Antybiogram (badanie bakterii na oporność na antybiotyki) – wskazania, przebieg, wyniki

Antybiogram to badanie mikrobiologiczne

Podstawowym celem przeprowadzania badania mikrobiologicznego jest rozpoznanie drobnoustroju wywołującego objawy kliniczne oraz jego wrażliwości na antybiotyki (np. po wykonaniu posiewu moczu). Wynik badania, które określa tę wrażliwość, to antybiogram. Stanowi on podstawę w wyborze odpowiedniego leku przeciwbakteryjnego, np. w przypadku bakterii w gardle czy pochwie. Badanie przeprowadzane jest w warunkach „in vitro” – w warunkach laboratoryjnych, poza organizmem człowieka. W związku z tym niemożliwe staje się stworzenie podczas przeprowadzanego badania, warunków identycznych z tymi, które panują w organizmie człowieka.

W praktyce oznacza to, że wynik antybiogramu z dużym prawdopodobieństwem określi wrażliwość danego drobnoustroju (np. E. coli , gronkowca, paciorkowca) na antybiotyk, nie można jednak mieć nigdy pewności co do sukcesu terapeutycznego.

Opisywane badanie jest bardzo ważne w przypadku małych pacjentów. Antybiogram u dziecka (tu najczęściej wymaz z gardła) należy wykonać każdorazowo przed podjęciem antybiotykoterapii, ponieważ podcza terapii niewłaściwym lekiem organizm malucha może stać się oporny na ich działanie w przyszłości.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Antybiogram – wymaz czy badanie krwi?

Badanie wrażliwości na antybiotyki nie wymaga żadnego wcześniejszego przygotowania ze strony pacjenta. Nie mają one wpływu na wynik badania.

Materiał, jaki zostanie pobrany do badania mikrobiologicznego, uzależniony jest od lokalizacji zakażenia. Jeśli pacjent cierpi na infekcję miejscową, pobiera się wymaz z danego miejsca (np. wymaz z rany, wrzodu, krosty, z ucha, z błon śluzowych, z okolicy odbytu, z cewki moczowej, ze spojówki, rogówki). Do badania pobiera się także płyny ustrojowe (żółć, płyn stawowy, płyn opłucnowy, płyn owodniowy, płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz). Jeśli natomiast infekcja ma przebieg ogólnoustrojowy, to badania najczęściej pobiera się krew pacjenta.

Ważnym elementem badania na wrażliwość bakterii na antybiotyk, jest odpowiednie pobranie materiału i transport w optymalnych warunkach. Z tego powodu pobranie materiału powinno przebiegać aseptycznie, z wykorzystaniem jałowego sprzętu. Zwiększa to wiarygodność wyniku badania.

Badanie oporności na antybiotyki – rodzaje antybiogramu

Dostępne są trzy metody określania lekowrażliwości drobnoustrojów na leczenie danym antybiotykiem.

Metoda dyfuzyjno-krążkowa

Metoda dyfuzyjno-krążkowa (metoda Kirby-Bauera) badania oporność różnych rodzajów bakterii na antybiotyk – najpopularniejsza z metod stosowanych w Polsce. W centrum podłoża, na którym znajdują się drobnoustroje umieszcza się krążek z antybiotykiem. Antybiotyk z krążka rozprzestrzenia się promieniście w taki sposób, że w okolicy krążka jego stężenie jest najwyższe, a im dalej – zmniejsza się. Jeśli bakterie są wrażliwe na antybiotyk, dochodzi do zahamowania ich wzrostu.

Tzw. strefa zahamowania wzrostu – jest zależna od stężenia antybiotyku, ponieważ bakteria może być niewrażliwa na niskie stężenie antybiotyku, reagując wyłącznie na stężenia wysokie – wówczas strefa ta będzie blisko krążka z antybiotykiem. Analogicznie – jeśli bakteria jest wrażliwa na niskie stężenie antybiotyku, strefa zahamowania wzrostu przebiegać będzie daleko od krążka wysycanego antybiotykiem.

