Hiperseksualność – co oznacza, jak się objawia?

Seksualność człowieka

Seksualność człowieka jest zjawiskiem niezwykle złożonym – do tego stopnia, że nie powstała jeszcze jej jedna, wyczerpująca definicja. Ta najbardziej wszechstronna, o której wspomina Zbigniew Lew-Starowicz w swojej książce "Podstawy seksuologii", głosi, że jest to "podstawowy element bycia człowiekiem, który obejmuje seks, identyfikację płciową, orientację seksualną, erotyzm, pożądanie, intymność i reprodukcję (...). Wiadomo, że powstaje ona na skutek interakcji czynników biologicznych, psychologicznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturowych, etycznych, prawnych, historycznych, religijnych i duchowych" [1].

To właśnie ta opisana złożoność seksualności, jej liczne funkcje oraz mnogość wpływających na nią czynników powodują, że na tym polu często dochodzi do wykształcenia się różnorodnych zaburzeń. Za jedno z nich uważana jest hiperseksualność, czyli nadmierny popęd płciowy.

Czytaj również: Panseksualizm – czy to inna orientacja?

Czym jest hiperseksualność?

Określenie norm zachowań seksualnych jest jednym z największych wyzwań dla psychologów i seksuologów. Wynika to z faktu, że zachowanie seksualne, które jest jest akceptowane i pożądane przez jedną jednostkę, u innej wywoła poczucie zawstydzenia czy zwykłą niechęć.

Skoro trudno jest określić normę, problemem staje się również określenie jednej, pełnej definicji niektórych zaburzeń – jak choćby definicji hiperseksualności. Niemniej istnieją trzy teorie, które cieszą się dużą popularnością. Według pierwszej z nich, autorstwa Carnesa, hiperseksualność jest uzależnieniem od seksu. W tym ujęciu kluczowe aspekty nawykowych zachowań seksualnych to nadmierne skupienie na seksie, utrata kontroli nad swoim zachowaniem w omawianym kontekście, uczucie beznadziejności i wstydu. Podobnie jak w przypadku innych uzależnień, tak i tutaj uleganie potrzebie daje odprężenie i euforię, a z czasem staje się ważniejsze od rodziny, pracy czy obowiązków [2].

Coleman pojmuje natomiast hiperseksualność jako kompulsywne zachowanie seksualne. W tym ujęciu nie wynika ono ze zwiększonego libido, nie jest również uzależnieniem. Autor twierdzi, że hiperseksualność jest raczej sposobem na uwolnienie się od stanu napięcia, niepokoju czy lęku. Jednocześnie trzeba zauważyć, że nadmierny popęd seksualny i związane z nim zachowania ostatecznie wywołują poczucie winy i zwiększają niepokój, więc "błędne koło" się zamyka [2].

Trzecia teoria, której autorami są Barth i Kinder, głosi, że hiperseksualność należy do grupy impulsywnych zachowań seksualnych. Innymi słowy dana osoba poddaje się impulsom - nawet jeżeli są one dla niej szkodliwe. Zdaniem autorów hiperseksualność najbardziej zbliżona jest do takich problemów jak kleptomania, patologiczny hazard czy piromania [2].

Istnieje też bardzo prosta teoria, która nie skupia się na przyczynach czy mechanizmach, a na objawach. Głosi ona, że o nadmiernym popędzie seksualnym można mówić wtedy, kiedy prowadzi on do wystąpienia licznych problemów: depresji, zaburzeń lękowych, kłopotów w relacjach z innymi, do rozpadu związku, nadużywania alkoholu, kłopotów finansowych, chorób (najczęściej przenoszonych drogą płciową) czy niechcianej ciąży.

Czytaj również: Czy połykanie spermy może być szkodliwe?

Hiperseksualność – epidemiologia

Źródła wskazują, że hiperseksualność częściej dotyka mężczyzn niż kobiety – stosunek ten można określić jako 5:1. Ogólne rozpowszechnienie problemu to natomiast od 3% do 6% [3].

