Lipidogram – normy, wskazania, przebieg, interpretacja wyników badania profilu lipidowego

Co to jest lipidogram?

Lipidogram – badanie zlecane często w ramach podstawowej diagnostyki – stanowi łatwy sposób na sprawdzenie, czy jesteśmy narażeni na choroby układu sercowo-naczyniowego. Poprzez ocenę poziomu lipidów we krwi pozwala określić kondycję gospodarki lipidowej organizmu.

Pod pojęciem „lipidogram” kryje się jednoczesne oznaczenie stężenia takich związków, jak:

• cholesterol całkowity (ang. total cholesterol) – połączenie cholesterolu HDL i LDL,
• cholesterol LDL (ang. low denstity lipoprotein), czyli tzw. zły cholesterol,
• cholesterol HDL (ang. high density cholesterol), zwany też dobrym cholesterolem,
• poziom trójglicerydów we krwi (ang. trigycerides).

Lipidogram pozwala określić tzw. profil lipidowy pacjenta.

Jak często wykonywać lipidogram? Osoby powyżej 20. roku życia powinny wykonywać je co najmniej raz na 5 lat, a w przypadku współistnienia czynników ryzyka, częściej. Badanie przesiewowe u osób po 50. roku życia należy wykonywać co 2 lata (i również częściej, jeśli istnieje ryzyko chorób sercowo-naczyniowych).

O tym, jak często wykonywać lipidorgam, decyduje lekarz. W przypadku nieprawidłowości w profilu lipidowym zaleca się przeprowadzać go raz do roku. Badanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów powinno stanowić element podstawowej profilaktyki zdrowotnej, co oznacza, że każdej zdrowej osobie zaleca się wykonywanie lipidogramu minimum raz na pięć lat.

Podwyższony poziom cholesterolu w lipidogramie odpowiada za szereg chorób serca i układu krążenia (np choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, zawał mięśnia sercowego). Stanowi też jedną z najczęściej wykrywanych nieprawidłowości w podstawowych badaniach laboratoryjnych.

Lipidogram – wskazania

Kiedy badać profil lipidowy? Wskazaniami do wykonania lipidogramu jest przede wszystkim ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego:

• cukrzycy,
• choroby wieńcowowej,
• choroby naczyń mózgowych,
• nadciśnienia tętniczego,
• zaburzeń przepływu w naczyniach obwodowych,
• nadczynności tarczycy lub niedoczynności tarczycy.

Osoby palące papierosy, a także zmagające się z nadwagą i otyłością, także powinny wykonać badanie. Lipidogram zalecany jest ponadto przy podejrzeniu zaburzeń gospodarki lipidowej, wysuniętych na podstawie istniejących objawów.

Na podstawie uzyskanych wyników lipidogramu można także dokonać diagnostyki różnicowej zaburzeń gospodarki lipidowej w celu rozpoznania hipercholesterolemii (wysoki poziom LDL przy prawidłowych trójglicerydach), hipertriglicerydemii (wysokie trójglicerydy) oraz hiperlipidemii mieszanej (podwyższony poziom cholesterolu i podwyższone trójglicerydy).

Badanie cholesterolu – jak wygląda i jak się do niego przygotować?

W przypadku lipidogramu testom poddawana jest surowica bądź osocze izolowane z próbki krwi żylnej. Metodą enzymatycznej hydrolizy estrów cholesterolu, a następnie oksydacji wolnego cholesterolu z wytworzeniem H₂O_2, oznacza się jego poziom i podaje wartość w mg/dl lub mmol/l.

Następnie w celu oznaczenia poszczególnych składowych, usuwa się inne frakcje i oznacza kolejno poziom cholesterolu HDL i poziom cholesterolu LDL.

Laboratoria stosują kilka metod badania profilu lipidowego, ale najpopularniejsza jest ta z wykorzystaniem enzymów esterazy i oksydazy cholesterolowej. TG ulegają rozkładowi na wolne kwasy tłuszczowe i glicerol, ten ostatni jest oznaczany metodą enzymatyczną i na jego podstawie oblicza się stężenie trójglicerydów.

W przypadku badania poziomu lipidów we krwi konieczne jest wcześniejsze odpowiednie przygotowanie się do tego badania.

