Herpeswirusy – jakie choroby wywołują?

Rodzaje herpeswirusów

Herpeswirusy są jednymi z najbardziej powszechnych patogenów człowieka. Osiem spośród nich powoduje choroby u ludzi. Poszczególne herpeswirusy oznaczone są symbolami od HHV-1 do HHV-8 (Human Herpesvirus).

Herpeswirusy wywołujące choroby u ludzi to:

• Wirus HHV-1
• Wirus HHV-2
• Wirus VZV (HHV-3)
• Wirus EBV (HHV-4)
• Wirus CMV (HHV-5)
• Wirus HHV-6
• Wirus HHV-7
• Wirus HHV-8

Choroby spowodowane przez herpeswirusy to między innymi:

• opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł,
• opryszczka narządów płciowych,
• opryszczkowe zapalenie mózgu
• ospa wietrzna,
• półpasiec,
• mononukleoza zakaźna,
• cytomegalia,
• rumień nagły (trzydniówka).

Przeczytaj też: Co oznaczają grudki i krosty na języku?

Wirusy HSV (HHV-1 i HHV-2)

Wirus HSV-1 (HHV-1) to herpeswirus wywołujący zmiany pęcherzykowe (opryszczkowe) na skórze górnej połowy ciała, jamie ustnej, wargach, rogówce.

HSV-2 (HHV-2) jest herpeswirusem wywołującym zmiany w obrębie okolicy genitalnej (przenosi się często drogą płciową), ale może wywołać również zapalenie mózgu.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia herpeswirusem HHV-1 przeważnie dochodzi w dzieciństwie drogą kontaktów bezpośrednich; noworodki mogą zakazić się HHV-2 od matki podczas porodu, HHV-2 można zakazić się także drogą kontaktów seksualnych.

Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej

Najczęstszym objawowym zakażeniem HHV-1 (głównie u dzieci w wieku 1–3 lata) jest opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł. Po 2–9 dniach od zakażenia dochodzi do wysokiej gorączki. Następnie na dziąsłach, podniebieniu, języku pojawiają się drobne pęcherzyki, które pękają i dziecko cierpi z powodu bolesnych owrzodzeń. Gorączka ustępuje po 5–7 dniach, a owrzodzenia po dalszych kilku dniach. Zazwyczaj jednak zakażenie jest bezobjawowe.

Uśpiony herpeswirus

Herpeswirus po zakażeniu pozostaje w organizmie pacjenta w formie utajonej. Jednakże w sytuacji obniżenia odporności może dojść do reaktywacji zakażenia. Najczęściej reaktywacja polega na pojawianiu się (np. po dłuższym stresie) zmiany pęcherzykowej na wardze („zimno”), ale może przybierać znacznie cięższe postacie przy silnym spadku odporności.

Jakie zakażenia wywołują herpeswirusy HHV-1 i HHV-2?

Inne objawowe zakażenia, zarówno pierwotne, jak i niektóre z nich powstałe wskutek reaktywacji, to:

• wyprysk opryszczkowy u niemowląt, polegający na pojawianiu się na skórze licznych zmian pęcherzykowych;
• zanokcica opryszczkowa – zmiany na skórze dłoni;
• opryszczka gladiatorów – zmiany na dłoniach, piersi, uszach itd. u zapaśników;
• opryszczka narządów płciowych;
• opryszczkowe zapalenie spojówek i rogówki;
• opryszczkowe zapalenie mózgu, płuc, wątroby u osób z silnym spadkiem odporności.

Diagnostyka zakażeń wywołanych przez herpeswirusy HHV-1 i HHV-2

Rozpoznanie opryszczki nie jest trudne w przypadku typowych zakażeń z pęcherzykami. W przypadku zapaleń mózgu, płuc, wątroby trzeba wyhodować wirus na hodowli tkankowej lub znaleźć DNA wirusa.

Leczenie zakażeń wywołanych przez herpeswirusy HHV-1 i HHV-2

W leczeniu zakażeń wywołanych przez herpeswirusy HHV-1 i HHV-2 stosowany jest przede wszystkim acyklowir i jego pochodne (famcyklowir, pencyklowir, walacyklowir). W przypadku nieskuteczności można podać foskarnet. Należy pamiętać, że leczenie nie jest w stanie usunąć wirusa z organizmu, a tylko przerwać zakażenie objawowe (wirus dalej pozostaje w formie utajonej). Nie istnieje szczepionka.

