Stimming – metoda regulacji układu nerwowego osób autystycznych

Czym jest stim?

Stimem jest każdy powtarzalny ruch, postawa ciała lub wypowiedź, mająca na celu regulację układu nerwowego – stymulację lub wyciszenie.

Najłatwiej o stimach myśleć w kategorii ruchów, które większość ludzi wykonuje, gdy się bardzo nudzi. Brak stymulacji sprawia, że takie osoby angażują się np. w klikanie długopisem, bębnieniem palcami o ławkę lub inne podobne czynności dające stymulację.

Różne grupy osób mają różny poziom potrzeb związanych ze stimami. Osoby w spektrum autyzmu, niektóre osoby niepełnosprawne intelektualnie czy z zaburzeniami ruchu wykazują wyższą potrzebę stimowania niż inni.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Czemu służy stimowanie?

Stimowanie pojawia się w odpowiedzi na zaburzenia sensoryczne.

Zaburzenia sensoryczne objawiają się w problemach w przetwarzaniu bodźców płynących do ciała. Wrażliwość na bodźce może być podwyższona lub obniżona. Niektóre osoby są wrażliwe jedynie na bodźce płynące z jednego zmysłu – na przykład dotyku, smaku, wzroku.

Nieprawidłowa integracja sensoryczna powoduje, że układ nerwowy poszukuje stymulacji lub wyciszenia. Temu właśnie służą stimy i dlatego pojawiają się częściej w sytuacjach, gdy organizm jest przeciążony, lub wręcz przeciwnie, potrzebuje dodatkowej stymulacji. Powtarzalne, stereotypowe ruchy mogą być też odpowiedzią na lęk czy inne silne emocje, takie jak wstyd, zażenowanie czy trema przed publicznym wystąpieniem.

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Zaburzenia integracji sensorycznej – symptomy

Osoby z zaburzeniami sensorycznymi nie reagują na bodźce w sposób typowy. Mogą być nadmiernie wrażliwe na jasne światło; głośne, nagłe lub przedłużające się dźwięki; dotyk niektórych tkanin, takich jak wełna.

Nadmierna reakcja na bodźce zewnętrzne zazwyczaj powoduje u osoby w spektrum niepokój, problemy z angażowaniem się w codzienne czynności i trudności w przystosowaniu się do nowych sytuacji.

Innym rodzajem zaburzenia integracji sensorycznej jest niedostateczna wrażliwość na bodźce. Osoby nią dotknięte mogą nie reagować prawidłowo na ból lub dyskomfort spowodowany ekstremalnym zimnem lub gorącem. Osoby z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego nie odbierają odpowiednio komunikatów z mięśni, co pogarsza ich zdolności motoryczne lub prowadzi do wad postawy.

Przykłady stimów

Najczęściej występujące stimy:

• obgryzanie paznokci;
• okręcanie włosów wokół palców;
• „klikanie” długopisem;
• rytmiczne uderzanie palcami w biurko czy ławkę.

Nie istnieje coś takiego jak pełna lista stimów. Każda powtarzalna, regularnie występująca czynność czy ruch mogą być stimem. U osób w spektrum autyzmu często występują takie stimy jak:

• trzepotanie rękoma;
• klaskanie;
• ruchy całym ciałem, np. przestępowanie z pięty na palce, poruszanie biodrami;
• powtarzanie niektórych słów lub fraz;
• dotykanie obiektów o przyjemnej teksturze.

Występowanie stimów niebezpiecznych dla danej osoby lub jej otoczenia zazwyczaj jest symptomem głębokiego zaburzenia integracji sensorycznej lub silnych, negatywnych emocji, np. ataku paniki, natężonego lęku, tzw. meltdownu. Takie niebezpieczne stimy mogą obejmować:

• działania autoagresywne, np. uderzanie głową o ścianę, gryzienie palców do krwi;
• działania skierowane przeciw komuś innemu, np. bicie, gryzienie drugiej osoby.

Czytaj również: Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przyczyny, objawy, kryteria rozpoznania, lecznie

Co robić, gdy dziecko angażuje się w niebezpieczne stimy?

Przede wszystkim należy pamiętać, że nawet jeśli dziecko angażuje się w akty agresji przeciwko innym lub przeciw sobie, nie robi tego z powodu chęci zrobienia komukolwiek krzywdy.

