Plamka żółta – choroby z nią związane i ich leczenie

Plamka żółta – co to jest?

Plamka żółta to niewielki obszar siatkówki oka, odpowiedzialny za ostre widzenie. Występuje tam największe zagęszczenie komórek światłoczułych – czopków, odpowiadających za widzenie kontrastowe oraz rozpoznawanie kolorów. Nazwa „plamka żółta” pochodzi od koloru barwnika znajdującego się w fotoreceptorach. Uszkodzenia tego rejonu powodują charakterystyczne zaburzenia ostrości widzenia centralnego.

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD)

Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD – ang. age-related macular degeneration) to najczęstsza przyczyna zaburzeń widzenia, rozwijająca się u około 10 procent ludzi po 50. roku życia (częściej u kobiet). U osób po 75. roku życia częstość występowania AMD sięga nawet 28 procent.

Jak dochodzi do zwyrodnienia plamki żółtej? Istnieje kilka mechanizmów, które przyczyniają się do powstawania zaburzeń. Są to:

• odkładanie się w siatkówce produktów metabolizmu w postaci nierozpuszczalnych złogów (druzów),
• lokalne procesy zapalne,
• stres oksydacyjny (niedotlenienie tkanek),
• neowaskularyzacja – tworzenie nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych.

Zobacz też: Czy wzrok da się poprawić?

AMD – postacie choroby

W zależności od występowania charakterystycznych zmian oraz ich nasilenia, rozróżnia się dwie postacie zwyrodnienia plamki żółtej – suchą i wysiękową.

Postać sucha AMD stanowi 80-90 procent wszystkich przypadków choroby. Ma powolny przebieg i łagodniejszą postać. W początkowej fazie choroby obserwuje się odkładnie druzów – złogów białkowo-lipidowych w tylnej części oka. W postaci zaawansowanej tworzy się tzw. zanik geograficzny, czyli odgraniczony obszar zaniku barwnika i naczyń krwionośnych. Narastające zmiany zwyrodnieniowe zaburzają pracę fotoreceptorów, co przejawia się postępującymi powoli – w ciągu miesięcy lub lat – zaburzeniami widzenia. Zwyrodnienie plamki żółtej w postaci suchej może przejść w postać wysiękową.

Sprawdź też: Paraliż senny – co to jest?

Postać wysiękowa AMD (mokra) stanowi 10-20 procent przypadków. Jest to znacznie poważniejsza forma, o nagłym przebiegu. Postać wysiękowa związana jest z tworzeniem nieprawidłowych naczyń krwionośnych pod warstwą siatkówki, przez które przesącza się płyn surowiczy. Może dochodzić do pękania naczyń i wylewu krwi. Utrata widzenia może nastąpić nagle, prowadząc do całkowitej ślepoty w ciągu kilku dni.

To też może Cię zainteresować: Retinopatia cukrzycowa – przyczyny, objawy, leczenie

Objawy zwyrodnienia plamki żółtej

AMD we wczesnej postaci przez jakiś czas może pozostawać niezauważone, ponieważ pogorszenie widzenia w jednym oku może być rekompensowane przez drugie oko. Jednak w przeciągu kilku lat u 40 proc. osób zwyrodnienie plamki żółtej rozwija się również w drugim oku.

Jakie są zauważalne przez pacjenta objawy zwyrodnienia plamki żółtej?

• Pogorszenie ostrości widzenia szczegółów zarówno z bliska, jak i z daleka.
• Rozmycie konturów przedmiotów i twarzy.
• Zaburzenia czytania: falowanie i pogrubienie liter.
• Linie proste widoczne jako faliste, zakrzywione.
• Zaburzone widzenie głębi i kontrastu.
• Trudności w rozpoznawaniu kolorów, kolory wyblakłe.
• Czarne mroczki lub jedna większa czarna plama w polu widzenia.

To też może Cię zainteresować: Jak leczyć nadwrażliwość układu współczulnego?