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Wirus VZV (HHV-3)

Herpeswirus VZV (HHV-3) powoduje ospę wietrzną przy pierwotnym zakażeniu, następnie pozostaje w organizmie pacjenta w formie utajonej i przy spadku odporności może powodować półpasiec.

Do zakażenia ospą wietrzną dochodzi przeważnie w dzieciństwie (choć coraz częstsze są zakażenia u dorosłych). Okres wylęgania trwa 10–21 dni (średnio 2 tygodnie). Potem mogą pojawić się kilkudniowe objawy prodromalne (gorączka, bóle głowy i mięśni).

Jak wygląda wysypka przy ospie wietrznej?

Następnie pojawia się typowa wysypka – wpierw plamki przechodzące w grudki, a te w pęcherzyki. Po kilku dniach pęcherzyki przechodzą w krostki, a te z kolei w strupki. Strupki odpadają i pozostawiają małe blizny, które przeważnie znikają po pewnym czasie. Możliwe są także zakażenia bezobjawowe.

Półpasiec

Półpasiec pojawia się, gdy doszło do spadku odporności i reaktywacji herpeswirusa z formy utajonej. Objawami półpaśca są skupiska pęcherzyków przechodzących następnie w krostki i bolesne owrzodzenia .

Charakterystyczne jest to, że skupiska pęcherzyków obejmują obszar unerwiany przez pojedynczy nerw i znajdują się na klatce piersiowej lub głowie. W przypadku znacznego spadku odporności może dojść do półpaśca rozsianego, kiedy wysypka może objąć całe ciało, a wirus może spowodować ciężkie powikłania, jak np. zapalenie mózgu, płuc i wątroby.

Ospa wietrzna a ciąża

W przypadku zakażenia ospą wietrzną kobiety w ciąży, szczególnie w okresie tuż przed porodem, istnieje zagrożenie dla płodu. Groźne jest zwłaszcza zakażenie okołoporodowe, zagrożone 30% śmiertelnością.

Leczenie ospy wietrznej i półpaśca

Leczenie łagodnej ospy wietrznej jest objawowe (szczególnie należy zwalczać świąd, żeby dzieci nie rozdrapywały zmian). W cięższej postaci ospy wietrznej i półpaścu stosowany jest acyklowir i jego pochodne. Dostępna jest szczepionka przeciwko ospie wietrznej, którą coraz chętniej szczepi się dzieci w celu uniknięcia pierwotnego zakażenia herpeswirusem VZV (HHV-3) w wieku dorosłym (np. w czasie ciąży).

Wirus EBV (HHV-4)

Herpeswirus EBV (HHV-4) powoduje mononukleozę zakaźną. Zakażenie pierwotne zazwyczaj jest bezobjawowe, ale jeśli do zakażenia dojdzie u starszego dziecka lub nastolatka, zakażenie przybiera dość często postać choroby objawowej. U nastolatków, z uwagi na to, że do zakażenia dochodzi drogą kontaktów bezpośrednich, mononuleoza jest nazywana „chorobą pocałunków”.

Objawy mononukleozy zakaźnej

Typowe objawy mononukleozy zakaźnej to:

• gorączka,
• zapalenie gardła i migdałków,
• powiększenie wątroby,
• powiększenie śledziony i węzłów chłonnych.

Nazwa choroby wywodzi się od tego, że w rozmazie krwi pojawiają się liczne jednojądrzaste limfocyty atypowe („mononukleary”). Objawy mononukleozy mogą być stosunkowo nasilone i utrudniać oddychanie, więc czasem wymagana jest hospitalizacja.

Diagnostyka i leczenie mononukleozy zakaźnej

Diagnostyka polega na wykrywaniu przeciwciał i DNA wirusa. Wirus jest wrażliwy na acyklowir i jego pochodne, ale leki te nie wpływają na przebieg kliniczny choroby, więc leczenie jest czysto objawowe (czasem podawane są sterydy w cięższych objawach). U osób z obniżoną odpornością może dochodzić do rozwoju cięższych powikłań. W przypadku osób rasy czarnej pochodzących z Afryki zakażenie EBV wiąże się z ryzykiem rozwoju nowotworu – chłoniaka Burkitta.