• Pierwszą konieczną zasadą jest stosowanie typowej dla siebie diety około 3 tygodnie przed badaniem, oznacza to unikanie zarówno diet i ograniczania ilości tłuszczów, jak i objadania się.
• Nawyki żywieniowe powinny utrzymywać się na stałym, typowym dla nas poziomie.
• Ponadto, na 3 tygodnie przed lipidogramem należy odstawić leki wpływające na gospodarkę lipidową i prowadzić całkowitą abstynencję alkoholową.
• Lipidogram to badanie na czczo. Bezpośrednio przed pobraniem próbki krwi pacjent powinien powstrzymać się od spożywania pokarmów przez 12–14 godzin, czyli znacznie wcześniej, niż przed pójściem spać poprzedniego dnia.
• Kolejna zasada to zrezygnowanie z intensywnego wysiłku fizycznego, a w razie choroby lub infekcji, oznaczenie należy odłożyć na 3 tygodnie.

Lipidogram – normy cholesterolu i trójglicerydów

Normy w lipidogramie dla poszczególnych frakcji cholesterolu i trójglicerydów to:

• Norma cholesterolu całkowitego (TC) <190 mg/dl (<5 mmol/l) na czczo i nie na czczo
• LDL-cholesterol (LDL-C) na czczo i nie na czczo <115 mg/dl (<3 mmol/l) – dla małego ryzyka sercowo-naczyniowego; <100 mg/dl – dla umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego; <70 mg/dl – dla dużego ryzyka sercowo-naczyniowego; <55 mg/dl – dla bardzo dużego ryzyka sercowo-naczyniowego; <40 mg/dl – dla ekstremalnie dużego ryzyka sercowo-naczyniowego;
• HDL-cholesterol:
  • norma HDL dla kobiet: >45 mg/dl (<1,3 mmol/l), na czczo i nie na czczo;
  • norma HDL dla mężczyzn: >40 mg/dl (<1 mmol/l),na czczo i nie na czczo;
• Norma trójglicerydów (TG) <150 mg/dl (1,7 mmol/l) na czczo i <175 mg/dl nie na czczo.

Interpretacja wyników lipidogramu

Prawidłowe wartości lipidogramu dotyczą populacji ogólnej, są oczywiście bardziej rygorystyczne dla osób obciążonych już innym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Przykładowo u osoby z cukrzycą lub choroba niedokrwienną oraz co najmniej 2 czynnikami ryzyka wartość docelowa:

• cholesterolu całkowitego to 170 mg/dl,
• LDL – 100 mg/dl.

O tym, jak czytać wyniki lipidogramu, decydują wszystkie dane kliniczne i wywiad rodzinny. Pozwala to na określenie całkowitego, indywidualnego ryzyka sercowo-naczyniowego.

Do wspomnianych czynników ryzyka należą: wiek, płeć, palenie papierosów, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, mała aktywność fizyczna i nieprawidłowa dieta, występowanie podobnych schorzeń u bliskich krewnych oraz dodatkowe parametry laboratoryjne, takie jak m.in.: stężenie homocysteiny, stosunek apolipoproteiny B do apolipoproteiny A-I.

W razie podwyższonego poziomu cholesterolu w lipidogramie pierwszą zalecaną interwencją jest tzw. dieta na cholesterol (z ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych) oraz zmiana stylu życia. Następne badania kontrolne należy przeprowadzać:

• pierwsze nie wcześniej niż po upływie 4 tygodni od pierwszego lipidogramu;
• gdy po 3 miesiącach pacjentowi nie udaje się uzyskać zmniejszenia poziomu lipidów do określonego poziomu, wprowadza się leczenie farmakologiczne.

Warto wiedzieć, kiedy fizjologicznie wynik lipidogramu ma prawo odbiegać od podanych wartości referencyjnych. Podwyższone wyniki profilu lipidowego występują w 2. i 3. trymestrze ciąży, jeśli krew pobrano od osoby cierpiącej na zastój żylny. Natomiast fałszywie niski poziom może wynikać z przedawkowania witaminy C. Ponadto wysoki poziom cholesterolu stwierdza się przewlekłej niewydolności nerek, chorobach wątroby i dróg żółciowych oraz uwarunkowanych genetycznie pierwotnych hipercholesterolemiach. Najczęstszą jednak przyczyną pozostaje nieprawidłowa dieta i brak aktywności fizycznej.