Tetracykliny – działanie, wskazania, skutki uboczne, ulotka

Tetracykliny – działanie antybiotyków

Tetracykliny to antybiotyki bakteriostatyczne o szerokim zasięgu działania, otrzymywane z Gram-dodatnich bakterii glebowych Streptomyces. Leki te dzieli się na antybiotyki naturalne oraz otrzymywane półsyntetycznie. Wszystkie bardzo dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego oraz przenikają do tkanek, przy czym tetracyklina (tetracyclinum) pod względem dostępności wykazuje najsilniejsze właściwości w porównaniu do innych tetracyklin naturalnych.

Leki z grupy tetracyklin ingerują w białka bakteryjne wiążąc się z nimi w miejscu biosyntezy, z podjednostką 30S rybosomu bakteryjnego. Mechanizm działania tetracyklin sprawia, że bakterie nie mogą przyłączyć tRNA, czyli cząsteczek kwasu rybonukleinowego. Konsekwencją takiego działania jest zahamowanie rozwoju komórki bakteryjnej. Tetracykliny wykazują więc działanie bakteriostatyczne, a nie bakteriobójcze.

Nazwy międzynarodowe tetracyklin to m.in.:

• chlorotetracyklina,
• oksytetracyklina,
• tetracyklina,
• doksycyklina,
• minocyklina,
• metacyklina,
• rolitetracyklina,
• limecyklina.

Przeczytaj też: Pylera – lek na Helicobacter pylori

Tetracyklina – wskazania

Leki z grupy tetracyklin to antybiotyki o szerokim spektrum działania. Wpływają zarówno na bakterie Gram-dodatnie, jak również Gram-ujemne oraz niektóre pierwotniaki, przy czym wiele bakterii wykazuje oporność na tę grupę leków. Tetracykliny nie działają na wirusy i grzyby, nie należy ich także stosować w przypadku zakażeń szczepem Salmonella. Stosuje się je w przypadku wielu schorzeń – od leczenia trądziku pospolitego, po boreliozę.

Tetracyklina wskazania ma związane z bakteryjnymi wypryskami skórnymi. Jej spektrum działania obejmuje bakterie Propionibacterium acnes, które wywołują trądzik, dlatego najczęściej stosuje się ją w przypadkach, takich jak:

• trądzik pospolity,
• trądzik grudkowo-krostkowy,
• trądzik ropowiczy,
• trądzik różowaty.

Pozostałe leki z grupy tetracyklin (głównie doksycyklina) stosuje się w przypadku następujących chorób:

• zakażenia bakteryjne dróg oddechowych – zapalenie migdałków, gardła, ucha środkowego, zatok, oskrzeli, płuc;
• zakażenia dróg moczowych – pęcherza i cewki moczowej;
• choroby przenoszone drogą płciową – np. rzeżączka, kiła, ziarnica weneryczna;
• zakażenia skóry i tkanek miękkich – również trądzik pospolity, stany zapalne;
• zakażenia przewodu pokarmowego – np. cholera, biegunka podróżnych, ameba;
• zakażenia okulistyczne – przewlekłe zapalenie spojówek;
• papuzica, bruceloza, dżuma, tularemia, malaria.

Tetracyklina – dawkowanie, ulotka, preparaty – jak długo stosować?

Preparaty zawierające tetracykliny przeznaczone są dla dorosłych oraz dzieci i młodzieży powyżej 12. roku życia. Wszystkie leki z tej grupy dostępne są jedynie na receptę.

Tetracykliny są stosowane w postaciach takich jak: maść, krem, żel lub tabletki doustne, a także roztwór do infuzji. W połączeniu z innymi substancjami dostępne są także w postaci aerozolu do stosowania na skórę. W Polsce najczęściej stosowanymi lekami z tej grypy są tetracyklina i limecyklina (na trądzik) oraz doksycyklina.

Jak długo należy stosować tetracykliny i jak wygląda dawkowanie?

