Zaburzenia trawienia u dziecka

Czym jest trawienie?

Trawienie jest to rozłożenie wielkich cząsteczek białek, tłuszczy i węglowodanów na mniejsze po to, by mogły zostać one przyswojone przez organizm. Trawienie rozpoczyna się już w jamie ustnej: obecny w ślinie enzym – amylaza – rozkłada węglowodany.

Kolejnym etapem na trasie pokarmu jest żołądek. Sok żołądkowy będący mieszanką enzymów trawiennych rozpoczyna następny etap trawienia – rozkładane są białka (za pomocą pepsyny) i tłuszcze (z udziałem lipazy żołądkowej). Kwas solny w żołądku pełni funkcję aktywującą enzym trawiący białka, który znajduje się pierwotnie w formie nieaktywnej (jako pepsynogen).

Z żołądka pokarm przemieszcza się do dwunastnicy i dalszych fragmentów jelita cienkiego. Tutaj trawienie dobiega końca. W jelicie działa sok trzustkowy (transportowany specjalnym przewodem łączącym trzustkę z jelitem), który zawiera mieszankę enzymów (amylaza i maltaza – są to enzymy trawiące węglowodany; lipaza – trawi tłuszcze; elastaza, trypsyna, chymotrypsyna – rozkładają białka).

Same jelita produkują też swój sok jelitowy, który jest mieszanką enzymów o podobnej funkcji jak te znajdujące się w soku trzustkowym (laktaza, amylaza – odpowiedzialne za trawienie węglowodanów, peptydazy – za rozkładanie białek, natomiast lipaza trawi tłuszcze).

Do jelita dostaje się także żółć. Jest ona niezwykle ważna przy trawieniu tłuszczów, sprawia bowiem, że stają się bardziej wrażliwe na działanie lipaz. Tak przygotowane cząsteczki cukrów, białek i tłuszczów mogą teraz być wchłonięte.

Zaburzenia trawienia

Zaburzenia trawienia u dziecka są silnie związane z zaburzeniami wchłaniania, ponieważ wchłanianie praktycznie nie funkcjonuje bez trawienia. Jednostki chorobowe, w których mogą wystąpić problemy z trawieniem przedstawione zostały poniżej.

Infekcje wirusowe przewodu pokarmowego

Wirusy odpowiedzialne za infekcję przewodu pokarmowego doprowadzają do zniszczenia nabłonka jelita. Ma on znaczenie w trawieniu wszystkich składników pokarmowych, a nabłonek ten ulega oczywiście stopniowej regeneracji. Przejściowo mają miejsce problemy z trawieniem (szczególnie laktozy), dlatego po spożyciu mleka mogą pojawić się dolegliwości brzuszne.

Problemy z trawieniem dotyczą także białek i tłuszczy. Dlatego dieta dziecka w trakcie i jakiś czas po incydencie nieżytu jelitowego powinna być bardzo lekka, zawierać produkty łatwe do strawienia (biały ryż, białe pieczywo, sucharki, upróżone owoce, gotowane warzywa). Należy unikać produktów surowych i z pełnego ziarna, gdyż wymagają więcej wysiłku od przewodu pokarmowego, to samo tyczy się potraw tłustych, smażonych itp.

Nietolerancja laktozy

Ten typ zaburzeń trawienia u dziecka wynikać może nie tylko ze wspomnianych wyżej infekcji jelitowych, ale także z niedoboru lub (rzadziej) zupełnego braku enzymu laktazy. Przez to laktoza zawarta w mleku nie może być strawiona i przedostając się do jelita grubego ściąga do niego wodę (co powoduje biegunki). Podlega także fermentacji, przez co produkują się nadmierne ilości gazów.

Przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego

W prawidłowych warunkach jelito jest kolonizowane przez wiele bakterii, które pełnią dużo ważnych funkcji. Zaburzenie w zakresie zarówno ich ilości, jak i jakości odbija się niekorzystnie na trawieniu i wchłanianiu wszystkich składników pokarmowych. Dochodzi m.in. do uszkodzenia enterocytów (czyli komórek nabłonka jelitowego) czy nadmiernej produkcji gazów.

Alergie pokarmowe

Spożywanie przez dziecko produktów, na które jest uczulone, może powodować uszkodzenie błony śluzowej jelita cienkiego (tzw. enteropatię). Skutkuje to przewlekłymi biegunkami, a w efekcie pojawiają się cechy niedożywienia czy zahamowania wzrastania. Najczęstszymi alergenami, na które dzieci są uczulone, są białko mleka krowiego, orzeszki ziemne, ryby i owoce morza, czekolada.

