Panseksualizm – czym jest? Czy można go uznać za orientację seksualną?

Panseksualizm – geneza pojęcia

Samo słowo panseksualizm nie jest terminem nowym. Definicja ta pojawiła się już u Freuda i stała się jednym z kluczowych pojęć ówczesnej psychoanalizy. Oznaczała jednak wówczas coś innego niż dziś. W dużym skrócie – panseksualizm był poglądem (raczej filozoficznym niż związanym z naukami klinicznymi), w myśl którego ludzkie libido jest głównym motorem napędowym ludzkiego działania, a każde nasze zachowanie motywowane jest popędem seksualnym.

Co ciekawe, sam Freud odżegnywał się od tak wąskiej definicji libido – twierdził bowiem, że to pojęcie nie odnosi się jedynie do sfery seksualnej, a ma znacznie szersze znaczenie i w gruncie rzeczy jego istotą jest potrzeba twórczości. W wiedzy powszechnej przetrwało jednak przekonanie o utożsamianiu przez niego libido z popędem seksualnym – być może przez jego stwierdzenie o fundamentalnym znaczeniu libido w rozwoju ludzkiej psychiki.

Tematem panseksualizmu zajmował się również szeroko inny znany psychoanalityk – Carl Jung. Pojawiały się także nieco mylące interpretacje psychiatryczno-neurologiczne, utożsamiające panseksualizm z szeroko pojętą seksualnością, od nietypowych fantazji i zachowań seksualnych, do parafilii, czyli zaburzeń seksualnych, wynikających z uszkodzenia płata czołowego lub niewłaściwego rozwoju osobowości. Obecnie jednak nie są powszechnie używane, ze względu na zbyt mgliste granice diagnostyczne tej jednostki klinicznej.

Panseksualizm – na czym polega?

Termin panseksualizm najogólniej ujmowany jest jako tożsamość seksualna, w której pociąg odczuwany jest niezależnie od płci i tożsamości płciowej drugiej osoby. To nawiązywanie relacji z osobami jakiejkolwiek płci kulturowej. Termin znacząco upowszechnił się w 2010 r., kiedy powstała flaga społeczeństwa osób panseksualnych.

Osoby panseksualne swoje zaangażowanie emocjonalne kierują w stronę konkretnej osoby, nie biorąc pod uwagę jej kategorii tożsamościowej (orientacji seksualnej czy tożsamości płciowej) – jest im ona obojętna. Oznacza to, że mogą czuć pociąg seksualny do kobiety lub mężczyzny, ale również osoby niebinarnej czy nieutożsamiającej się z żadną przyjętą w społeczeństwie definicją płci. Od płci ważniejsze są dla nich cechy charakteru danej osoby, wnętrze człowieka. Odchodzą tym samym od binarnego pojęcia dualności płci lub sztywnych kryteriów różnicujących – najważniejsze są dla nich psychiczne cechy obiektu zainteresowania i relacja emocjonalna, jaką z nią tworzą.

Panseksualizm – czym różni się od biseksualizmu?

Dla wielu osób niezrozumiałe są kwestie różnicujące panseksualizm od dobrze opisanego w literaturze naukowej biseksualizmu. Biseksualizm to orientacja płciowa zakładająca pociąg seksualny do kobiety lub mężczyzny. Jednak wiele osób panseksualnych odżegnuje się od tego pojęcia, tłumacząc, że odnosi się on tylko do dwóch płci – żeńskiej i męskiej – podczas gdy panseksualizm zakłada istnienie wielu tożsamości płciowych i uwzględnia je wszystkie w zainteresowaniach i preferencjach danej osoby.

Jednocześnie wiele osób panseksualnych przyznaje, że w potocznych rozmowach deklaruje się jako osoba biseksualna. W przeprowadzonych w 2019 r. badaniach dr. Łukasza Szulca, dotyczących tożsamości i identyfikacji płciowej, osoby panseksualne tłumaczyły, że często problematyczne jest dla nich wyjaśnianie laikom, czym tak naprawdę jest panseksualizm.

Badania zespołu kierowanego przez Jamesa Morandiniego, opublikowane w 2017 r. przez The Journal of Sex Research, wskazują na to, że jako osoby panseksualne częściej identyfikują się ludzie młodzi, oraz te, które same identyfikują się jako osoby nienormatywne, odrzucające klasyczny pogląd istnienia dwóch płci. One również najczęściej interesują się innymi panseksualistami. Natomiast u osób biseksualnych nie zauważono dotąd tak silnego związku pomiędzy orientacją seksualną, a postrzeganiem się jako osoba nienormatywna płciowo.

Panseksualizm – czy to orientacja płciowa?

Wiele osób zastanawia się, czy panseksualizm można nazwać orientacją płciową. Na wstępie należy więc zaznaczyć różnicę pomiędzy orientacją a tożsamością płciową. Orientacja seksualna, według oficjalnych wytycznych WHO, występuje w 4 rodzajach, jako: heteroseksualna, homoseksualna, biseksualna i aseksualna. Odnoszą się one ściśle do preferencji seksualnych jednostki.

Tymczasem tożsamość płciowa to szersze pojęcie i wiąże się również z poglądem na płciowość i poczucie przynależności (lub jego brak) do danej płci. Nie jest więc jedynie preferencją seksualną, ale ogólnym postrzeganiem obszaru seksualności człowieka i zasad, które go kształtują. W myśl tych definicji, panseksualizm – jako pojęcie odnoszące się do ogółu płciowości i seksualności – jest tożsamością płciową, a nie orientacją.

Z tych powodów, częściej niż w pracach klinicznych, spotykamy się z tym terminem w rozprawach naukowych z zakresu kulturoznawstwa, seksuologii lub gender studies. Nie oznacza to jednak, że osoby panseksualne w rzeczywistości nie istnieją – po prostu definicja ta odnosi się do nieco innego zagadnienia niż wąsko pojmowany popęd płciowy.