• Według informacji na ulotce preparatów dawka doksycykliny w tabletkach wynosi zazwyczaj 100–200 mg na dobę, w zależności od wagi ciała oraz choroby. Z kolei tetracyklinę przyjmuje się w ilości od 750 mg do 1,5 g w dawkach podzielonych. Leczenie tetracyklinami trwa najczęściej 7–14 dni.
• Maść lub krem należy stosować 2–3 razy dziennie, nakładając cienką warstwą na miejsce zmienione chorobowo, zwykle przez około 4–6 tygodni. Lekarz może zalecić stosowanie maści z tetracykliną nawet przez 12 tygodni.

Preparaty zawierające tetracyklinę to, np.:

• maść Tetracyclinum 30 mg/g,
• maść Tetracyclinum Chema,
• tabletki Tetracyclinum TZF.

Przykłady preparatów z doksycykliną:

• tabletki Unidox Solutab, Doxycyclinum Polfarmex, Doxycyclinum TZF,
• żel okołozębowy Ligosan,
• roztwór do infuzji Doxycyclinum TZF.

Preparaty zawierające limecyklinę:

• tabletki Tetralysal,
• tabletki Damelium.

Tetracykliny – interakcje z lekami i alkoholem

Tetracykliny wykazują silniejsze działanie na trądzik w porównaniu do innych leków stosowanych na zakażenia skórne, np. jako płyn na trądzik z antybiotykiem makrolidowym, jednak niosą większe ryzyko wystąpienia działań niepożądanych oraz interakcji z innymi przyjmowanymi preparatami. Z kolei tetracykliny stosowane miejscowo na skórę zwykle nie wchłaniają się do krwiobiegu i nie wywołują działania ogólnoustrojowego.

Antybiotyki z grupy tetracyklin mogą wchodzić w interakcje z lekami, co niesie ryzyko wystąpienia poważnych skutków ubocznych. Należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych środkach, głównie takich jak:

• leki stosowane do zobojętniania soku żołądkowego (przy nadkwasocie), które zawierają glin, wapń lub magnez – mogą one zmniejszać rozpuszczalność tetracyklin nawet o połowę,
• preparaty z jonami żelaza, cynku i bizmutu,
• cholestyramina, aktywowany węgiel,
• inne antybiotyki, głównie beta-laktamowe, penicyliny i cefalosporyny,
• leki przeciwzakrzepowe, np. warfaryna,
• doustne leki przeciwcukrzycowe,
• środki znieczulające, np. metoksyfluran stosowany przy znieczuleniu ogólnym,
• barbiturany,
• leki hepatotoksyczne,
• cyklosporyna.

Ponadto, tetracykliny mogą wchodzić w interakcję z hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi i osłabiać ich działanie. Antykoncepcja może okazać się wówczas nieskuteczna.

Z kolei alkohol spożywany w trakcie przyjmowania tetracyklin może osłabiać działanie antybiotyku, a efekty terapii mogą być niezadowalające.

Tetracykliny – zasady antybiotykoterapii

Interakcje tetracyklin z pożywieniem również mogą wystąpić. Preparaty zawierające substancje z tej grupy należy przyjmować 1 godzinę przed lub 2 godziny po posiłku. Szczególnie należy unikać produktów mlecznych – ze względu na zawartość wapnia, co obniża wchłanianie antybiotyku i może zaburzyć jego działanie. Odstęp między posiłkiem mlecznym a tetracykliną powinien wynosić przynajmniej 3 godziny.

Często istnieje błędne przekonanie o konieczności przyjmowania antybiotyku łącznie z jogurtem jako naturalną osłoną. W przypadku antybiotyków z grupy tetracyklin jest to stanowczo niewskazane. Również tradycyjny posiłek, niezawierający produktów mlecznych, osłabia wchłanianie tetracyklin, głównie tetracykliny stosowanej przy trądziku.

Tetracykliny nie powinny być łączone także z sokami owocowymi i kofeiną (kawa, herbata), o czym informuje ulotka preparatów z tej grupy, choć niektóre badania sugerują brak związku między owocami i kofeiną, a niektórymi tetracyklinami.

