Adenowirusy - charakterystyka, zakażenie, diagnostyka, leczenie

Charakterystyka i epidemiologia adenowirusów

Adenowirusy zostały odkryte w 1953 r. przez amerykańskiego mikrobiologa Roberta Huebnera i jego współpracowników w tkance adenoidalnej (stąd ich nazwa) migdałków oraz w węzłach chłonnych. Dotychczas wyodrębniono ponad 50 serotypów (odmian) adenowirusów różniących się od siebie, pogrupowanych w grupy oznaczone literami A–F. Ponad 20 z nich może zakażać człowieka.

O tym, jakie wystąpią objawy i jak ciężki będzie przebieg choroby decyduje serotyp wywołujący chorobę, z czego najcięższy przebieg mają choroby wywołane przez serotypy 1, 2 i 5. Wpływ ma również wiek pacjenta i stan jego odporności. Infekcje wywołane adenowirusami występują na całym świecie, często przebiegają bezobjawowo, możliwe są ponowne zakażenia. Zakażenia te mogą wystąpić o każdej porze roku, najczęściej zimą i wiosną lub na początku lata.

Zakażenia u dzieci mogą wystąpić w każdym wieku, ale szczególnie powszechne są u niemowląt i małych dzieci. Do zakażenia dochodzi przez kontakt bezpośredni, drogą kropelkową wraz z mikroskopijnymi kropelkami wydzieliny z nosa albo z gardła, "rozpylanymi" w czasie kaszlu, kichania. Do zakażenia dochodzi także drogą pokarmową. Również zanieczyszczona woda w basenach kąpielowych może wywołać epidemię.

Zakażeniu adenowirusami sprzyja przebywanie w dużych skupiskach ludzi (przedszkole, szkoła, szpital). Adenowirusy atakują przede wszystkim błonę śluzową górnych dróg oddechowych, spojówki, a nawet opony mózgowe, rzadziej pęcherz moczowy i dolne drogi oddechowe. Okres wylęgania choroby przy zakażeniach układu oddechowego wynosi od 4 dni do 2 tygodni (średnio 1 tydzień), a przy zakażeniach układu pokarmowego od 1 do 10 dni (najczęściej 2 dni).

Adenowirusy – jakie choroby wywołują?

Zachorowania wywołane przez adenowirusy są bardzo różnorodne, u dorosłych najczęściej dotyczą układu oddechowego i zakażeń narządu wzroku, natomiast u dzieci układu pokarmowego. Zazwyczaj nie są groźne dla osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Bardzo często zakażenie przebiega bezobjawowo lub w postaci łagodnej i przemija bez pozostawienia śladu. Jednak dla osób z zaburzeniami układu odpornościowego mogą stanowić duże zagrożenie utraty zdrowia, a nawet życia.

Występujące zakażenia układu oddechowego najczęściej dotyczą górnych dróg oddechowych. Mają najczęściej przebieg łagodny, wśród nich można wyróżnić:

• zapalenie gardła (dzieci starsze),
• zapalenie migdałków,
• objawy przeziębienia, np. nieżyt nosa (dzieci małe),
• ból gardła,
• gorączka,
• uczucie niepokoju,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• ból głowy,
• intensywny kaszel,
• nieprodukcyjny kaszel.

Zakażenia adenowirusami u dzieci

Zakażenia adenowirusami u dzieci niekiedy przebiega z dusznością i może przypominać krztusiec (tzw. pseudokrup). Infekcje górnych dróg oddechowych występują najczęściej u małych dzieci, ale zakażenia oddechowe wywołane przez adenowirusy występują również u dorosłych, zwłaszcza w dużych skupiskach (w koszarach, szpitalach).

Do najczęstszych zakażeń dolnych dróg oddechowych zaliczamy:

• zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli,
• zapalenie oskrzelików (u niemowląt),
• zapalenie płuc.

Za występowanie infekcji jelitowych odpowiadają głównie serotypy 40 i 41 adenowirusa. Objawy występują zwykle u dzieci poniżej 5 lat i mogą trwać od 1 do 2 tygodni. Zapalenie żołądka i jelit manifestuje się głównie:

• bólami brzucha,
• gorączką,
• wymiotami,
• wodnistą biegunką.

