Objaw Kerniga – co to jest, na czym polega, o jakich chorobach świadczy?

Objaw Kerniga – co to jest, na czym polega?

Opony mózgowo-rdzeniowe to błony otaczające z zewnątrz mózg oraz rdzeń kręgowy. Ich funkcja (amortyzacja) wspomagana jest też przez znajdujący się pomiędzy nim płyn mózgowo-rdzeniowy. Podrażnienie opon (meningismus) lub też ich stan zapalny (meningitis) jest schorzeniem wpływającym na dobrostan neurologiczny pacjenta. W związku z tym badanie tzw. objawów oponowych powinno być obligatoryjnym elementem badania przedmiotowego.

Objaw Kerniga to aktualnie jeden z rzadziej badanych objawów oponowych. Jest to metoda nieinwazyjna, jednak w dobie szerokiego dostępu do aparatury medycznej oraz zaplecza laboratoryjnego traci on powoli na znaczeniu. Należy również podkreślić, że test Kerniga nie zawsze musi mieć wartość diagnostyczną, dlatego też jest on coraz rzadziej stosowany w diagnostyce klinicznej.

Odruch Kerniga – jak jest sprawdzany?

Odruch Kerniga jest elementem badania polegającym na pośredniej ocenie stanu opon mózgowo-rdzeniowych. Ich podrażnienie lub zapalenie ujawnia się zazwyczaj jako objawy oponowe. Badanie objawu Kerniga jest procedurą trwającą jedynie kilka sekund, dlatego warto zastosować go we wstępnej diagnostyce w przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Opisany po raz pierwszy 1882 roku, objaw Kerniga podzielić możemy na:

• objaw Kerniga górny – w początkowej fazie badania pacjent powinien swobodnie siedzieć na kozetce lekarskiej (kończyny leżące równolegle do podłoża), a lekarz powinien spróbować przygiąć górną część ciała w kierunku kolan pacjenta – objaw jest dodatni w przypadku bezbolesnego zgięcia kończyn dolnych pacjenta (w stawach kolanowych i biodrowych);
• objaw Kerniga dolny – u leżącego płasko na kozetce pacjenta należy zgiąć kończynę dolną w stawie biodrowym (o 90 stopni), a następnie spróbować ją wyprostować w stawie kolanowym – dodatni objaw Kerniga stwierdzany jest, gdy niemożliwe jest jej wyprostowanie w stawie kolanowym (jest to wynik odruchowego skurczu mięśni).

Zarówno górny, jak i dolny objaw Kerniga powinien być bezbolesny. Zginanie kończyn powinno być wykonane obustronnie, ponieważ opisywany symptom jest zawsze objawem występującym zarówno w przypadku lewej, jak i prawej połowy ciała.

Objaw Kerniga – jakie są przyczyny?

Objaw Kerniga to objaw oponowy występujący w części przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Należy podkreślić, że aktualnie wartość diagnostyczna objawów tych nie jest duża i objaw Kerniga występuje jedynie w około 5 proc. przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (wartość ta jest identyczna z wartością diagnostyczną objawu Brudzińskiego).

Ponadto objaw Kerniga może być obserwowany w guzach mózgu, stanach zapalnych mózgowia, a także w przypadku krwotoków podpajęczynówkowych. Objawy oponowe towarzyszą także urazom mózgu i czaszki.

Występowanie objawu Kerniga jest zawsze (jak już zostało to wspomniane) obustronne, dlatego też jego jednostronny dodatni charakter wymaga zrewidowania postawionej początkowo przypuszczalnej diagnozy.

Objaw Kerniga a zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba wywoływana najczęściej przez wirusy i bakterie. Do rzadszych czynników etiologicznych zaliczyć możemy pierwotniaki oraz grzyby (grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Podrażnienie opon mózgowo-rdzeniowych badalne może być wówczas jako objawy oponowe.

Oprócz tych objawów u chorego, u którego występuje infekcja opon mózgowych, stwierdzić można:

• nudności/wymioty,
• zawroty głowy,
• światłowstręt,
• nadwrażliwość na bodźce słuchowe.

Ponadto występować może nadwrażliwość na dotyk.

Objaw Kerniga i inne objawy oponowe

Oprócz wyżej wspomnianego objawu Kerniga do objawów oponowych zaliczyć możemy również kilka innych testów i odruchów, które wskazywać mogą na podrażnienie opon mózgowo-rdzeniowych. Do objawów tych zaliczamy poniżej opisane.

• Objaw Brudzińskiego – jest to grupa objawów oponowych (karkowy, łonowy, policzkowy), których istotą jest zgięcie kończyn dolnych w stawach biodrowych i kolanowych (karkowy i łonowy objaw Brudzińskiego) lub uniesienie i zgięcie ramion (policzkowy objaw Brudzińskiego). Działania te są wynikiem wywarcia odpowiedniego nacisku na głowę, spojenie łonowe lub policzek.
• Objaw Amossa – przy próbie siadania następuje odruchowe podparcie chorego na kończynach górnych, które są rozstawione do tyłu i na boki.

Ponadto do objawów oponowych zaliczamy dwa objawy, które określane są wspólną nazwą objawu Flataua. W diagnostyce klinicznej wyróżniamy:

• objaw Flataua górny (czyli karkowo-mydriatyczny) – w czasie jego badania, po biernym pochyleniu głowy, następuje rozszerzenie źrenic;
• objaw Flataua dolny (czyli erekcyjny) – występowanie erekcji u dziecięcych pacjentów płci męskiej po kilkukrotnym pochyleniu górnej części ciała ku przodowi.

Należy pamiętać, że objawy oponowe w dzisiejszych czasach stanowią jedynie wskazówkę diagnostyczną w przypadku wysunięcia podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Dostęp do badań, takich jak badanie płynu mózgowo-rdzeniowego czy tomografia komputerowa mózgowia sprawia, że wartość diagnostyczna tych nieinwazyjnych testów jest coraz mniejsza. Nie oznacza to jednak, że są one bezużyteczne. Nadal są one obowiązkowym elementem badania przedmiotowego i uznawane są przez wielu lekarzy praktyków za dobre narzędzie przesiewowe.