Skąpomocz i bezmocz – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Czym jest skąpomocz i bezmocz?

Skąpomocz i bezmocz to stany, w których występuje zmniejszone wydalanie moczu. Prawidłowa ilość wydalanego moczu u osoby dorosłej w ciągu doły to ok. 2,5 l. O skąpomoczu (oligurii) mówimy, gdy chory wydala mniej niż 500 ml moczu na dobę, a o bezmoczu (anurii), gdy wydala mniej niż 100 ml moczu na dobę. Skąpomocz u niemowlaka występuje, wówczas gdy oddaje on mniej niż 1 ml moczu na kilogram masy ciała w ciągu godziny, skąpomocz u dziecka starszego – gdy ilość ta jest mniejsza niż 0,5 ml.

Bezmocz jest stanem szczególnie groźnym dla zdrowia, a rozpoznanie przyczyny zatrzymania moczu powinno być szybko postawione. Przyczyny skąpomoczu i bezmoczu nie zawsze są związane z chorobami nerek. Rzadkie oddawanie moczu i oddawanie moczu w małych ilościach może być wywołane szeregiem innych czynników.

Leczenie bezmoczu skupia się głównie na leczeniu jego przyczyny. Im wcześniej wdrożone zostanie odpowiednie leczenie, tym większa szansa na jego powodzenie zanim dojdzie do groźnych powikłań.

Skąpomocz – przyczyny oligurii

Jak wcześniej wspomniano, skąpomocz to zmniejszone dobowe wydalanie moczu (poniżej 500 ml na dobę u osób dorosłych). Wydalana ilość moczu na dobę zmniejsza się w naturalny sposób, kiedy przyjmujemy mało płynów, jednak w sytuacji, kiedy skąpomocz utrzymuje się mimo wysokiego spożycia płynów, należy ustalić przyczynę problemu.

Przyczynami zmniejszonej diurezy mogą być:

• nadmierna utrata wody (na przykład u osób uporczywie wymiotujących, z biegunką lub w przypadku występowania zlewnych potów);
• w przebiegu gorączki (szczególnie długotrwałej);
• w przypadkach utrudnienia odpływu z dróg moczowych, kamicy nerkowej, w ostrej niewydolności nerek, w kłębuszkowym zapaleniu nerek, w wodonerczu czy mocznicy

Z czasem skąpomocz może przekształcić się w bezmocz.

Bezmocz – przyczyny anurii

Bezmocz to groźny stan patologiczny, w którym chory wydala dobowo mniej niż 100 mililitrów moczu. Przyczyny bezmoczu są podobne jak w skąpomoczu. Dzieli się je na trzy grupy: przednerkowe, nerkowe i zanerkowe. Generalnie przyczyną jest ostra niewydolność nerek (która może być niewydolnością przednerkową, nerkową lub zanerkową).

Przednerkowe przyczyny bezmoczu to takie, w których proces chorobowy wpływa na objętość krwi krążącej, przez co na czynność nerek (mniej krwi oznacza mniejsze przesączanie kłębuszkowe i mniejsza produkcję moczu). Do przyczyn przednerkowych bezmoczu należą:

• odwodnienie (spowodowane na przykład obfitymi wymiotami, biegunkami czy rozległymi oparzeniami),
• duża utrata krwi,
• wstrząs (septyczny, kardiogenny).

Bezmocz a choroby nerek

Przyczyny nerkowe bezmoczu są bezpośrednio związane z chorobą toczącą się w obrębie samych nerek lub zaburzeniem ich funkcji. Są to między innymi:

• choroby nerek (np. odmiedniczkowe zapalenie nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek),
• przyczyny toksyczne (leki, toksyczne substancje, radiologiczne środki kontrastowe),
• układowe zapalenia naczyń,
• choroby układowe zajmujące nerki (toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa),
• rzucawka i stan przedrzucawkowy,
• zespół hemolityczno mocznicowy i zakrzepowa plamica małopłytkowa,
• złośliwe nadciśnienie tętnicze,
• sarkoidoza,
• ostre odrzucanie nerki przeszczepionej.