W niektórych przypadkach (zwłaszcza u niemowląt) może dochodzić do wgłobienia jelita (w następstwie zakażenia i powiększenia węzłów chłonnych jamy brzusznej) oraz ostrej niedrożności jelit.

Bardzo typowe jest zapalenie spojówek (zaczerwienienie, łzawienie, światłowstręt) przebiegające razem z infekcją górnych dróg oddechowych i gorączką. Jest to najczęściej występujące zapalenie spojówek u dzieci w żłobkach i przedszkolach. W ciężkich przypadkach zmiany chorobowe mogą także uszkadzać rogówkę.

Z zakażeniem adenowirusami związana jest także choroba oczu przenoszona za pomocą niesterylnych narzędzi medycznych (tzw. "oko stoczniowca").

Do rzadkich następstw zakażenia adenowirusami należą:

• krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego (głównie u dzieci),
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu (zwłaszcza u osób ze zmniejszoną odpornością),
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenia wątroby.

Ponadto u noworodków może wystąpić zakażenie wielonarządowe o piorunującym przebiegu, zakończone zgonem.

Diagnostyka zakażeń adenowirusowych

Rozpoznanie zakażenia adenowirusami zazwyczaj jest stawiane na podstawie objawów klinicznych i dokładnie zebranego wywiadu medycznego. Rzadko konieczne jest wykonanie badań potwierdzających obecność zakażenia adenowirusowego. Mogą być one wskazane u osób z zaburzeniami odporności (osoby z AIDS, po chemioterapii, po przeszczepach narządów).

Pomocnym badaniem może być standardowo wykonywane badanie krwi – może ono wskazać na etiologię wirusową zakażenia, ale nie można dzięki niemu zidentyfikować adenowirusa. Potwierdzenie rozpoznania zakażenia adenowirusami można uzyskać za pomocą hodowli i izolacji wirusa (wadą jest powolny czas wzrostu, najczęściej około 2 tygodnie). Dużo szybszymi i czulszymi metodami są:

• testy serologiczne (np. test ELISA) polegające na poszukiwaniu we krwi chorego specyficznych przeciwciał przeciwko adenowirusom, wytwarzanych przez pobudzone komórki układu odpornościowego;
• metody genetyczne (np. test PCR) wykrywające genom wirusa.

Materiałem do badań mikrobiologicznych najczęściej są posiewy wydzieliny z dróg oddechowych, nosa oraz posiewy kału.

Leczenie zakażeń adenowirusowych i powikłania

Nie ma konkretnego lekarstwa na zakażenie adenowirusem – antybiotyki nie działają na wirusy, a skuteczność rybawiryny (lek przeciwwirusowy stosowany głównie w zakażeniach wirusowych wątroby) nie jest potwierdzona. W leczeniu stosuje się jedynie tzw. leczenie objawowe, czyli zwalczanie objawów klinicznych. W leczeniu zakażenia dróg oddechowych stosuje się leki rozszerzające oskrzela, podaje tlen, nawadnia organizm chorego płynami doustnymi.

Nie ma szczepionki przeciwko adenowirusom. W zapobieganiu zakażeniu istotne jest unikanie bliskiego kontaktu z chorymi, szczególnie trzeba chronić noworodki, niemowlęta i dzieci z obniżoną odpornością organizmu. Starszym dzieciom i dorosłym zaleca się dokładne mycie rąk wodą z mydłem, a w żłobkach i przedszkolach częstsze wietrzenie, odizolowanie dzieci chorych od zdrowych, stosowanie różnych środków odkażających.

Powikłania po zakażeniu adenowirusami występują rzadko. Najczęściej są to choroby przewlekłe płuc (po przebytych zakażeniach układu oddechowego). Ciężkim powikłaniem u niemowląt jest wgłobienie jelit (niedrożność jelit, gdy jedna część jelita ślizga się po innej).