W zależności od wielkości strefy zahamowania wzrostu wyróżnia się bakterie:

• wrażliwe „S” – oznacza duże prawdopodobieństwo sukcesu po zastosowaniu standardowych dawek badanego antybiotyku;
• średnio wrażliwe „I” – sukces terapeutyczny nie jest pewny. Jest on możliwy, jeśli lek podawany będzie z większą częstotliwością lub w większej niż standardowa dawce (jeśli nie jest toksyczny dla pacjenta) lub gdy zapewni się dużą koncentrację leku (ma to miejsce w drogach moczowych). Aby zwiększyć szanse sukcesu terapeutycznego, należy określić MIC – to minimalne stężenie hamujące – czyli najmniejsze stężenie antybiotyku zdolne do zahamowania wzrostu bakterii.

Oprócz powyższych istnieją również bakterie oporne „R” – oznacza to, że drobnoustrój jest "niewrażliwy"na działanie badanego antybiotyku, a sukces terapeutyczny jest mało prawdopodobny, nawet jeśli dawka będzie wyższa niż standardowa.

Metody rozcieńczeniowe

Metody rozcieńczeniowe – pozwalają zbadać MIC – minimalne stężenie hamujące działanie antybiotyku na dany rodzaj bakterii. Są to metody charakteryzujące się precyzją i przydatnością kliniczną – umożliwiają skuteczniejsze dawkowanie leku. Aby przeprowadzić badanie, należy przygotować probówki, w których znajduje się odpowiednie podłoże umożliwiające wzrost bakterii.

Do probówek tych dodaje się kolejno badany antybiotyk, w malejących stężeniach, a następnie – bakterie. Jeśli stężenie antybiotyku w probówkach jest za niskie do zahamowania wzrostu bakterii – obserwuje się zmętnienie, jeśli stężenie antybiotyku było wystarczające do zahamowania wzrostu – obserwuje się przejrzystą probówkę. Probówka z najniższym stężeniem antybiotyku, w której nie doszło do wzrostu bakterii (jest przejrzysta) określa MIC. W praktyce – najniższą skuteczną dawkę wobec drobnoustroju.

Metoda gradientowo-dyfuzyjna

Metoda gradientowo-dyfuzyjna (tzw. E-test) – wykorzystuje plastikowy pasek, który nasycony jest antybiotykiem w różnych stężeniach (gradient stężeń wzdłuż paska). Pasek ten, układa się w podłożu, na którym wcześniej zostały wysiane bakterie.

Metoda ta pozwala rozpoznać wrażliwość i oporność na badaną substancję i oznaczyć antybiogram MIC. Wadą tej metody, jest jej wysoka cena. W związku z tym, stosuje się ją jako metodę ostatniej szansy.

Antybiogram – wyniki

Około 20 proc. wyników antybiogramu, w których wykazano wrażliwość antybiotyku wobec drobnoustroju, spotyka się z niepowodzeniem terapeutycznym. Może to wynikać z nieprawidłowego pobrania materiału do badania, lub transportowania do laboratorium w nieprawidłowych warunkach. Zdarza się, że zafałszowany wynik jest skutkiem błędów podczas przeprowadzania metody.

Wśród czynników, wpływających na wielkość strefy zahamowania wzrostu, w metodzie dyfuzyjno-krążkowej, wymienia się: temperaturę w jakiej przeprowadza się badanie, czas który mija od nałożenia krążków z antybiotykiem na podłoże, zbyt duża lub zbyt mała ilość bakterii wysianych na płytce, nieprawidłowe rozmieszczenie krążków z antybiotykiem na bakterie na podłożu oraz stężenie antybiotyku w krążku lub nieprawidłowo przygotowane podłoże, na którym wysiewa się drobnoustroje.

Sam wynik badania nie upoważnia do rozpoczęcia leczenia antybiotykiem. Aby rozpocząć antybiotykoterapię, należy upewnić się, że wykryte zakażenie ma swoje odzwierciedlenie w obrazie klinicznym pacjenta. Jeżeli lekarz, podczas badania, zauważy zmiany miejscowe (np. w gardle) i wynik badania bakteriologicznego wykaże czynnik etiologiczny – może zadecydować o rozpoczęciu antybiotykoterapii na podstawie przeprowadzonego antybiogramu.

Często jednak, wyizolowane bakterie z gardła czy innych okolic ciała (np. wymaz z pochwy, nosa) stanowią florę fizjologiczną człowieka, lub osoba ta jest nosicielem bakterii. Jeśli w badaniu klinicznym brak jest objawów zakażenia, przeprowadzanie antybiotykoterapii nie jest konieczne.