Osobowość zależna – przyczyny, objawy, test, leczenie

Osobowość zależna – zaburzenie osobowości typu zależnego

Zaburzenia osobowości to problemy, które przejawiają się nieprawidłowościami w zakresie myślenia, zachowania czy odczuwania. Aby móc postawić rozpoznanie takiego zaburzenia, zmiany te muszą być nie tylko utrwalone, ale muszą też prowadzić do różnych, wyraźnie zauważalnych dysfunkcji dotyczących życia zawodowego czy osobistego.

Wśród zaburzeń osobowości wyróżnia się wiele różnych jednostek. Jedne z nich można kolokwialnie określać jako silna osobowość, cechy innej osobowości mogą zaś być skrajnie odmienne. Część z nich bywa do siebie bardzo podobna, co wprowadza pewien nieporządek w klasyfikacjach medycznych.

Tak bywa chociażby w przypadku problemu, którym jest osobowość zależna. Bywa ona określana również jako osobowość symbiotyczna, osobowość uległa czy osobowość bierno-zależna.

Problemami, które czasami bywają uznawane za podtypy osobowości zależnej, a czasami traktowane są jako osobne jednostki, są osobowość niedojrzała (inaczej osobowość zależna niedojrzała emocjonalnie), osobowość asteniczna oraz osobowość nieadekwatna.

Osobowość zależna – czym jest?

Pacjent cierpiący na zaburzenia osobowości zależnej przede wszystkim nie jest samodzielny i ma trudności w podejmowaniu codziennych decyzji. Swoje działania opiera na opiniach innych. Czasami problem ten traktowany jest jako utrata osobowości. Człowiek, u którego stwierdzona zostanie osobowość bierno-zależna, może bowiem oczekiwać od swoich bliskich nie tylko tego, że pokierują jego wyborami w kwestii pracy czy szkoły, ale może liczyć również na to, że inni będą decydować o tak prozaicznych sprawach, jak zakupy czy ubieranie się.

Osobowość zależna charakteryzuje się również tym, że w jej przypadku występują bardzo silnie zaznaczone obawy przed porzuceniem przez bliskie osoby, relacja z którymi zapewnia choremu poczucie bezpieczeństwa. Niepokój ten przybiera takiego stopnia rozmiar, że ludzie z tym rodzajem zaburzeń osobowości rezygnują z własnych potrzeb i mogą poddawać się życzeniom czy wręcz rozkazom innych nawet wtedy, gdy ich wykonywanie jest dla nich niewygodne lub wiąże się z problemami. Osobowość zależna w związku z partnerem także wykazuje podobne zachowania, dlatego relacja staje się toksyczna.

Osobowość zależna – przyczyny

Dotychczas nie udało się jednoznacznie stwierdzić, jakie są przyczyny osobowości zależnej. Podejrzewa się, że etiologia tego problemu jest wieloczynnikowa. Zaznacza się tutaj wpływ czynników natury biologicznej w postaci genów. W przeprowadzonych dotychczasowych wśród bliźniąt badaniach okazywało się, że jeżeli jedno z nich miało symbiotyczny typ osobowości, to ryzyko, że i u drugiego pojawi się ten problem, było znacząco zwiększone.

Z drugiej jednak strony ryzyko to nie sięgało 100 proc. – sugerowało to więc, że nie tylko geny, ale i inne czynniki odgrywają rolę w występowaniu zaburzeń osobowości typu zależnego. Mowa tutaj o czynnikach środowiskowych. Otóż okazuje się, że związek z osobowością zależną mogą mieć różne problemy, których człowiek doświadcza w trakcie dzieciństwa.

Mogą nimi być m.in. utrata jednego z rodziców czy izolacja od opiekuna (spowodowana np. zachorowaniem przez niego na ciężką chorobę, wymagającą długiego pobytu w szpitalu). Sugeruje się również, że źródłem zaburzeń bywa nadmiernie opiekuńczy model wychowawczy oraz przejawiana przez opiekunów – zwłaszcza skrajna – autorytarność w stosunku do dziecka.

