Zespół Axenfelda-Riegera – przyczyny, objawy, dziedziczenie, leczenie

Czym jest zespół Axenfelda-Riegera i jakie ma przyczyny?

Zespół Axenfelda i Riegera (ARS) to grupa genetycznie uwarunkowanych schorzeń, które przede wszystkim zaburzają rozwój gałki ocznej. Po raz pierwszy anomalia Axenfelda została opisana w 1920 roku. To choroba rzadka, występująca u 1 na 200 000 osób.

Anomalia Axenfelda i Riegera to choroba genetyczna. Istnieją trzy typy zespołu.

1. Typ 1 – spowodowany mutacją w genie PITX2. To w tej postaci choroby, poza wadami oczu występują zaburzenia w obrębie zębów i twarzy.
2. Typ 2 – gen powodujący ten wariant choroby pozostaje nieznany. Wiadomo, że znajduje się na chromosomie 13.
3. Typ 3 – powoduje go mutacja genu FOXC1.

Białka zapisane w tych genach to czynniki transkrypcyjne. Oznacza to, że łączą się z innymi obszarami genomu i regulują ekspresję obecnych tam genów (wzmacniają ją lub osłabiają). Białka te są aktywne już w życiu płodowym, głównie w gałce ocznej i są ważne dla prawidłowego jej rozwoju.

Dziedziczenie zespołu Axenfelda i Riegera

Dziedziczenie zespołu Axenfelda-Riegera jest autosomalne dominujące. Każdy gen występuje w dwóch kopiach. Jeśli mutacja dziedziczy się w sposób autosomalnie dominujący, to wystarczy, że mutacja wystąpi w jednej z tych kopii, aby doszło do choroby. Mutację można odziedziczyć po rodzicu lub może ona spontanicznie pojawić się u danej osoby. Taką mutację określamy jako de novo.

Jeśli u rodzica występuje zespół Axenfelda-Riegera, to każde z jego dzieci ma 50 proc. ryzyko na odziedziczenie choroby. Nasilenie objawów może być jednak różne – większe lub mniejsze niż u rodzica.

Podejrzenie choroby wysuwa się na podstawie obecności charakterystycznych objawów, zwłaszcza w obrębie gałki ocznej. Ze względu na dziedziczny charakter choroby należy przebadać najbliższą rodzinę chorego – jego rodziców, rodzeństwo i dzieci. Potwierdzenie diagnozy można uzyskać dzięki wykonaniu badania genetycznego i stwierdzeniu jednej z mutacji znanych jako przyczyna zespołu Axenfelda-Riegera.

Jakie są objawy zespołu Axenfelda-Riegera?

Objawy ARS dotyczą przede wszystkim gałki ocznej. Zaburzenia mogą obejmować rogówkę, pod postacią zmętnienia lub wydatnej, przesuniętej ku przodowi linii Schwalbego (granicy rogówki i twardówki). Określana wtedy jako embriotokson tylny, jest widoczna pod postacią pierścienia wzdłuż zewnętrznej granicy rogówki. Wiek, w jakim pojawiają się objawy jest zmienny – mogą być obecne już przy porodzie lub pojawić się dopiero w dorosłości.

Nieprawidłowości dotyczą też budowy tęczówki i źrenicy. Źrenica może być położona poza centrum tęczówki (corectopia), zbyt szeroka lub wąska, mogą też wystąpić źrenice dodatkowe (polycoria), czyli dodatkowy otwór w tęczówce oka.

U połowy pacjentów rozwinie się jaskra – zbyt wysokie ciśnienie w gałce ocznej. To groźny stan, który nieleczony może doprowadzić do utraty wzroku.

Inne objawy, które rzadziej występują w zespole Axenfelda-Riegera, to zez (strabismus), zaćma (zmętnienie soczewki, znane też jako katarakta), zwyrodnienie plamki żółtej czy rozszczep struktur oka (coloboma).

Choć ARS to przede wszystkim choroba oczu, może zajmować też inne narządy i okolice ciała – głównie zębów i twarzy. Objawy dotyczące zębów to zaburzenia ich kształtu (zęby stożkowate), rozmiarów (mikrodoncja) i brakujące zęby (oligodoncja). Korzenie zębów i szkliwo mogą być niedorozwinięte. Zaburzenia w obrębie twarzy to: szeroka i płaska podstawa nosa, mała żuchwa, wysunięta do przodu dolna warga i szeroko rozstawione oczy.

W typie 1 choroby, związanym z mutacją w genie PITX2, zaburzona może być budowa i funkcja przysadki. Skutkiem tego są powikłania endokrynologiczne – w wyniku niedoboru hormonu wzrostu chorzy rosną wolniej i osiągają niższy wzrost.

Rzadko występują dodatkowe fałdy skóry wokół pępka, wrodzone wady serca (nad sercem dziecka słyszalny jest wtedy szmer) i spodziectwo (nieprawidłowo położone ujście cewki moczowej).

Czytaj również: Zaćma wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie

Na czym polega leczenie zespołu Axenfelda-Riegera?

Ponieważ choroba może dotyczyć wielu narządów, to koniecznie jest podejście multidyscyplinarne. Kluczowa jest opieka okulisty oraz stomatologa. Nie ma na razie możliwości leczenia przyczynowego – skupia się ono na łagodzeniu objawów, poprawie jakości życia i zapobieganiu powikłaniom.

Bardzo ważne są regularne kontrole okulistyczne. Jeśli rozwinie się jaskra, to celem leczenia jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Leczeniem pierwszego rzutu są leki w postaci kropli do oczu z grupy agonistów receptorów alfa, beta-blokerów lub inhibitorów anhydrazy węglanowej. Jeśli takie leczenie okaże się nieskuteczne, kolejnym krokiem jest zabieg – trabekulektomia. U pacjentów z wadą źrenicy, u których do oka wpada zbyt duża ilość światła i cierpią oni na światłowstręt, pomocne mogą być odpowiednie soczewki kontaktowe.