W trakcie przyjmowania tetracyklin należy również unikać nadmiernej ekspozycji na słońce. Opalanie naturalne oraz w solarium może wywołać przebarwienia, alergię i podrażnienia. Tetracykliny wykazują bowiem działanie fotouczulające, co oznacza, że zwiększają wrażliwość skóry na słońce. Nie ma znaczenia, czy jest to preparat doustny, czy miejscowy.

Długotrwała terapia tetracyklinami może wymagać przeprowadzenia badań kontrolnych u osób cierpiących na zaburzenia czynności nerek i wątroby. Badanie czynności wątroby i nerek, a także morfologia krwi mają na celu określenie, czy działanie hepatotoksyczne oraz nefrotoksyczne tetracyklin nie wywołało pogorszenia stanu u osób w grupie ryzyka.

Tetracykliny mogą także zaburzać wyniki badań wykonywanych w innym celu, m.in. przez zwiększenie stężenia azotu pozabiałkowego w krwi.

Tetracykliny w ciąży i dla dzieci – dlaczego nie można stosować?

Tetracykliny charakteryzują się wysokim stopniem przenikania do tkanek i płynów ustrojowych, z wyjątkiem płynu mózgowo-rdzeniowego. Przenikają również do mleka kobiecego oraz – przez łożysko – do organizmu dziecka. Leki z tej grupy nie powinny być stosowane w ciąży oraz podczas karmienia piersią, a także u dzieci poniżej 12. roku życia. Wyjątkiem są sytuacje, kiedy nie ma możliwości innego leczenia.

Tetracykliny w ciąży mogą powodować wady rozwojowe zębów i kości. Dzieje się tak na skutek m.in. wiązania leku z wapniem. Kościec i zęby rozwijają się w trzecim trymestrze ciąży, a antybiotyki z tej grupy mogą wywołać ich niedorozwój. Podobnie dzieje się w przypadku dzieci, które mają jeszcze nierozwinięte kości i zęby, a antybiotyki tetracyklinowe mogłyby powodować przebarwienia, uszkodzenie zębów i niedorozwój kośćca.

Tetracykliny – przeciwwskazania i skutki uboczne

Skutki uboczne po stosowaniu tetracyklin zdarzają się rzadko, jednak istnieje takie ryzyko. W większości przypadków korzyści wynikające z leczenia przewyższają ryzyko związane z możliwymi działaniami niepożądanymi. Należy bezwzględnie poinformować lekarza o wszystkich chorobach i przyjmowanych preparatach oraz stosować zalecane dawki tetracyklin.

Warto również pamiętać o popijaniu tabletek dużą ilością wody oraz niezażywaniu ich tuż przed snem, dzięki czemu efekty uboczne dotyczące jamy ustnej zostaną zminimalizowane.

Tetracykliny mogą wywoływać skutki uboczne, takie jak:

• brak apetytu, nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha, niestrawność,
• zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, utrudnione przełykanie, owrzodzenie przełyku,
• nadkażenia drożdżakami, gronkowcami, laseczkami rzekomobłoniastego zapalenia jelit,
• bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, szumy uszne,
• zwiększenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego,
• małopłytkowość,
• niedokrwistość hemolityczna,
• zwiększenie stężenia kreatyniny i mocznika we krwi,
• pogłębienie zaburzeń czynności nerek,
• bóle stawów i mięśni,
• przebarwienia zębów (tzw. przebarwienia tetracyklinowe), łamliwość kości,
• zaburzenia czynności wątroby (ze względu na działanie hepatotoksyczne),
• reakcje anafilaktyczne, wstrząs anafilaktyczny,
• obrzęk naczynioruchowy (ust, języka, gardła, krtani),
• objawy choroby posurowiczej,
• niedociśnienie tętnicze,
• astma, zapalenie osierdzia, duszność, tachykardia,
• reakcje skórne: złuszczające zapalenie skóry, rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa i Johnsona, martwica toksyczna rozpływna.