Diagnostyka AMD

Pierwszym krokiem do rozpoznania zwyrodnienia plamki żółtej są podstawowe badania okulistyczne – sprawdzenie ostrości widzenia oraz badanie dna oka. Na podstawie wywiadu i opisywanych objawów lekarz podejrzewający zwyrodnienie plamki żółtej może wykonać w gabinecie test Amslera.

Test Amslera – co to jest?

Test Amslera to proste badanie, które można również wykonać samemu w warunkach domowych. Potrzebna jest kartka papieru z nadrukowaną kratką. Należy wpatrywać się w zaznaczony na środku kartki punkt. Jeśli obraz linii prostych staje się falujący, zapadnięty, a punkt na środku rozlewa się w dużą plamę – można wnioskować, że to plamka żółta jest źródłem zaburzeń wzroku. Test Amslera wykonuje się osobno dla każdego oka.

Czytaj również: Zaćma wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie

Badania obrazowe siatkówki

Badaniami potwierdzającymi AMD są badania obrazowe siatkówki: optyczna koherentna tomografia (OCT) oraz angiografia fluoresceinowa (AF).

Optyczna koherentna tomografia to badanie nieinwazyjne, polegające na ocenie przekroju i grubości siatkówki. Pozwala wykryć złogi i miejsca wysięku.

Angiografia fluoresceinowa (AF) jest badaniem wymagającym podania dożylnego kontrastu – fluoresceiny. Substancja ta wypełnia nawet najmniejsze naczynia krwionośne i pozwala zaobserwować na zdjęciach zjawisko neowaskularyzacji, czyli pojawiania się patologicznych naczyń krwionośnych w obrębie oka.

Sprawdź też: Urojenia – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Zwyrodnienie plamki żółtej – metody leczenia

Sposoby postępowania w leczeniu chorób plamki żółtej zależą od postaci choroby.

Postać sucha AMD ma dosyć ograniczone możliwości leczenia. Przez długi czas zalecana była głównie suplementacja AREDS, która skutecznie powstrzymuje pogłębianie się choroby oraz rehabilitacja wzroku, która ułatwia funkcjonowanie z zaburzeniem widzenia. Konieczne jest ograniczenie szkodliwych czynników związanych z trybem życia – redukcja otyłości i zaprzestanie palenia.

Sprawdź też: Dlaczego wzrok pogarsza się z wiekiem?

Laser 2RT

Od niedawna dostępna jest innowacyjna metoda leczenia wczesnej postaci suchej AMD – laser 2RT (ang. Retinal Rejuvenation Therapy). Delikatne, nanosekundowe impulsy laserowe pobudzają komórki siatkówki do regeneracji i samoistnej odbudowy. Dzięki wysokiej precyzyjności zabieg odbywa się bez szkody dla sąsiednich tkanek. Badania wykazują obserwowalne efekty terapii laserem około 6 miesięcy po jednorazowym zabiegu.

Iniekcje anty-VEGF

W leczeniu postaci wysiękowej AMD z powodzeniem stosuje się terapie zatrzymujące postęp choroby, które czasami pozwalają nawet na poprawę ostrości wzroku. Złotym standardem są iniekcje doszklistkowe inhibitorami VEGF, mające na celu zatrzymanie angiogenezy. VEGF to czynniki stymulujące tworzenie nowych naczyń krwionośnych, produkowane w komórkach siatkówki m.in. w wyniku niedotlenienia. Leki anty-VEGF podawane w postaci zastrzyków do ciała szklistego oka hamują ich działanie. Iniekcje są wykonywane podczas regularnych wizyt w gabinecie, w znieczuleniu miejscowym.

Sprawdź też: Mąka z ciecierzycy – właściwości i zastosowanie

Najnowsze badania wskazują na dobre wyniki terapii skojarzonej – połączeniu iniekcji doszklistkowych i zabiegów metodą laserową 2RT. Taki schemat postępowania pozwala znacznie wysłużyć odstępy między kolejnymi zastrzykami.