Występowanie zachowań niebezpiecznych jest symptomem, że coś jest nie tak, ale dana osoba nie potrafi sobie z danym uczuciem poradzić inaczej niż w taki właśnie sposób. Nie istnieje też metoda pozwalająca na pozbycie się „złego stimu”, która działałaby w stu procentach. Większość badaczy jest zdania, że stimów, jako naturalnej metody regulacji, nie da się wyciszyć czy usunąć bez szkody dla samego pacjenta.

Jednakże osoby angażujące się w niebezpieczne zachowania w ramach stimów robią to najczęściej z powodu lęku, nadmiaru lub braku bodźców. Oznacza to, że zapewnienie odpowiednio stymulującego otoczenia oraz przyjaznego, dostosowanego do indywidualnych potrzeb środowiska znacząco ogranicza potrzebę stymulacji poprzez zachowania skrajne.

Stimowanie a meltdown

Stimy u osób w spektrum łączą się z zjawiskiem meltdownu/shutdownu. Jeśli osoba autystyczna nie może uspokoić się i wyregulować organizmu za pomocą stimów, ponieważ są one w danym momencie niewystarczające, może rozładować emocje poprzez meltdown.

Meltdown (ang. załamanie nerwowe) to epizod, w czasie którego wychodzą na wierzch wszystkie tłumione uczucia i emocje. Meltdown może mieć postać ataku płaczu lub złości, którego nie da się zatrzymać, dopóki sam nie wygaśnie. Shutdown (ang. zamknięcie się, wyłączenie) ma podobną przyczynę, ale przeciwny skutek – powoduje odcięcie się od świata zewnętrznego, wycofanie się, niekiedy też mutyzm wybiórczy czy dysocjację emocjonalną.

Jak pomóc w integracji sensorycznej?

Istnieje wiele przyrządów czy gadżetów przeznaczonych dla osób z problemami z integracją sensoryczną lub skłonnością do stimów.

Kołdra obciążeniowa łagodzi objawy związane z zaburzeniem czucia głębokiego. Czucie głębokie odpowiada za odbiór sygnałów z wnętrza ciała, w tym napięcia mięśni. U osób z zaburzeniami czucia głębokiego występuje nieprawidłowe napięcie spoczynkowe, ponieważ organizm nie otrzymuje bodźców nakazujących mu odprężenie się. Kołdra obciążeniowa pozwala na regulację napięcia podczas snu poprzez regularny nacisk na całe ciało.

W zależności od rodzajów stimów, dana osoba może potrzebować różnych akcesoriów lub gadżetów pozwalających uzyskać odpowiednią stymulację. Mogą być to maskotki czy kawałki materiałów o odpowiedniej teksturze, wszelkiego rodzaju zabawki, które wymagają rytmicznej stymulacji rękoma – fidget spinnery, gumowe piłki antystresowe. Niektórym w stimowaniu może pomóc odpowiednia muzyka, jeszcze innym – bodźce świetlne.

Czytaj również: Terapie, metody i modele pomocy dzieciom oraz dorosłym z ASD

Odbiór stimów w społeczności

Stimy, jak w zasadzie wszystkie nietypowe zachowania związane z ruchem, postawą ciała czy sposobem wypowiedzi, są negatywnie postrzegane w przestrzeni publicznej. Dotyczy to przede wszystkim stereotypii uznawanych za nietypowe, jak powtarzanie ciągle tych samych wyrazów czy trzepotanie rękoma. Stimy mogą wywołać zdziwienie, a nawet strach czy pogardę, jeśli eksponowane są publicznie.

Rolą rodziców jest wytłumaczenie dzieciom, które mogą napotkać stimującego kolegę lub koleżankę w spektrum autyzmu, że jest to zachowanie normalne dla niektórych ludzi i że nie powinno budzić niepokoju, o ile nie wiąże się z np. naruszeniem przestrzeni prywatnej drugiej osoby.

Dorośli z ASD lub zaburzeniami integracji sensorycznej w normie intelektualnej często angażują się w stimy, które nie zwracają zbytniej uwagi otoczenia lub stimują jedynie w przestrzeni prywatnej, w samotności. Takie wyjście ma zarówno negatywne, jak i pozytywne konsekwencje. Niemożność rozładowania napięcia przez stimowanie zwiększa szanse na wystąpienie stanów lękowych czy przeciążenia organizmu, z drugiej strony – pozwala być bardziej akceptowanym i niweluje konieczność tłumaczenia się ze swojego zachowania.