Test na raka prostaty

Czym jest antygen PSA?

Swoisty antygen sterczowy (PSA – Prostate-specific Antigen) jest enzymem produkowanym przez komórki nabłonka gruczołu krokowego. Niewielkie ilości tego enzymu produkowane są również przez ślinianki oraz gruczoły okołocewkowe, nie ma to jednak znaczenia klinicznego. Tak więc PSA jest wskaźnikiem obecności w organizmie tkanki gruczołu krokowego, a nie komórek nowotworowych. Wartość PSA określana w laboratorium w ng/ml (nanogramy/mililitr) zmienia się wraz z wiekiem.

W badaniach populacyjnych określono średnie wartości PSA w surowicy krwi mężczyzn w wieku 50-59 lat na 1,62 ng/ml; 60-69 lat – 2,7 ng/ml; 70-79 lat – 3,1 ng/ml; powyżej 79 lat – 8,8 ng/ml.

Wysokie PSA – przyczyny

Podwyższony poziom PSA może nasuwać podejrzenie raka prostaty, istnieją jednak inne schorzenia, które powodują wzrost poziomu PSA np. łagodny rozrost stercza (gdzie każde powiększenie się gruczołu krokowego o 1 gram powoduje wzrost PSA o 0,31 ng/ml) zapalenie gruczołu krokowego, urazy narządów miednicy. Poziom PSA wzrasta również po założeniu cewnika do pęcherza moczowego, zabiegach chirurgicznych stercza, biopsji stercza, badaniu palcem przez odbyt czy nawet wytrysku nasienia. Jednak najważniejszą przyczyną wzrostu poziomu PSA jest rozwój raka stercza.

Wysoki poziom PSA a rak prostaty

PSA jest enzymem, który uwalniany jest do światła gruczołów sterczowych, następnie przechodzi do nasienia i odpowiada za jego upłynnianie (nasienie po wytrysku staje się bardziej płynne po upływie kilkunastu minut). W warunkach zdrowia bardzo mało enzymu przedostaje się do krwi. W przypadku rozwoju raka prostaty dochodzi do uszkodzenia gruczołów, rozwoju patologicznych naczyń krwionośnych i łatwego przechodzenia PSA do krwi.

PSA oznaczany jest w laboratorium, gdzie chory udaje się z odpowiednim skierowaniem od lekarza w celu oddania próbki krwi do analizy. Pacjent nie musi być na czczo, nie ma znaczenia godzina oddania krwi, wynik powinien być dostępny po kilku godzinach.

Kiedy należy wykonać test na raka prostaty?

Europejskie Towarzystwo Urologiczne jest organizacją zrzeszającą wszystkich urologów w Europie. Każdego roku na podstawie wyników badań naukowych i aktualnej wiedzy medycznej opracowują oni zalecenia dotyczące leczenia chorych, tak by ujednolicić leczenie ludzi w jak najlepszy możliwy sposób w całej Europie. Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Urologicznego pierwsze oznaczenie poziomu PSA można przeprowadzić w wieku 40 lat, a następnie powtarzać co rok lub co dwa lata. Nie ma ustalonego okresu jaki byłby najlepszy pomiędzy kolejnymi testami na raka prostaty i oznaczeniami PSA. Uważa się, że rozwój raka prostaty można podejrzewać jeżeli wartość PSA wynosi > 4 ng/ml lub wzrasta o 0,75 ng/ml w ciągu roku. Oznaczanie PSA ma znaczenie u chorych, u których przewidywana długość życia wynosi co najmniej 10 lat.

Należy pamiętać, że antygen PSA jest badaniem dodatkowym, to znaczy musi być interpretowane przez lekarza z uwzględnieniem wszystkich danych klinicznych oraz badaniem przedmiotowym (wraz z badaniem palcem przez odbytnicę). Chory nie powinien sam wnioskować, że jeżeli ma PSA > 4 to ma raka gruczołu krokowego, a jeżeli nie, to jest zdrowy i nie potrzebuje wizyty u specjalisty urologa. Istnieje możliwość rozwoju raka prostaty stercz przy niskim poziomie antygenu PSA. Poza tym wskazaniem do biopsji stercza jest również nieprawidłowy wynik badania palcem przez odbyt, które powinno być przeprowadzone przez doświadczonego lekarza.

PSA wolny i całkowity

Antygen PSA może występować w surowicy krwi w dwóch formach wolnej i związanej. Lekarz może zlecić oznaczenie dwóch form PSA w przypadkach budzących wątpliwość czy podwyższenie PSA wynika z obecności łagodnego rozrostu stercza, czy raka prostaty. Na wyniku oznaczony powinien być również stosunek PSA wolnego do całkowitego (f/t; free/total) który prawidłowo powinien wynieść powyżej 25%. Interpretacja wyników wolnego PSA powinna być również wykonywana przez lekarza specjalistę.

Gęstość PSA

Poza oznaczanie PSA wolnego i całkowitego w surowicy krwi lekarz może obliczać różne tzw. kalkulacje PSA. Najważniejszą z nich jest gęstość PSA (PSAD – PSA density), która oznacza stosunek pomiędzy stężeniem całkowitego PSA w surowicy krwi a objętością stercza zmierzoną w ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS – Transrectal ultrasonography). Gęstość PSA ³0,12 może świadczyć o rozwoju raka stercza.