Trwają prace badawcze nad terapiami z użyciem komórek macierzystych oraz nad terapią genową. Być może pozwolą one osiągnąć więcej niż obecnie stosowane metody leczenia – zarówno w przypadku wysiękowej postaci AMD, jak i suchej.

Przeczytaj również: Zwyrodnienie siatkówki – przyczyny, objawy, leczenie

Czynniki ryzyka. Czy można zapobiegać AMD?

Zwyrodnienie plamki żółtej jest chorobą związaną z wiekiem, o złożonym podłożu, jednak nie każdy na nią zachoruje. Naukowcy określili czynniki ryzyka, predysponujące do zachorowania na AMD. Na część z nich nie mamy wpływu. Są to:

• wiek – choroba rozwija się po 50. roku życia,
• płeć – częściej chorują kobiety,
• rasa – choroba częściej występuje u rasy kaukaskiej,
• kolor oczu – bardziej narażone na zachorowanie są osoby o jasnych tęczówkach,
• predyspozycje genetyczne – wykazano częstsze występowanie choroby u osób spokrewnionych ze sobą genetycznie.

Czynniki ryzyka zachorowania na AMD, które możemy modyfikować zmianą stylu życia, to:

• palenie papierosów – wykazano, że u palaczy ryzyko rozwoju AMD jest kilkukrotnie wyższe niż u osób niepalących, co wynika ze zwiększonego stresu oksydacyjnego;
• choroby serca i układu krążenia – zaburzenia przepływu krwi w tkankach oka mogą sprzyjać powstawaniu patologicznych zmian;
• otyłość i nadciśnienie – u osób otyłych występuje wiele zaburzeń metabolicznych, mogących lokalnie powodować niedotlenienie oraz zaburzenia przepływu krwi w tkankach oka
• przewlekła ekspozycja na słońce – nadmierne narażenie na promieniowanie słoneczne i brak ochrony oczu mogą powodować uszkodzenia i zaburzenia pracy siatkówki;
• dieta – niewłaściwe odżywianie prowadzić może do rozwoju otyłości oraz chorób układu krążenia; niedostateczna ilość antyoksydantów sprzyja powstawaniu patologicznych zmian.

Wpływ diety na ryzyko rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem zasługuje na szczególną uwagę. Amerykańscy naukowcy przeprowadzili dwie serie badań, wykazujących wpływ odżywiania i suplementacji na rozwój chorób oczu związanych z wiekiem (badania AREDS: Age-related eye disease studies). Udowodniono, że spożywanie karotenoidów, luteiny, zeaksantyny oraz miedzi i cynku, a także witaminy C i E pozwala powstrzymać postęp choroby, która już się rozwinęła. Co ciekawe, suplementacja taka nie sprawdzi się u zdrowych osób. Należy pamiętać, by nie wdrażać dużych dawek suplementów bez konsultacji z lekarzem. Bardziej naturalne będzie włączenie do codziennej diety produktów bogatych w korzystne substancje.

Sprawdź też: Dieta na dobry wzrok

Ze względu na postępujący proces starzenia się społeczeństw na całym świecie w najbliższych latach przewiduje się znaczne zwiększenie liczby zachorowań na choroby związane z wiekiem oraz choroby cywilizacyjne. Ogromną rolę powinna odgrywać profilaktyka w każdej dziedzinie zdrowia – również w przypadku narządu wzroku. Zdrowe odżywianie, właściwa higiena pracy przy ekranie, ochrona oczu przed szkodliwymi czynnikami oraz regularne przesiewowe badania okulistyczne powinny w znacznym stopniu zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważnych problemów ze wzrokiem.

Czytaj również: Retinopatia słoneczna – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowanie

Zwyrodnienie plamki żółtej – wypowiedź eksperta