Problem z nadmiernym popędem i kłopotliwymi zachowaniami seksualnymi najczęściej zauważany jest u mężczyzn w wieku 18,7 lat [3]. Nie można jednak wykluczyć, że pojawi się on i wcześniej i to np. u kobiety. W jednym z wydań magazynu Revista de Psiquiatría y Salud Mental (oficjalna publikacja Hiszpańskiego Towarzystwa Psychologicznego) ukazał się opis przypadku 16-letniej pacjentki, która zgłaszała hiperseksualność od 15. roku życia. U dziewczynki doszło do utraty kontroli nad zachowaniami seksualnymi, co skutkowało między innymi wielokrotną (3-4 na dzień) masturbacją oraz podejmowaniem częstych kontaktów seksualnych. Poza wyjątkowo wczesną pierwszą miesiączką, która pojawiła się w 9. roku życia dziewczynki, uwagę badaczy zwrócił fakt, że jako 12-latka padła ona ofiarą molestowania seksualnego. W czasie napadu nieznany sprawca dokonał próby penetracji [4].

Nadmierny popęd seksualny: objawy

Zarówno Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, jak i Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (DSM-V) nie podają kategorii, dzięki którym można by rozpoznać hiperseksualność. Takie kryteria stworzył jednak w 2010 roku Martin Kafka: podzielił on je na objawowe (A), subiektywne (B) oraz wykluczające (C):

Kryteria objawowe A:

• zaniedbywanie ważnych celów, aktywności i zobowiązań przy jednoczesnym poświęcaniu czasu na fantazje seksualne, popędy lub zachowania (np. oglądanie pornografii, przypadkowe kontakty seksualne),
• powtarzanie fantazji, popędów oraz zachowań seksualnych w reakcji na pojawiające się negatywne stany emocjonalne (poczucie irytacji, nuda, lęk, przygnębienie),
• powtarzanie fantazji, popędów i zachowań seksualnych w reakcji na stres (np. na problem w pracy, kłótnię z osobą bliską, trudności finansowe),
• nieskuteczne powtarzanie prób kontroli lub zredukowania fantazji, popędów lub zachowań seksualnych,
• zaangażowanie w zachowania seksualne nawet w sytuacji narażenia zdrowia lub dobrostanu psychicznego osoby trzeciej.

Kryteria subiektywne B:

• O występujących kryteriach subiektywnych mówi się wtedy, gdy osoba uzależniona od seksu/cierpiąca na hiperseksualność w związku ze swoim zachowaniem doświadcza stresu, problemów w relacjach seksualnych, a także gdy nadmierny popęd seksualny utrudnia np. wykonywanie obowiązków zawodowych.

Kryteria wykluczenia C:

Tutaj zakłada się, że nadpobudliwość seksualna nie wynika ze stosowania substancji psychoaktywnych (narkotyków, leków), nie jest również objawem epizodu maniakalnego, który może pojawić się np. w przebiegu depresji dwubiegunowej.

Zobacz też: Kim jest nimfomanka?

Hiperseksualność – przyczyny

Jak podkreśla Lew-Starowicz, w trakcie diagnostyki należy wykluczyć, że pacjent cierpi na poważne zaburzenia hormonalne, wspomniane już zespoły maniakalne, schizofrenię czy chorobę alkoholową [6]. Inne źródła [7] wskazują, że warto również zbadać pacjenta pod kątem chorób neurologicznych obejmujących płaty skroniowe i obszary śródmózgowia (zaburzenia napadowe, guzy mózgu, choroba Huntingtona, demencja).

Przyczyn hiperseksualności upatruje się między innymi w niewłaściwej pracy neuroprzekaźników – serotoniny, dopaminy oraz norepinefryny, aczkolwiek badań na ten temat wciąż jest jeszcze dość mało.

Oczywiście nie bez znaczenia są czynniki psychiczne. Podejrzewa się, że u przyczyn zachowań hiperseksualnych może stać niska samoocena, różne zaburzenia osobowości, swego rodzaju nieporadność życiowa. Zaburzenia w sferze seksualnej mogą powstać również na skutek molestowania danej osoby w dzieciństwie lub wieku nastoletnim. Ponadto część psychologów i seksuologów jest zdania, że na ten typ uzależnienia bardziej narażone są osoby, które były wychowywane w sposób bardzo surowy, z przewagą zakazów i kar.

Leczenie hiperseksualności

W jednej z publikacji Lew-Starowicz zauważa, że pacjenci cierpiący na hiperseksualność dość rzadko trafiają do seksuologów. Wynika to między innymi z faktu, że wysoki popęd seksualny najczęściej dotyka mężczyzn i stanowi dla nich przyczynę wysokiej samooceny. Drugi powód rzadkiego diagnozowania nadmiernych potrzeb seksualnych to trudności w ich rozpoznaniu. Dla jednej osoby podejmowanie aktywności seksualnej raz dziennie będzie jak najbardziej w porządku, dla innej będzie to już objaw uzależnienia, który będzie negatywnie wpływał na jakość życia [6].

