Zespół Ramsaya Hunta (półpasiec uszny) – przyczyny, objawy, leczenie

Przyczyny półpaśca usznego

Półpasiec uszny jest spowodowany reaktywacją infekcji wirusem VZV. Aby wirus mógł się „obudzić” i ponownie wywołać objawy chorobowe, konieczne jest występowanie pewnych predysponujących do tego czynników, do których należą:

• starszy wiek oraz towarzyszący mu spadek odporności, choroby;
• okresy silnego stresu psychicznego, osłabienia, niewyspania, nieprawidłowego odżywiania się;
• szczepienie;
• ciężkie zakażenia lub choroby nowotworowe;
• leczenie immunosupresyjne, np. w przypadku chorób autoimmunologicznych lub u pacjentów po przeszczepie narządu;
• silny spadek odporności wywołany przez wirus ludzkiego niedoboru odporności (ang. human immunodeficiency virus, HIV).

Zespół Ramsaya Hunta sam w sobie nie jest zaraźliwy, tzn. nie wywoła półpaśca usznego u innej osoby. Ale niestety wirus zawarty w wydzielinie pęcherzyków może spowodować wystąpienie ospy wietrznej u osób, które choroby tej nie przechodziły w dzieciństwie oraz u osób nieszczepionych przeciwko ospie wietrznej.

Dlatego aż do momentu kompletnego zagojenia się pęcherzyków należy unikać kontaktu z osobami z osłabioną odpornością, kobietami w ciąży, noworodkami oraz osobami nieszczepionymi przeciwko ospie wietrznej oraz tymi, które choroby tej nie przechodziły w przeszłości.

Jakie są objawy półpaśca usznego?

W półpaścu usznym dochodzi do zajęcia siódmego nerwu czaszkowego, czyli nerwu twarzowego po jednej stronie. Nerw ten przebiega w okolicy ucha, stąd charakterystyczna dla półpaśca wysypka lokalizuje się dookoła, wewnątrz oraz na uchu.

Wysypkę tworzą bolesne, swędzące, wypełnione surowiczym płynem czerwone pęcherzyki. Mogą być zgrupowane lub pojedyncze, czasami pomiędzy nimi znajdują się fragmenty zdrowej skóry. Nawet na 2 tygodnie przed pojawieniem się wysypki pacjent może odczuwać mrowienie, swędzenie, pobolewania w chorej okolicy.

Kolejnym objawem zespołu Ramsaya Hunta jest osłabienie lub paraliż mięśni unerwianych przez nerw twarzowy. Po zajętej stronie można zaobserwować opadanie kącika ust, wygładzenie fałdu nosowo-wargowego, niemożność całkowitego zamknięcia oka oraz zmarszczenia czoła.

Pacjent nie potrafi zagwizdać ani wyszczerzyć zębów. Wysypka i paraliż twarzy zazwyczaj występują synchronicznie, czasami jeden z objawów może pojawić się wcześniej. W niektórych wypadkach wysypka nie występuje.

Inne objawy towarzyszące zespołowi Ramsaya Hunta to:

• ból ucha, dzwonienie w uchu, upośledzenie słuchu;
• zaburzenia odczuwania smaku;
• trudności w zamknięciu oka;
• powiększenie węzłów chłonnych;
• trudności w mówieniu;
• gorączka;
• ból głowy, zawroty głowy oraz spowodowane nimi zaburzenia chodzenia.

Powikłania po półpaścu usznym

Wśród komplikacji po zespole Ramsaya Hunta wymienia się:

• trwałą utratę słuchu oraz trwałe osłabienie mięśni twarzy po chorej stronie; mniej niż 50% pacjentów odzyskuje pełną sprawność mięśni twarzy;
• uszkodzenie narządu wzroku, spowodowane niedomykaniem oka przez pacjenta oraz następowym wysychaniem rogówki; uszkodzenie rogówki powoduje silny ból oraz zamazane widzenie;
• popółpaścową neuralgię – ból utrzymujący się minimum 3 miesiące w miejscu, w którym wcześniej była zlokalizowana wysypka; ból ma charakter kłujący, palący, piekący.

Aby uniknąć trwałych komplikacji po półpaścu usznym, konieczne jest szybkie wdrożenie leczenia – w ciągu 7 dni od rozpoczęcia objawów.

Jak diagnozuje się zespół Ramsaya Hunta?

W razie zaobserwowania zmian przypominających opisane powyżej należy udać się do lekarza rodzinnego, który – w zależności od stopnia nasilenia objawów – może skierować chorego do specjalisty: neurologa lub otolaryngologa.

Do ustalenia prawidłowej diagnozy zazwyczaj wystarcza rozmowa z pacjentem i badanie fizykalne. Aby potwierdzić rozpoznanie półpaśca usznego, lekarz może pobrać próbkę płynu z pęcherzyka, by oznaczyć w nim ilość cząsteczek wirusa. Inne choroby, które mogą przypominać półpaśca usznego to:

• porażenie Bella – porażenie obwodowe nerwu twarzowego, tzw. idiopatyczne, o nieznanej przyczynie; może być związane m.in. z infekcją wirusem opryszczki lub cytomegalii, boreliozą, kiłą;
• neuralgia nerwu trójdzielnego, piątego nerwu czaszkowego;
• neuralgia popółpaścowa;
• przetrwały idiopatyczny ból twarzy;
• zaburzenia w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego.

Jak leczyć i zapobiegać półpaścowi usznemu?

W terapii półpaśca usznego stosowane są leki przeciwbólowe, leki przeciwwirusowe (acyklowir, famcyklowir, walacyklowir), glikokortykosteroidy, leki uspokajające czy przeciwdrgawkowe (również w celu zmniejszenia bólu).

Ponadto pacjent powinien stosować nawilżające krople do oczu, tzw. „sztuczne łzy”, aby zapobiec wysuszeniu rogówki. Na noc zalecana jest aplikacja maści do oczu oraz przylepienie powieki plasterkiem do twarzy lub założenie specjalnej, „pirackiej” opaski na oko. Pacjent musi odpowiednio dezynfekować chorą skórę, może stosować na nią zimne, wilgotne okłady.

W Polsce szczepienia przeciwko wirusowi ospy wietrznej i półpaśca są bezpłatne i obowiązkowe jedynie w niektórych grupach ryzyka (np. u dzieci do 12. roku życia przed rozpoczęciem chemioterapii lub leczenia immunosupresyjnego).

Szczepienie to jest płatne i zalecane u wszystkich osób, które nie chorowały na ospę i nie zostały nigdy zaszczepione oraz u kobiet planujących ciążę (o ile nie przechodziły ospy wietrznej wcześniej).

Szczepionka zabezpieczająca przed ospą wietrzną znacznie zmniejsza ryzyko infekcji wirusem VZV oraz możliwość wystąpienia półpaśca.

Istnieje również szczepionka dla osób powyżej 50. roku życia, zapobiegająca wystąpieniu półpaśca i długotrwałego nerwobólu wywołanego półpaścem. Szczepionki tej nie można podawać osobom, u których stwierdzono alergię na którykolwiek ze składników preparatu, m.in. na antybiotyk neomycynę. Szczepionka zawiera żywe, atenuowane (osłabione) wirusy VZV, dlatego nie można jej podawać w następujących przypadkach:

• u kobiet w ciąży;
• u osób z osłabioną odpornością, np. w wyniku choroby AIDS, białaczki, chłoniaka, przyjmowania leków obniżających odporność;
• u pacjentów z aktywną, nieleczoną gruźlicą.