Aleksytymia – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Co to jest aleksytymia?

Aleksytymia to uogólnione zahamowanie identyfikacji, nadawania nazw i określania źródeł własnych stanów emocjonalnych. Aleksytymik, potocznie „człowiek bez uczuć” ma ograniczony wgląd we własne życie wewnętrzne, nie odnajduje różnic między emocjami a odczuciami cielesnymi. Pojęcie „człowiek bez emocji”, zastępczo stosowane w odniesieniu do aleksytymii, jest jednak niepoprawne. Aleksytymik może bowiem przeżywać emocje, chociaż zwykle nie zdaje sobie sprawy z ich rodzaju i natężenia. Życie z aleksytymią oznacza trwały brak umiejętności modulowania procesów uczuciowych przez prawidłowo zachowane zdolności poznawcze. Konsekwencją tego deficytu są zaburzenia regulacji emocjonalnej, które wyrażają się jako:

• niezdolność do rozpoznawania i językowego opisu różnych, także skrajnych stanów emocjonalnych;
• skupianie się raczej na zewnętrznych wydarzeniach niż na wewnętrznych, psychicznych doświadczeniach;
• brak wglądu w życie wewnętrzne pomimo zachodzących zmian fizjologicznych i cielesnych
• utożsamianie uczuć z ich komponentą fizjologiczną;
• ubóstwo w zakresie marzeń i fantazji.

Zaburzenia emocjonalne składające się na syndrom aleksytymii kształtują pewnego rodzaju „analfabetyzm emocjonalny”. Aleksytymia nadaje psychicznemu funkcjonowaniu człowieka pozbawiony wyrazu charakter, który predysponuje do ulegania tendencjom depresyjnym.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza ból czubka głowy?

Aleksytymia – przyczyny

Pierwsze badania nad aleksytymią prowadzono wśród pacjentów z chorobami psychosomatycznymi. Zaburzenia psychosomatyczne to grupa schorzeń fizycznych, w powstawaniu których istotną rolę odgrywają czynniki psychologiczne, szczególnie doświadczenia emocjonalne o negatywnym charakterze. Stopniowo rozszerzano zakres możliwych przyczyn aleksytymii o inne choroby somatyczne oraz psychiczne.

Badania neurofizjologiczne zapoczątkowane w 1977r. dowiodły, że aleksytymia może wynikać z asymetrii funkcjonalnej mózgu, czyli utrudnionego przekazywania informacji między półkulami mózgu przez ciało modzelowate. Hipoteza ta bazuje na założeniu, że środki sterujące emocjami zlokalizowane są w prawej półkuli mózgowej u większości praworęcznych ludzi, natomiast ośrodki odpowiedzialne za zdolności do ich ekspresji werbalnej znajdują się w półkuli lewej. W związku z tym blok w transferze informacji między dwiema półkulami wywołuje u aleksytymików deficyty w zdolności do wyrażania swoich uczuć.

Przyczyny aleksytymii w modelu psychoanalitycznym jej źródeł doszukują się natomiast w doświadczeniach okresu wczesnego dzieciństwa. W oparciu o tę koncepcję wyróżniono aleksytymię pierwotną (o podłożu genetycznym lub biologicznym) oraz wtórną (wynikającą z traumy – deprywacji emocjonalnej). Biologicznie uwarunkowana aleksytymia pierwotna charakteryzuje się niską świadomością pobudzenia emocjonalnego oraz niską sprawnością w identyfikacji, werbalizowaniu i analizowaniu emocji.

Aleksytymia wtórna, w tym aleksytymia u dzieci, oprócz traumatyzujących przeżyć okresu kształtowania się sfery uczuciowej dziecka może powstawać także w przebiegu:

• zaburzeń odżywiania;
• depresji (średnio 37 proc. osób zmagających się z zaburzeniami depresyjnymi wykazuje chłód emocjonalny właściwy dla aleksytymii);
• zaburzeń lękowych;
• zespołu stresu pourazowego;
• funkcjonalnego zaburzenia pracy układu pokarmowego (zespół jelita drażliwego);
• chorób układu krążenia.

Co ciekawe, aleksytymia i towarzyszący jej wzrost aktywności autonomicznego układu nerwowego i podwyższona odpowiedź hormonalna stwarzają sytuacje sprzyjające rozwojowi chorób somatycznych. Oznacza to, że długotrwała choroba somatyczna może powodować aleksytymię, jak również być jej skutkiem.