Do przyczyn zanerkowych bezmoczu (niedrożność dróg odprowadzających mocz) należą:

• kamica nerkowa,
• nowotwory (zajęcie lub ucisk guza na drogi moczowe),
• zrosty pooperacyjne,
• choroby pęcherza moczowego (pęcherz neurogenny, rak pęcherza moczowego),
• choroby prostaty (łagodny przerost, rak),
• choroby cewki moczowej (cało obce, uraz, złóg),
• schistosomatoza (choroba pasożytnicza).

Oprócz zmniejszonego oddawania moczu chorzy skarżą się również na inne objawy, takie jak brak apetytu, nudności i wymioty, osłabienie, bóle brzucha. Niekiedy pojawia się krwiomocz, czyli obecność krwi w moczu. Objawy zależą oczywiście od przyczyny bezmoczu – inne będą w kamicy nerkowej a inne we wstrząsie czy krwawieniu.

Co oznacza skąpomocz w ciąży?

Częste oddawanie moczu w ciąży zazwyczaj nie stanowi powodu do niepokoju – uczucie zwiększonego parcia na pęcherz wiąże się z uciskiem na tę strukturę macicy, która większa swoje rozmiary. Skąpomocz w ciąży powinien jednak wzbudzić niepokój kobiety.

Zmniejszona ilość moczu może bowiem wskazywać na zatrucie ciążowe, czyli tzw. stan przedrzucawkowy. Pojawia się wówczas dodatkowo białkomocz oraz wzrost ciśnienia tętniczego.

Zmniejszonego wydalania moczu u ciężarnych nie można lekceważyć, ponieważ stan przedrzucawkowy stanowi zagrożenie, zarówno dla kobiety, jak i dziecka. Wiąże się z ryzykiem wystąpienia porodu przedwczesnego czy niewydolności nerek u matki. Może doprowadzić nawet do zgonu.

Skąpomocz i bezmocz – diagnostyka i leczenie

Mała ilość moczu wymaga odpowiedniej diagnostyki i wdrożenia leczenia. Diagnostyka oraz postępowanie lecznicze zależy przede wszystkim od przyczyny (leczenie bezmoczu jest przyczynowe). Domowe sposoby na skąpomocz w postaci stosowanie ziół nie przyniosą efektu, jeżeli nie wiemy, jakie jest źródło problemu.

Zawsze wykonuje się laboratoryjne badania moczu oraz krwi (ocenia się czynność nerek, sprawdzając próbkę moczu pod kątem poziomu mocznika i kreatyniny, jonów, sprawdza się także współczynnik przesączania kłębuszkowego – GFR). W większości przypadków konieczne są badania obrazowe, takie jak RTG czy USG jamy brzusznej uwidaczniające układ moczowy, a także jego otoczenie (możliwy ucisk z zewnątrz na drogi moczowe).

Bezmocz wymaga hospitalizacji. Brak moczu może skutkować zatruciem organizmu produktami przemiany materii czy zwiększonym stężeniem jonów w surowicy krwi (niezwykle groźne jest zwiększone stężenie potasu, które może skutkować nawet nagłym zatrzymaniem krążenia). Niejednokrotnie konieczne jest cewnikowanie lub nawet nakłucie nadłonowe. Czasem wystarczające jest podanie leków i nawodnienie chorego, czasem wymagana jest transfuzja krwi czy dializa. W skrajnych przypadkach uszkodzenia nerki niezbędne okazuje się jej przeszczepienie. W niektórych przypadkach (kamica, nowotwory) leczenie jest zabiegowe.

Należy pamiętać, że im wcześniej odpowiednie leczenie zostanie wdrożone, tym większa jest szansa na jego powodzenie tak by uniknąć groźnych powikłań i nieodwracalnego uszkodzenia nerek.

Wypowiedź nefrologa na temat skąpomoczu