTG) oraz rozproszone (głównie zlokalizowane w kanałach korzeniowych, nie widać ich w badaniu RTG);
• umiejscowienie – otoczone (luźno położone w miazdze zęba), złączone (połączone z zębiną, przyległe do niej), wolne (całkowicie otoczone przez zębinę zęba).

W większości przypadków obecności zębiniaków nie towarzyszą dolegliwości bólowe. Mogą się one jednak pojawić, gdy zębiniaki mają na tyle duże rozmiary, by uciskać na nerwy oraz naczynia znajdujące się w miazdze. Niestety utrudniają one leczenie endodontyczne i stwarzają większe zagrożenie złamaniem narzędzia podczas jego przeprowadzania.

Zębiak – objawy – jak wygląda?

Twory te mogą występować w każdym odcinku wyrostka zębodołowego szczęki oraz części zębodołowej żuchwy. Najczęstszą lokalizacją jest boczny odcinek trzonu żuchwy oraz przód szczęki. Gdy dojdzie do procesu wyrzynania się, guz staje się widoczny, gdyż przebija się przez błonę śluzową jamy ustnej. Często kolorem i twardością przypomina normalny ząb.

Zębiaki nie dają dolegliwości bólowych, tak więc ból szczęki lub ból żuchwy sugeruje inne rozpoznanie. Ich wzrost jest bardzo powolny, a po zakończeniu procesu tworzenia się zębów ich zwiększanie zostaje zahamowane – guzy większe od 6 cm należą do rzadkości.

Zębiak – jakie badania wykonać?

Ze względu na swój bezobjawowy przebieg zębiaki wykrywane są zazwyczaj przypadkowo na kontrolnych zdjęciach pantomograficznych. Zębiaki u dzieci często uwidaczniają się na rentgenogramach wykonywanych przed planowanym leczeniem ortodontycznym, ponieważ jednym z głównych objawów ich istnienia jest zaburzenie wyrzynania stałych zębów.

Guz umiejscawia się między korzeniem zęba mlecznego a koroną znajdującego się głębiej zawiązka zęba stałego, prowadząc do jego zatrzymania. Czasem może dochodzić do przemieszczenia zębów sąsiadujących z guzem oraz do rozdęcia kości wyrostka zębodołowego. W takich sytuacjach pacjenci zgłaszają się z powodu „powiększenia kości”.

Zębiak – leczenie, rokowanie

Leczeniem z wyboru w przypadku tej choroby szczęki jest chirurgiczne wyłuszczenie guza. O ile nie koliduje to z radykalnością zabiegu operacyjnego, towarzyszący zatrzymany ząb można pozostawić, jednak jest to decyzja podejmowana przez lekarzy specjalistów, a nie na prośbę pacjenta. Ważniejsze w tym przypadku jest usunięcie wszystkich zmienionych tkanek, niż oszczędzenie jednego zęba.

Jeśli chodzi o wyrzynającą się postać guza, leczenie bardzo przypomina usunięcie zęba, ale jest o wiele mniej inwazyjne i nie wymaga wytwarzania dostępu do zmiany, a co za tym idzie – zachowana jest większa ilość kości.

Mimo że zębiak złośliwy nie jest, należy udać się do specjalisty chirurgii szczękowo-twarzowej, aby wyeliminować nowotwory kości szczękowej i inne zmiany dające podobne objawy – zmiany zębopochodne, np. włókniakozębiaka szkliwiejącego (fi broodontoma ameloblasticum), guzy żuchwy i torbiele w szczęce – w tym nowotwory złośliwe, takie jak rak zębodołu.

Rokowanie jest bardzo dobre, wznowy notuje się incydentalnie, a ich wystąpienie związane jest najczęściej z niedoszczętnym zabiegiem operacyjnym. Należy jednak pamiętać o konieczności przeprowadzania okresowych kontroli radiologicznych. Przez zaburzenia zgryzowe związane z rozwojem zębiaka pacjenci często wymagają leczenia ortodontycznego.