Aleksytymia – objawy

Objawy aleksytymii to zespół cech, które społecznie postrzegane są za niekorzystnie. Do cech tych należą:

• niskie natężenie emocji pozytywnych (radości, ekscytacji);
• wysokie natężenie emocji negatywnych (lęku, niechęci, rezygnacji);
• brak umiejętności doboru odpowiednich technik kontroli nad emocjami, brak empatii;
• wąskie zainteresowania;
• preferowanie rzeczy znanych;
• ukierunkowanie na fakty;
• niezdolność radzenia sobie ze stresem;
• poczucie winy i lęk przed niepowodzeniem;
• brak pomysłowości, kreatywności;
• nieumiejętność odróżnienia lęku od strachu, depresji;
• brak życia wyobrażeniowego;
• niezdolność do utrzymywania głębokich więzi międzyludzkich;
• brak zdolności do introspekcji, czyli analizy własnych stanów psychicznych;
• preferencja samotności;
• zwiększony poziom hipochondrii.

Aleksytymia i dysocjacja

Dysocjacja według obowiązującej definicji to częściowa lub całkowita utrata normalnej integracji pomiędzy wspomnieniami przeszłości, poczuciem tożsamości, wrażeniami czuciowymi i kontrolą ruchów ciała. Zalicza się do niej takie zjawiska jak amnezja, depersonalizacja oraz derealizacja, których podłożem są traumatyczne przeżycia przewyższające zdolności adaptacyjne danej osoby.

Stwierdzono, że aleksytymia może rozwinąć się wtórnie do następującej w wyniku psychicznego urazu dysocjacji systemów przetwarzających emocje. Aleksytymia i dysocjacja u osób, które doświadczyły traumy torują wówczas rozwój patologicznych wzorców radzenia sobie z pourazowym lękiem i złością, np. aleksytymia u dzieci , które doświadczają przemocy.

Jak rozpoznać aleksytymię?

Aleksytymia obecnie nie jest traktowana jako choroba ani osobne zaburzenie psychiczne. Jej nieobecność w klasyfikacji DSM-IV oraz ICD-10 utrudnia rozpoznanie oraz leczenie aleksytymii. Najchętniej stosowanymi narzędziami psychologii klinicznej, które umożliwiają pomiar aleksytymii są:

• metody kwestionariuszowe polegające na samoopisie (MMPI Alexithymia Scale, Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire, Toronto-Alexithymia Scale);
• metody oparte na wywiadach (Beth-Israel Psychosomatic Questionnaire, który zawiera 17 tematów, jakie należy poruszyć w rozmowie z aleksytymikiem);
• psychologiczne metody analizy zapisów wypowiedzi werbalnych dotyczących różnych sytuacji (Alexithymia Provoked Response Questionnaire).

Aleksytymia – leczenie

Aleksytymia to właściwość danej osoby, która zaburza procesy poznawcze i emocjonalne. Aleksytymia nie została zakwalifikowana jako choroba psychiczna, dlatego nie istnieje żadne farmakologiczne leczenie przyczynowe. Najważniejszym krokiem mogącym pomóc aleksytymikowi odnaleźć, nazwać i wyrazić swoje emocje jest terapia aleksytymii prowadzona przez doświadczonego psychoterapeutę.

Towarzyszące aleksytymii zaburzenia depresyjne i nerwicowe niekiedy wymagają także włączenia leczenia przeciwdepresyjnego lub przeciwlękowego.

Jak żyć z aleksytymikiem?

Konsekwencje aleksytymii negatywnie oddziałują na życie społeczne, rodzinne i uczuciowe aleksytymika. Chłód emocjonalny oraz brak wglądu w swoje uczucia powoduje, że aleksytymik zostaje odtrącony przez otoczenie. Zaburzenia emocjonalne bywają skutecznie ukrywane przez daną osobą, jednak stałe posługiwanie się wyuczonymi wzorcami jest męczące i prowadzi do dalszego pogłębienia dysfunkcji poznawczych.

Aleksytymia w związku ze względu na nieumiejętność do wyrażania głębokich uczuć niemal zawsze prowadzi do jego rozpadu. Terapia aleksytymii z aktywnym wsparciem ze strony bliskich może przynieść poprawę w zakresie inteligencji emocjonalnej aleksytymika, jednak jej efekty bywają widoczne dopiero po 2–3 latach regularnej pracy psychologicznej.