Sinice – czym są, jak wyglądają, objawy zatrucia

Czym są sinice?

Sinice, określane także jako cyjanofity, cyjanoprokarioty lub cyjanobakterie, to jedne z najstarszych organizmów występujących na Ziemi. Ze względu na obecność chlorofilu charakteryzują się zieloną barwą, dlatego przez długi czas były zaliczane do glonów, czyli organizmów roślinnych. Dziś wiemy, że są to prokariotyczne, jednokomórkowe organizmy samożywne, zdolne do fotosyntezy, zaliczane do królestwa bakterii. Są obecne praktycznie na całym świecie, najczęściej w słodkich i słonych wodach, glebie, mokradłach czy na powierzchni skał. Są odporne na szeroki zakres temperatur (od mrozów przez wysokie temperatury), długotrwałe susze, a nawet spore zakwaszenie podłoża.

Sinice, w zależności od gatunku, odżywiają się na różne sposoby, jednak większość z nich jest zdolna do fotosyntezy, czyli wytwarzania energii z wody i dwutlenku węgla, pod wpływem światła słonecznego. Jedynie niewielka grupa, określana jako sinice heterofityczne, jest zdolna do pobierania składników odżywczych z innych organizmów.

Niektóre szczepy sinic mogą produkować toksyny, które w wyższych stężeniach mogą być szkodliwe dla ludzi i zwierząt. To właśnie jeden z głównych powodów zamykania kąpielisk, w których wykrywa się ich zwiększoną obecność, czyli tzw. zakwit sinic.

Skąd się biorą zakwity sinic?

Od lat obserwuje się pewną sezonowość masowych zakwitów. Do nadmiernego rozwoju sinic dochodzi głównie wiosną i latem. Zakwit sinic ma miejsce najczęściej gdy pojawia się w wodzie nadmierna ilość składników odżywczych, takich jak związki azotowe i fosforowe. Pochodzą one najczęściej z wód ściekowych z intensywnie nawożonych pól.

Wśród innych czynników sprzyjających rozwojowi sinic wymieniane są:

• wysokie temperatury wody i powietrza;
• zmniejszona ilość tlenu w wodzie;
• spore nasłonecznienie;
• bezwietrzna pogoda, a co za tym idzie zmniejszona ruchliwość wody;
• spore zasolenie wody.

Dłużej występujące sinice stanowią niebezpieczeństwo dla ludzi i zwierząt, a dodatkowo świadczą o zaburzeniu równowagi ekologicznej.

Jak rozpoznać obecność sinic?

Rozwijające się sinice powodują powstanie na powierzchni wody kożucha, który ogranicza ilość tlenu i światła docierającego do głębszych warstw zbiorników wodnych. Sprzyja to obumieraniu innych organizmów zasiedlających zbiorniki wodne, a co za tym idzie powstawanie charakterystycznych objawów zakwitu sinic. Oto sygnały, które pomogą nam rozpoznać sinice:

• zmiana barwy wody – woda w zbiorniku jest mętna, o brunatnym lub zielonkawym odcieniu;
• nieprzyjemny zapach przypominający pleśń lub zepsute ryby;
• obecność zdechłych ryb i innych organizmów zamieszkujących wody;
• piana na powierzchni zbiornika wodnego;
• charakterystyczny osad na brzegach zbiorników.

Czy sinice są szkodliwe dla człowieka?

Sinice produkują szkodliwe toksyny, takie jak:

• neurotoksyny (anatoksyna-a, anatoksyna-a(s) i saksytoksyna) – powodują paraliż mięśni, prowadzący niejednokrotnie do niewydolności oddechowej i uduszenia się,

• hepatotoksyny (mikrocystyny, nodularyna i cylindrospermopsyna) – uszkadzają wątrobę i nerki,

• dermatotoksyny (aplysiatoksyna, lynbgyatoksyna-a i debromoaplysiatoksyna) – wywołują objawy skórne oraz zapalenie spojówek.

To właśnie one powodują, że zakwity sinic stają się dla człowieka niebezpieczne i dochodzi do zatruć. Może do nich dojść zarówno drogą pokarmową lub transdermalną (przez skórę) jak również drogą wziewną.

Najczęściej do zatruć dochodzi przez kąpiele w zbiornikach, w których występują sinice. To, jakie objawy powodują sinice, zależy przede wszystkim od wytwarzanych przez nie toksyn sinicowych.

Czym grozi kąpiel z sinicami? Objawy zatrucia sinicami

WHO uznaje, że objawy jakie powodują sinice zależą nie tylko od rodzaju produkowanej toksyny, ale również drogi jej wniknięcia do organizmu. Zazwyczaj kąpiel w miejscu zakwitu sinic powoduje u pacjentów takie objawy jak:

• nudności i wymioty;
• ból brzucha;
• ból głowy;
• świąd;
• wysypkę;
• rumień skórny;
• bóle mięśniowe;
• dreszcze;
• gorączkę;
• problemy z oddychaniem;
• podrażnienie oczu;
• pęcherze w jamie ustnej.

Symptomy mogą pojawić się od kilku do nawet kilkudziesięciu godzin po kąpieli w skażonym zbiorniku wodnym, w zależności od indywidualnych cech osobniczych chorego. Oprócz tego hepatotoksyczne toksyny sinicowe mogą powodować uszkodzenie wątroby i nerek. Stopień nasilenia i czas trwania objawów zależy w dużym stopniu od tego, jak długo przebywaliśmy w wodzie. Jeżeli połknęliśmy w jej trakcie sinice, objawy z pewnością będą bardziej nasilone. Z tego względu, w sytuacji gdy pojawią się u nas niepokojące objawy po kąpieli w zbiorniku, w którym mogły być sinice, zaleca się konsultację z lekarzem.

Zatrucie sinicami – jak wygląda leczenie?

W przypadku łagodnych zatruć wywołanych przez sinice większość objawów ustępuje samoistnie i nie wymaga interwencji lekarskiej. Jeżeli jednak objawy są silne pacjent powinien pozostawać pod obserwacją lekarską. Leczenie w przypadku zatruć wywołanych przez toksyny sinicowe ma jedynie charakter objawowy, głównie o działaniu przeciwbólowym i przeciwwymiotnym.

Sinice – profilaktyka

Kluczową rolę w minimalizowaniu ryzyka zatrucia sinicami odgrywa odpowiednia profilaktyka. Zanim zdecydujemy się na kąpiel w otwartym zbiorniku wodnym należy zwrócić uwagę na jego stan (kolor i nieprzyjemny zapach wody, obecność piany lub inne sygnały mogące zwiastować obecności sinic). Oprócz tego warto śledzić strony Głównego Inspektoratu Sanitarnego, który w okresie letnim regularnie sprawdza stan wód na kąpieliskach morskich i śródlądowych, nie tylko pod kątem zanieczyszczeń chemicznych, ale również mikrobiologicznych. Po ewentualnym kontakcie z wodą, w której mogą znajdować się sinice, należy dokładnie umyć skórę, a ubrania wyprać. Dzieci i osoby starsze powinny pozostawać pod obserwacją bliskich.

Pamiętajmy, że jeżeli w danym zbiorniku zostały wykryte sinice, woda ta nie tylko nie nadaje się do kąpieli, ale również do picia przez ludzi czy zwierzęta czy podlewania przydomowych ogródków.