Drżenie samoistne – przyczyny, badania, leczenie

Co to jest drżenie samoistne?

Drżenie samoistne jest chorobą, której dokładna przyczyna i sposób powstawania nie są znane. Z powodu trudności w różnicowaniu drżenia i postawieniu jednoznacznej diagnozy, trudno określić częstość jego występowania. Zwraca się uwagę, że w wielu przypadkach choroba ta ma rodzinny charakter występowania.

Drżenie samoistne często dotyka osób starszych, zwłaszcza po 65. roku życia. Obejmuje najczęściej kończyny górne, często również dotyka głowy. Rzadziej obejmuje głos, czy kończyny dolne, a najrzadziej takie części ciała jak tułów, czy język. Utrudniając codzienne czynności z czasem prowadzi do niesprawności i izolacji społecznej.

Rozróżniamy następujące postacie drżenia:

• drżenie spoczynkowe – występuje kiedy części ciała są podparte i nie przeciwstawiają się sile ciężkości;
• drżenie posturalne – występuje w przypadku określonych pozycji wymagających pokonania grawitacji, np. unoszenie rąk do góry;
• drżenie kinetyczne – pojawia się w czasie wykonywania określonego ruchu. Szczególnym rodzajem drżenia kinetycznego jest drżenie zamiarowe,które występuje w przypadku uszkodzenia móżdżku. Drżenie takie będzie występować np. przy próbie dotknięcia palcem nosa, czy przy zbliżaniu do ust filiżanki z herbatą.

Jakie są przyczyny drżenia samoistnego?

Nie znamy dokładnej etiologii i mechanizmu powstawania drżenia samoistnego. Przeprowadzone na świecie badania neuropatologiczne pozwoliły wyróżnić dwie zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, które występują znamiennie częściej u osób z drżeniem samoistnym. Pierwszą z nich jest zanik tzw. komórek Purkinjego. Zanikowi części komórek towarzyszą zmiany degeneracyjne (zwyrodnieniowe) pozostałych komórek Purkinjego. Drugą obserwowaną zmianą jest występowanie tzw. ciałek Lewy’ego, które w przypadku drżenia samoistnego występują jedynie w obrębie miejsca sinawego.

Oba wymienione zjawiska nie są jednak charakterystyczne dla opisywanego schorzenia i są obserwowane również w innych chorobach. Zmiany związane z kom. Purkinjego mogą występować np. w przypadku ataksji móżdżkowo-rdzeniowej. Ciała Lewy’ego są natomiast obecne m.in. u chorych z chorobą Alzheimera, czy Parkinsona.

Obecnie zakłada się, że drżenie samoistne powstaje na skutek nieprawidłowego przekazywania informacji pomiędzy pewnymi obszarami mózgu. Fizjologicznie cykliczne impulsy wysyłane z jądra dolnego oliwki do móżdżku, wzgórza i pnia mózgu są kontrolowane przez mechanizmy hamujące. Z niejasnych przyczyn u osób z drżeniem samoistnym kontrola ta jest upośledzona.

Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia drżenia samoistnego?

Do znanych czynników ryzyka wystąpienia drżenia samoistnego zaliczamy:

• występowanie rodzinne – postać rodzinna związana jest z mutacją genu dziedziczoną autosomalnie dominująco. Oznacza to, ze w przypadku wystąpienia u danej osoby drżenia samoistnego istnieje 50 % szans, że jej potomstwo również będzie dotknięte drżeniem;
• wiek – częstość występowania drżenia samoistnego rośnie wraz z wiekiem. Występuje ono najczęściej po 40. roku życia, natomiast wyraźny wzrost zachorowalności obserwuje się u osób po 65. rż.;
• politerapia – część leków może nasilać objawy drżenia. Dlatego terapia wielolekowa, charakterystyczna dla osób starszych, może być dodatkowym czynnikiem ryzyka wystąpienia drżenia samoistnego.

Jak rozpoznać drżenie samoistne?

Postawienie rozpoznania drżenia samoistnego jest niezwykle trudne, ponieważ poza drżeniem i ewentualnym objawem sztywności koła zębatego (pojawiający się skokami opór podczas biernego ruchu), nie stwierdza się innych odchyleń w badaniu neurologicznym. Również w badaniach obrazowych i elektrofizjologicznych brak jest charakterystycznych dla tej choroby zmian.

Mimo tak wielu trudności diagnostycznych amerykańskie stowarzyszenie Movement Disorder Society wyróżnia następujące kryteria rozpoznania drżenia samoistnego, będące w zasadzie jedyną podstawą umożliwiającą rozpoznanie.

Kryteria podstawowe:

• występuje drżenie posturalne i kinetyczne; brak drżenia spoczynkowego;
• nie występują inne objawy neurologiczne (wyjątek – sztywność koła zębatego);
• izolowane drżenie głowy.

Kryteria dodatkowe:

• objawy występują od dłuższego czasu;
• występowanie drżenia samoistnego w rodzinie;
• objawy ustępują po spożyciu alkoholu.

Z czym należy różnicować drżenie samoistne?

Jak wcześniej wspomniano, drżenie jest częstym i sprawiającym trudności diagnostyczne objawem. W różnicowaniu należy wziąć pod uwagę zarówno choroby neurologiczne, jak i schorzenia niebędące bezpośrednio związane z układem nerwowym, takie jak:

• nadczynność tarczycy – obok drżenia dotyczącego najczęściej rąk, do objawów nadczynności tarczycy należą m.in. napady kołatania serca i duszności, nadmierna potliwość i nietolerancja ciepła, spadek masy ciała pomimo dobrego apetytu, drażliwość, trudności z koncentracją, bezsenność;
• nadużywanie leków – drżenie mogą wywołać np. leki rozszerzające oskrzela, leki przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, leki obniżające ciśnienie krwi z grupy antagonistów receptora wapniowego;
• choroba Parkinsona – w której charakterystycznymi objawami są drżenie spoczynkowe i sztywność, a także spowolnienie, zaburzenia postawy ciała;
• uszkodzenie móżdżku – do objawów uszkodzenia móżdżku należą: oczopląs, zaburzenia mowy i równowagi, niezborność ruchów, drżenie zamiarowe, obniżenie napięcia mięśniowego.

Jak leczy się drżenie samoistne?

W leczeniu drżenia samoistnego stosuje się leki, które zmniejszają nasilenie objawów. Do leków o największym znaczeniu należy primidon i toksyna botulinowa.
Jeśli leczenie farmakologiczne nie wystarcza, nie niweluje w dostatecznym stopniu objawów choroby i wpływa na jakość życia pacjenta, należy rozważyć leczenie neurochirurgiczne.

Czy można zapobiegać objawom drżenia samoistnego?

Niestety, nie ma swoistej profilaktyki występowania drżenia. Można jedynie próbować złagodzić jego objawy. Pomóc może unikanie picia kawy, mocnej herbaty, czy napojów energetycznych. Stres i niepokój również mogą nasilać objawy drżenia, warto więc nauczyć się pewnych technik relaksacyjnych, które może nie wyeliminują z życia stresu, ale pozwolą na zmianę sposobu reagowania w sytuacjach nerwowych. Jeśli drżenie wpływa na jakość życia i przeszkadza w codziennym funkcjonowaniu, zawsze warto udać się do lekarza, który odpowiednio pokieruje diagnostyką i wdroży ewentualne leczenie.