Celiakia

Jest to choroba, której istotą jest nietolerancja glutenu i wynikające z tego zaburzenia trawienia i wchłaniania. Pod wpływem kontaktu z glutenem dochodzi do szeregu reakcji ze strony układy immunologicznego, które ostatecznie doprowadzają do uszkodzenia kosmków jelitowych, zmniejszonej produkcji enzymów trawiennych, zaburzone jest trawienie białek, tłuszczów i węglowodanów, a co za tym idzie także wchłanianie oraz motoryka jelit.

Choroby pasożytnicze

Szczególnie giardioza odbija się na procesie trawienia. Jest to choroba wywoływana przez pasożyta Giardia lamblia. Pasożyt ten zaburza trawienie tłuszczów i węglowodanów, powodując przewlekłe biegunki, nudności oraz wymioty.

Mukowiscydoza

Jest to choroba genetyczna, w której dochodzi do zaburzonej funkcji kanałów jonowych znajdujących się w układach pokarmowym, oddechowym, w skórze, w układzie rozrodczym. Efektem mutacji jest produkcja zbyt gęstej i lepkiej wydzieliny w zakresie wspomnianych wyżej układów. Dochodzi m.in. do niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, nieprawidłowe jest wydzielanie soku trzustkowego. Jest on zbyt gęsty i nie jest w stanie przedostać się odpowiedzialnym za to przewodem do jelit, w związku z tym nieprawidłowe jest trawienie cukrów, białek i tłuszczów.

Zapalenie trzustki

Zapalenie trzustki (ostre lub przewlekłe, o różnej etiologii) może doprowadzić do zniszczenia miąższu tego narządu, a co za tym idzie – do niewydolności w zakresie wytwarzania enzymów trawiennych.

Nieswoiste zapalenia jelit

W nieswoistym zapaleniu jelit (przykładowo choroba Leśniowskiego-Crohna) dochodzi do objęcia zapaleniem całej grubości ściany, najczęściej końcowej części jelita cienkiego (w praktyce zajęty może być każdy odcinek przewodu pokarmowego od jamy ustnej aż po odbytnicę). W związku z uszkodzeniem błony śluzowej przewodu pokarmowego zaburzone jest trawienie i wchłanianie, ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Zaburzenia trawienia – objawy

Na pierwszy plan w obrazie klinicznym zaburzeń trawienia u dziecka wysuwają się oczywiście dolegliwości brzuszne, takie jak:

• wzdęcia,
• bóle brzucha,
• biegunki (np. przewlekła wodnista biegunka występuje w zaburzeniu trawienia węglowodanów),
• stolce z krwią czy śluzem (w nieswoistych zapaleniach jelit, w alergii pokarmowej),
• stolce tłuszczowe (gdy zaburzone jest trawienie tłuszczów).

Objawami, które nie dotyczą bezpośrednio przewodu pokarmowego są: osłabienie, zmęczenie. Gdy biegunki stają się przewlekłe, mogą pojawić się cechy odwodnienia (zdarza się to niezwykle rzadko). Podejrzenie odwodnienia powinno pojawić się, gdy dziecko jest bardzo osłabione, u niemowląt wyczuwalne jest zapadnięte ciemię, ponadto widoczny jest suchy język, suche śluzówki, a gdy uszczypniemy skórę (np. na brzuchu), to powstały fałd znika wolniej, ponieważ skóra jest mniej sprężysta (mówimy wtedy o objawie fałdu skórnego).

Zaburzenia trawienia u dziecka trwające przewlekle odbijają się niekorzystnie na jego zdrowiu, ponieważ będące ich konsekwencją zaburzenia wchłaniania powodują niedobory wielu ważnych składników. Przejawia się to tym, że dzieci nie rozwijają się prawidłowo – mają niedobory masy i wysokości ciała.

Zaburzenia trawienia – leczenie

Leczenie zaburzeń trawienia u dziecka zależy od przyczyny, jaka leży u podstawy problemu z trawieniem. Infekcje jelitowe leczy się objawowo, a problemy trawienne znikają wraz ze zregenerowanym nabłonkiem jelitowym.

W celiakii i alergii pokarmowej należy unikać spożywania niedozwolonych produktów. Choroby pasożytnicze, przerost flory bakteryjnej jelit czy nieswoiste choroby zapalne jelit podlegają określonemu leczeniu farmakologicznemu, podobnie mukowiscydoza. W sytuacji niedoboru enzymów trawiennych możliwa jest ich substytucja – oczywiście jedynie pod kontrolą lekarza i według jego zaleceń. Preparaty enzymów trawiennych są dostępne na receptę (z wyjątkiem laktazy).