Wirus CMV (HHV-5)

Herpeswirus CMV (HHV-5) powoduje cytomegalię. Wirus ten powszechnie występuje w populacji ludzkiej (jest obecny u 60–100%). Zazwyczaj dochodzi do bezobjawowego zakażenia jeszcze w dzieciństwie, a tylko u około 10% osób mogą się pojawiać objawy grypopodobne, powiększenie węzłów chłonnych, wątroby, śledziony.

U osób z obniżoną odpornością może dojść do ciężkich zakażeń z zapaleniem płuc, mózgu, wątroby. Wirus cytomegalii jest jednym z ważniejszych zagrożeń dla biorców przeszczepów, dlatego w transplantologii stosowana jest często profilaktyka lekami przeciwwirusowymi. Po przebytym zakażeniu wirus pozostaje w organizmie w formie utajonej i może przy spadku odporności wywołać powtórne zakażenie.

Cytomegalia w ciąży

W przypadku kobiet ciężarnych może dojść do reaktywacji już obecnego wirusa, a także do zakażenia pierwotnego. O wiele groźniejsza jest druga sytuacja, ponieważ w pierwszym przypadku przeciwciała matczyne chronią w pewnym stopniu płód – w przypadku reaktywacji ryzyko zakażenia płodu to 1%, a w przypadku zakażenia pierwotnego nawet do 40%.

Cytomegalia wrodzona w pierwszym trymestrze ciąży zwykle wiąże się z ciężką wadą wrodzoną (głównie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego) lub nawet poronieniem. Przy zakażeniu w drugim trymestrze ciąży dochodzi do zakażenia centralnego układu nerwowego prowadzącego do wystąpienia triady objawów:

• małogłowie,
• zmiany dna oka,
• zwapnienia wewnątrzmózgowe.

Zakażenie herpeswirusem CMV (HHV-5) w ostatnim trymetrze ciąży może prowadzić do porodu przedwczesnego, a przede wszystkim do ciężkiego zakażenia u noworodka.

Diagnostyka i leczenie zakażeń herpeswirusem CMV (HHV-5)

Diagnostyka herpeswirusa CMV (HHV-5) polega na wykrywaniu przeciwciał i DNA wirusa (szczególnie ważna u kobiet w ciąży). Lekiem pierwszego rzutu jest gancyklowir (lub jego pochodna – walgancyklowir), a jeśli nie jest skuteczny, to podajemy cydofowir i foskarnet. Leki te mogą być zastosowane u noworodków z ciężkim zakażeniem, ale nie są zalecane do stosowania u kobiet ciężarnych (chyba że istnieje poważne zagrożenie dla płodu).

Nie ma dostępnej szczepionki (jest dopiero w fazie badań klinicznych). W przypadku kobiet w ciąży (szczególnie tych, które nie mają przeciwciał przeciw wirusowi) należy regularnie badać poziom DNA wirusa w celu uchwycenia początku zakażenia i aby rozpocząć ewentualne leczenie lub podanie przeciwciał.

Wirusy HHV-6, HHV-7 i HHV-8

Herpeswirus HHV-6

Herpeswirus HHV-6 jest dość częsty w populacji. U dzieci wywołuje rumień nagły (różową wysypkę, trzydniówkę) – kilkudniową chorobę gorączkową z bladoróżową plamistą wysypką na tułowiu i twarzy. U biorców przeszczepów (szczególnie szpiku kostnego) może dojść do reaktywacji wirusa z ciężkimi objawami (nawet zakażenia mózgu). W leczeniu stosuje się gancyklowir i foskarnet.

Herpeswirus HHV-7

Wirus HHV-7 występuje u ponad 75% ludzi. Jak dotąd nie jest poznana jego patogenność.

Herpeswirus HHV-8

Wirus HHV-8 u pacjentów chorych na AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności) wywołuje nowotwór mięsaka Kaposiego. Nowotwór ten przed erą AIDS występował endemicznie w populacji Żydów w Europie Środkowej (Aszkenazyjczyków).