Niemniej kiedy już pacjenci zgłaszają się do seksuologa (zazwyczaj na skutek nacisków ze strony partnerek albo na wyraźne zalecenie innego lekarza), poddaje się ich leczeniu farmakologicznemu oraz psychoterapii.

Psychoterapia w hiperseksualności

Osoby, które chcą poddać się leczeniu z uwagi na zbyt dużą aktywność seksualną i związane z tym problemy, przede wszystkim kieruje się na psychoterapię. Obecnie wiadomo, że największą skuteczność mają:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Terapia ta świetnie sprawdza się w przypadku osób, u których podłożem braku kontroli jest lęk i stres. Podczas terapii pacjent uczy się właściwie rozpoznawać konkretne sytuacje i bodźce, co pozwala mu zareagować w nowy, nieszkodliwy dla niego sposób. Badania wskazują, że to podejście dobrze sprawdza się w przypadku utraty kontroli nad zachowaniami seksualnymi i pozwala zapobiegać nawrotom hiperseksualności.

• Terapia psychodynamiczna

W czasie terapii psychodynamicznej należy wyznaczyć u pacjenta swego rodzaju wewnętrzne konflikty, które odpowiadają za nadmierny popęd seksualny. Najczęściej są to podświadome emocje, takie jakie wstyd, unikanie czy złość. Część specjalistów zauważa również, że zachowania hiperseksualne wynikają z niskiej samooceny.

• Terapia grupowa

W celu nauczenia się kontroli impulsów prowadzących do zachowań seksualnych zaleca się również terapię grupową. Skuteczność takiej terapii nie została jeszcze potwierdzona, niemniej wiele pacjentów - zarówno mężczyzn, jak i kobiet, odczuwa znaczącą ulgę dzięki możliwości opowiedzenia o swoich problemach osobom, które również doświadczają zaburzeń hiperseksualnych.

• Terapia rodzinna

W wielu przypadkach hiperseksualność prowadzi do znacznego pogorszenia się relacji rodzinnych, w tym często więzi małżeńskich. Dla odbudowania bliskości oraz zaufania niezbędne jest podjęcie terapii rodzinnej.

Leczenie hiperseksualności przy pomocy leków

Psychoterapia uzależnienia od seksu coraz częściej bywa łączona z lekami przeciwdepresyjnymi. Zazwyczaj stosuje się selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), które regulują poziom wspomnianych już neuroprzekaźników w mózgu. Leki nie mają wpływu na samą hiperseksualność, ale uwalniają od napięcia, lęku i poczucia przygnębienia, co z kolei likwiduje potrzebę poprawiania nastroju poprzez zachowania seksualne.

Uzależnienie od seksu – kiedy warto udać się do lekarza?

Hiperseksualność jest bardzo złożonym problemem. Osoby, które nie mają pewności, czy występuje on również u nich, powinny odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

• Czy czujesz, że utraciłeś/-łaś kontrolę nad swoim życiem seksualnym? Czy zdarza się, że podejmujesz zachowania seksualne wbrew sobie?
• Czy myśli o charakterze seksualnym, planowanie seksu i sam seks zajmują ci więcej czasu, niż sobie tego życzysz?
• Czy zdarza ci się żałować swojej aktywności seksualnej, wstydzić się jej?
• Czy ktoś kiedykolwiek zasugerował ci, że cierpisz na uzależnienie od seksu?
• Czy masz za sobą nieudane próby kontrolowania swojej aktywności seksualnej?
• Czy twoje zaburzenie ma swoje negatywne konsekwencje (w pracy, w związku, w codziennym życiu)?

Jeśli odpowiedzi na co najmniej kilka z tych pytań są pozytywne, świadczy to o dużym prawdopodobieństwie występowania uzależnienia od seksu. Warto pamiętać, że pokonanie zaburzeń hiperseksualnych "na własną rękę" jest bardzo trudne, a w wielu przypadkach niemożliwe. Jedynym słusznym rozwiązaniem jest udanie się do specjalisty i podjęcie odpowiedniego leczenia.