Półpasiec oczny

Czym jest półpasiec oczny i jakie są jego przyczyny?

Półpasiec oczny (Herpes Zoster Ophthalmicus) to szczególna postać półpaśca, wywoływana przez wirus Varicella zoster (VZV), który pod względem morfologicznym jest identyczny jak wirus opryszczki HSV.

Wirus ten wywołuje dwie jednostki chorobowe:

• ospę wietrzną,
• półpasiec.

Półpasiec oczny objawia się zapaleniem rogówki i owrzodzeniem rogówki, a także wykwitami skórnymi powiek. Najczęściej występuje u osób starszych, po 60. roku życia. Półpasiec jest niebezpieczną chorobą z groźnymi powikłaniami.

W wyniku zarażenia wirusem Varicella zoster dochodzi do tzw. wirusemii. Prowadzi to do wniknięcia wirusa do krwi, wraz z którą VZV przedostaje się do różnych narządów i wnika do zwojów nerwów czuciowych, gdzie pozostaje „uśpiony” przez wiele lat.

W przypadku półpaśca ocznego wirus lokalizuje się w I gałęzi nerwu trójdzielnego, którą jest nerw oczny. W wyniku obniżenia odporności dochodzi do aktywacji wirusa VZV i jego migracji do skóry okolicy gałki ocznej, co wywołuje charakterystyczne objawy półpaśca ocznego.

Półpasiec oczny – objawy

Po przedostaniu się wirusa na skórę twarzy tworzą się wykwity skórne. Są to surowicze pęcherzyki o mocnej pokrywie. Pęcherzyki są zgrupowane lub rozsiane w obrębie danego segmentu twarzy, pomiędzy nimi mogą występować niezmienione chorobowo miejsca na skórze. Wykwity obejmują okolicę czoła, oczodołu i powiek. Bardzo często zmianom na skórze towarzyszą silne i uporczywe nerwobóle utrzymujące się przez cały okres choroby (u osób starszych mogą utrzymywać się wiele miesięcy po przebyciu półpaśca ocznego).

W przypadku przeniesienia zakażenia na gałkę oczną dochodzi do zapalenia rogówki. Wyróżniamy następujące postacie półpaśca ocznego:

• punkcikowate powierzchowne zapalenie rogówki z towarzyszącym ubytkiem nabłonka rogówki występuje w blisko 50% przypadków półpaśca ocznego w ciągu 2–3 dni od pojawienia się wykwitów skórnych; powierzchowne erozje nabłonka znikają bez pozostawienia śladu;
• owrzodzenia mikrodendrytyczne to najczęstsza forma półpaśca ocznego – w tym typie zapalenia rogówki dochodzi do wytworzenia drobnych pęcherzyków, które ulegają owrzodzeniu pod koniec pierwszego tygodnia choroby;
• zapalenia pieniążkowate, czyli okrągłe zmętnienia występujące pod nabłonkiem rogówki w wewnętrznych jej warstwach; pojawiają się w drugim tygodniu półpaśca ocznego i zazwyczaj ustępują bez jakiegokolwiek śladu;
• zapalenie tarczowate to rzadka forma zapalenia rogówki, pojawiająca się po 2–3 tygodniach od wystąpienia pęcherzyków na skórze; przypomina zapalenia rogówki wywołane wirusem opryszczki.

W półpaścu ocznym czucie rogówkowe jest upośledzone, natomiast dotkliwe bóle oczne utrzymują się jeszcze długi okres po wyleczeniu.

Półpasiec oczny – powikłania

W niektórych przypadkach półpaśca ocznego dochodzi do wystąpienia powikłań. Powikłania można umownie podzielić na neurologiczne i okulistyczne.

Do komplikacji neurologicznych zaliczamy:

• nerwobóle zajętego obszaru, które mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy od wyleczenia; występują u około 25% pacjentów, a u 5% z nich bóle pojawiają się dłużej niż 6 miesięcy;
• uszkodzenie nerwów czaszkowych;
• silne bóle głowy;
• zapalenie rdzenia kręgowego;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu;
• zespół Guillaina-Barrego;
• zaburzenia czucia skórnego.

Do powikłań okulistycznych zaliczamy:

• zapalenie rogówki, czyli najczęstsze powikłanie półpaśca ocznego (70% przypadków);
• przewlekłe zapalenie spojówki;
• zapalenie twardówki i nadtwardówki;
• uszkodzenie zarówno przedniego, jak i tylnego odcinka oka;
• zwyrodnienie siatkówki;
• zapalenie nerwu wzrokowego i porażenie mięśni gałkoruchowych.

Wszystkie wyżej wymienione powikłania półpaśca ocznego są groźne dla narządu wzroku. Mogą doprowadzić do pogorszenia ostrości wzroku, jak i doprowadzić do częściowej lub całkowitej utraty wzroku.

Półpasiec oczny – badania, rozpoznanie i leczenie

Rozpoznanie półpaśca ocznego z towarzyszącymi wykwitami skórnymi w postaci pęcherzyków nie sprawia trudności, gdyż wysypka pęcherzykowa jest bardzo charakterystyczna i pojawia się wzdłuż zajętego nerwu.

Rzadko wykonuje się badania wirusologiczne i serologiczne. W przypadku pojawienia się objawów dotyczących oka konieczne jest wykonanie specjalistycznego badania okulistycznego w celu określenia rodzaju zapalenia i ewentualnej oceny rozległości uszkodzenia narządu wzroku.

Leczenie półpaśca ocznego zależy przede wszystkim od rozległości zmian i ciężkości przebiegu choroby. W przypadku przebiegających łagodnie postaci skórnych wystarczające bywa leczenie przeciwbólowe, ewentualnie połączone z blokadą odpowiednich zwojów nerwowych. Miejscowo stosowane są środki odkażające i preparaty zawierające witaminy z grupy B. W przypadku wystąpienia gorączki podaje się paracetamol.

W przypadku przejścia zakażenia na narząd wzroku lub w ciężkich postaciach półpaśca ocznego stosuje się acyklowir będący lekiem przeciwwirusowym, hamującym replikację wirusów ospy wietrznej i półpaśca. W licznych badaniach klinicznych udowodniono, że terapia acyklowirem zmniejsza częstość występowania i ciężkość powikłań ocznych, a także skraca czas trwania zapalenia.

Należy zaznaczyć, że leczenie przeciwwirusowe jest skuteczne, o ile zostało wprowadzone w ciągu 72 godzin od wystąpienia charakterystycznych objawów. W łagodzeniu objawów zapalnych skuteczne bywają preparaty kortykosteroidowe.

W nawrotach półpaśca ocznego stosuje się famcyklowir lub walacyklowir. W sytuacjach grożących poważnym uszkodzeniem wzroku niezbędna jest szybka interwencja okulisty, a nawet skomplikowany zabieg chirurgiczno-okulistyczny.