Osobowość zależna – objawy i kryteria rozpoznania

Czasami osobowość zależna bywa określana jako osobowość ofiary. Nie bez powodu – cechy osób uległych, szczególnie podporządkowanych ich bliskim – mogą w pewien sposób przypominać relację ofiary z oprawcą. O zaburzeniach osobowości zależnej świadczą bowiem charakterystyczne cechy takie jak:

• bierność w stosunku do otoczenia;
• ograniczona zdolność podejmowania decyzji, przenoszenie odpowiedzialności za wszelkie, nawet najprostsze decyzje na innych ludzi;
• lęk przed byciem pozbawionym opieki;
• ciągłe obawy dotyczące porzucenia, którego skutkiem miałoby być całkowite osamotnienie – gwałtowne poszukiwanie nowych związków mających być źródłem wsparcia;
• ciągłe poszukiwanie akceptacji i aprobaty po stronie partnera;
• poczucie bezradności i bezsilności;
• niska samoocena, postrzeganie samego siebie jako słabego i niekompetentnego;
• uleganie oczekiwaniom i presji innych osób;
• niska tolerancja stresu;
• unikanie wszelkich sytuacji uznawanych przez pacjenta z osobowością zależną za trudne – może to prowadzić m.in. do szybkiej rezygnacji z dopiero co rozpoczętej aktywności, którą pacjent uzna za zbyt trudną (stąd też określenie: osobowość zależna unikająca).

Zakres i intensywność objawów osobowości zależnej nie są identyczne u wszystkich osób, u których wystąpi osobowość zależna. Definicja w tym przypadku obejmuje przede wszystkim zrzucanie decydowania na innych i znaczną uległość w przypadku bliskich osób. Różne mogą jednak być inne, dodatkowe problemy, które pojawiają się u osób z zaburzeniem osobowości typu zależnego.

Osobowość zależna – test

W przypadku podejrzenia zaburzeń osobowości typu zależnego wskazana jest wizyta u psychiatry. Specjalista przeprowadzi pełne badanie psychiatryczne, w którym będą mogły zostać wykryte charakterystyczne dla tego problemu odchylenia. Oprócz tego możliwe wtedy będzie również stwierdzenie innych ewentualnie istniejących u pacjenta zaburzeń psychicznych – z osobowością zależną dość często współwystępują zaburzenia lękowe czy zaburzenia depresyjne.

Samo jednak badanie psychiatryczne nie jest wystarczające do postawienia rozpoznania osobowości zależnej i innych zaburzeń osobowości. Do tego celu konieczne jest przeprowadzenie specjalistycznych testów, wśród których można wymienić Kliniczny Wieloosiowy Inwentarz Millona (MCMI), Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości Minnesota (MMPI) oraz Kwestionariusz Osobowości Eysencka (EPQ). Przeprowadzaniem takich testów zajmują się jednak zwykle nie psychiatrzy, a psychologowie.

Osobowość zależna – terapia

Osobowość symbiotyczna i jej leczenie to bardzo ważne zagadnienie – nie trzeba chyba specjalnie przekonywać, że człowiek, który nie może sam podjąć najprostszych nawet samodzielnych decyzji czy wciąż obawia się odrzucenia, zdecydowanie nie funkcjonuje w prawidłowy sposób. Możliwe jest poprawienie funkcjonowania pacjenta, którego problemem jest osobowość zależna – leczenie opiera się w tym przypadku na psychoterapii kładącej nacisk na wzmacnianie niezależności.

Różne techniki psychoterapeutyczne mogą pomóc pacjentom mającym problemy z podejmowaniem codziennych decyzji – wykorzystanie w przypadku zaburzeń osobowości typu zależnego znajduje bowiem zarówno terapia poznawczo-behawioralna, jak i terapia psychodynamiczna czy psychoanalityczna.

Czasami pacjentom z osobowością zależną zalecane bywa leczenie farmakologiczne. Nie jest jednak tak, że sugerowane jest im zażywanie leków na osobowość zależną – takowych nie ma. Farmakoterapia w przypadku zaburzeń osobowości wykorzystanie znajduje wtedy, gdy u pacjenta współistnieją jakieś inne zaburzenia psychiczne. W przypadku zaburzeń osobowości typu zależnego wskazaniem do rozpoczęcia leczenia farmakologicznego może być stwierdzenie u pacjenta dodatkowo np. zaburzeń lękowych czy zaburzeń depresyjnych.