Lidokaina – co to? Właściwości, zastosowanie, wskazania i przeciwwskazania, skutki uboczne

Jak działa lidokaina?

Lidokaina to pochodna amidów zaliczana do leków o działaniu miejscowo znieczulającym, tzw. lokalnych anastetyków. Hamuje ona powstawanie i przekazywanie sygnałów bólowych, głównie poprzez zmniejszanie przepuszczalności błony komórkowej neuronów, co ogranicza napływ jonów sodowych do ich wnętrza i blokuje zjawisko depolaryzacji.

Cechuje się niską rozpuszczalnością w wodzie, dlatego stosowana jest zazwyczaj jako chlorowodorek lidokainy. Oprócz lepszej rozpuszczalności, lidokaina w formie soli jest również dłużej przydatna do użycia.

Lidokaina wykazuje nie tylko działanie znieczulające, ale również właściwości przeciwarytmiczne, głównie poprzez zdolność do oddziaływania na błonę mięśniową komór serca i włókna Purkiniego. Leczy się nią m.in. komorowe zaburzenia rytmu serca. W tym celu jest jednak wykorzystywana stosunkowo rzadko, głównie ze względu na łatwo dostępne inne leki przeciwarytmiczne o bardziej efektywnym działaniu w tym zakresie.

Lidokaina – różne formy

Lidokaina dostępna jest zarówno w formie preparatów sprzedawanych bez recepty, jak również leków wydawanych jedynie w oparciu o receptę lekarską. Różnorodna jest ponadto forma jej stosowania.

Lidokainę możemy spotkać w postaci:

• aerozolu,
• plastrów,
• żeli/kremów (często w połączeniu z opatrunkiem inkluzyjnym),
• tabletek do ssania,
• iniekcji (dożylnych, zewnątrzoponowych, nasiękowych czy podpajęczynówkowych).

Zastosowanie lidokainy

Lidokaina jest powszechnie wykorzystywana w procedurach medycznych jako środek znieczulający. Jak już zostało wspomniane, występuje w różnych formach podania, co wpływa na częstotliwość jej stosowania.

Jedną z jej głównych zalet jest, oprócz skuteczności, szybki czas działania. Z tego względu wykorzystuje się ją powszechnie jako środek znieczulający między innymi w:

• badaniach laryngologicznych – pozwala na bezbolesne wprowadzenie rurek lub sond gardłowych i nosowych, a także przy zabiegach chirurgicznych gardła czy nosa;
• operacjach – pozwala ograniczyć stosowanie doustnych leków przeciwbólowych bezpośrednio po zabiegu;
• niewielkich zabiegach chirurgicznych skóry i tkanki podskórnej – między innymi przy usuwaniu zmian skórnych czy przy zabiegach medycyny estetycznej wiążących się z nakłuwaniem skóry;
• zabiegach stomatologicznych – głównie jako znieczulenie dziąseł;

• zabiegach ginekologicznych i urologicznych – m.in. wprowadzanie cewnika do dróg moczowych.

Jako znieczulenie miejscowe lidokaina może być stosowana powierzchownie, podpajęczynówkowo, infiltracyjnie, dożylnie oraz zewnątrzoponowo. Co więcej, może być wykorzystywana w anestezjologii także jako blokada nerwów i splotów nerwowych. Lidokaina podawana w formie iniekcji dożylnych minimalizuje wzrost ciśnienia w trakcie wykonywania intubacji.

Wskazania do stosowania lidokainy

Kiedy wskazane jest stosowanie lidokainy? Warto sięgnąć po preparaty zawierające lidokainę w takich przypadkach, jak:

• bolesne ząbkowanie – żele do smarowania dziąseł zawierające lidokainę skutecznie łagodzą przykre objawy towarzyszące wyżynaniu się zębów mlecznych,
• ból i obrzęk błony śluzowej gardła – spraye lub tabletki do ssania są często stosowane w leczeniu objawów infekcji górnych dróg oddechowych;
• ból ucha – jako wsparcie w leczeniu stanów zapalnych ucha wynikających np. z nadmiaru woskowiny;
• stany zapalne jamy ustnej – aplikowana w formie żelu na nieuszkodzoną śluzówkę jamy ustnej;

• mechaniczne oczyszczanie owrzodzeń.

Lidokaina – dawkowanie

Dawkowanie leku, jakim jest lidokaina, w dużej mierze zależy nie tylko od indywidualnych cech pacjenta (wiek, płeć, masa ciała), ale również od zdiagnozowanej jednostki chorobowej.

W przypadku zewnętrznego stosowania lidokainy różni się ono także w zależności od użytej formy i jej stężenia w danym preparacie, dlatego zawsze należy sugerować się zaleceniami producenta zawartymi w ulotce informacyjnej.

Jeżeli natomiast chodzi o stosowanie lidokainy w postaci roztworu do iniekcji, dopuszczalna dawka dobowa dla osób dorosłych wynosi ok. 300 mg lub 500 mg w przypadku jej połączenia z lekami obkurczającymi naczynia (co wpływa na przedłużenie jej działania i minimalizację toksycznych skutków ubocznych).

Z kolei zalecenia odnośnie stosowania lidokainy w okresie okołooperacyjnym mówią o dawce od 1,5 mg/kg masy ciała do 3 mg/kg masy ciała na godzinę, zarówno w trakcie, jak i po operacji. Decyzję powinien w tym wypadku jednak każdorazowo podejmować lekarz anestezjolog, m.in. w oparciu o zebrany przed operacją wywiad lekarski.

Czy lidokaina jest bezpieczna? Skutki uboczne jej stosowania

Lidokaina stosowana zewnętrznie na błony śluzowe czy skórę praktycznie nie powoduje skutków ubocznych. Reakcje nadwrażliwości i inne działania niepożądane pojawiają się najczęściej dopiero w sytuacji, gdy jej stężenie w osoczu przekracza 5 µg/ml. Taki stan (przedawkowanie lidokainy) obserwujemy zazwyczaj wyłącznie przy podaniu lidokainy w formie iniekcji dożylnych lub stosowaniu preparatów doustnych. Zaburzenia te w większości wynikają jednak z podania za dużej dawki lidokainy lub niewłaściwej techniki wstrzykiwania.

W przypadku plastrów czy żeli przeciwbólowych z lidokainą najczęściej skutki uboczne ograniczają się więc do miejscowych odczynów, takich jak pieczenie czy rumień w miejscu aplikacji.

Jeżeli chodzi natomiast o skutki uboczne stosowania lidokainy w formie iniekcji, u niewielkiego odsetka pacjentów obserwuje się:

• nudności,
• wymioty,
• zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego,
• zawroty głowy,
• bradykardię i inne zaburzenia rytmu serca,
• spadek ciśnienia krwi,
• niepokój,
• drgawki,
• przyspieszony oddech,

• zaburzenia widzenia.

Lidokaina – czy jest bezpieczna dla dzieci?

Lidokaina ze względu na wysokie bezpieczeństwo stosowania może być bez większych obaw wykorzystywana jako substancja aktywna w preparatach przeznaczonych dla niemowląt i małych dzieci.

Lidokaina – interakcje z lekami

Pomimo wysokiego bezpieczeństwa stosowania, lidokaina ze względu na swój mechanizm działania może wchodzić w interakcje z innymi lekami. Nie wolno jej łączyć m.in. z lekami nasercowymi, takimi jak beta-adrenolityki, preparatami podawanymi przy nadczynności tarczycy czy cymetydyną (podwyższają one jej stężenie we krwi). Z kolei stosowanie lidokainy w połączeniu z fenytoiną będzie osłabiać jej działanie (przyspieszając metabolizm lidokainy). Nie wolno jej łączyć również z innymi preparatami o działaniu znieczulającym.