Kompleks Edypa – co to jest, na czym polega?

Kompleks Edypa – skąd wziął się ten termin?

Syndrom Edypa to nazwa, która pochodzi z mitologii greckiej. Nawiązuje do historii o Edypie, człowieku, który został władcą Teb, poślubiając owdowiałą królową Jokastę. Po latach na jaw wyszło, że Edyp ożenił się z własną matką — przed laty jego rodzice porzucili go z powodu złowróżbnej przepowiedni. Ta historia dała swoją nazwę syndromowi opisanemu szerzej w pracach psychoanalityków.

Za odkrywcę zjawiska, które znamy jako kompleks Edypa, uważany jest Zygmunt Freud. Sam Freud wspominał, że jego zdaniem ustalenie i opisanie czym jest syndrom Edypa, to jedno z jego największych naukowych osiągnięć. Po raz pierwszy użył tego terminu w pracy Beiträge zur Psychologie des Liebesleben w 1910 r., jednak do mitu o królu Edypie nawiązywał już wcześniej, w listach do przyjaciół.

Kompleks Edypa – czym jest?

Zygmunt Freud twierdził, że kompleks Edypa to zespół miłosnych oraz wrogich pragnień, jakie dziecko odczuwa w związku ze swoimi rodzicami. Według Freuda objawia się to chęcią śmierci rywala (rodzica tej samej płci) i poślubienia swojej matki w przypadku płci męskiej.

Analogiczna sytuacja u dziewczynek dotyczy chęci śmierci matki i poślubienia ojca i nazywana jest w literaturze naukowej kompleksem Elektry.

Według Zygmunta Freuda kompleks Edypa ujawnia się podczas fazy fallicznej psychoseksualnego rozwoju dziecka. To faza dziecięcej seksualności występująca po fazie oralnej i analnej. Uwaga dzieci zostaje przekierowana na zewnętrzne narządy płciowe i ich funkcjonowanie. Stają się one obiektem seksualnych i agresywnych odczuć dziecka.

Objawy kompleksu Edypa

Choć objawy syndromu Edypa (lub analogicznego zjawiska, jakim jest kompleks Elektry) pojawiają się u obydwu płci, przebieg tego procesu bywa nieco różny. Początkowo jednak wygląda tak samo: dziecko większym zainteresowaniem darzy rodzica płci żeńskiej i odczuwa lęk przed utratą miłości matki. Z niechęcią natomiast traktuje swojego ojca jako tego rodzica, który zabiera mu uwagę matki. Konflikt z rodzicem płci przeciwnej u syna polega na traktowaniu go jako rywala, gdyż dziecko traci poczucie bezpieczeństwa ze strony swojego ojca z powodu rzekomej rywalizacji.

U chłopców wewnętrzny konflikt z rodzicem ewoluuje w przekonanie, że grozi mu krzywda ze strony ojca. Odczucia te koncentrują się na narządach płciowych, a chłopiec jest przekonany, że jego ojciec może go ich pozbawić. Ten objaw według twórców psychoanalizy to tak zwany lęk kastracyjny. Może on nasilać się, jeśli rodzic często stosuje kary, wykazuje się agresją wobec syna, a chłopiec jest karany za nieodpowiednie zachowania i niesubordynację wobec ojca.

Wspomniany lęk kastracyjny doprowadza do zjawiska, jakim jest wyparcie kompleksu Edypa, wrogość wobec ojca, a następnie przemiana seksualnego pożądania, którym dziecko darzy własną matkę, w standardowe, nieszkodliwe przywiązanie, typowe dla syna. Pojawia się również identyfikacja z postacią ojca. Dziecko przechodzi następnie do kolejnej fazy rozwoju psychoseksualnego.

Nierozwiązany kompleks Edypa – czy to problem?

Rodzice często martwią się, zauważając objawy kompleksu Edypa u dziecka i sądząc, że wpłynie to negatywnie na jego psychikę. Jednak jest wręcz przeciwnie – u zdecydowanej większości dzieci syndrom Edypa, jego objawy i związane z nim zachowania mijają same, bez żadnej ingerencji z zewnątrz i traktowane są jako naturalne zjawisko, o którym doświadczające go dzieci (syndrom Edypa występuje zazwyczaj między trzecim a piątym rokiem życia) nawet nie pamiętają. Kompleks Edypa jest uważany za jeden z typowych mechanizmów psychologicznych, którego objawy nie wywołują skutków w życiu dorosłego mężczyzny.

Inaczej jednak rzecz ma się z nieprzepracowanym kompleksem Edypa, który ma miejsce w niektórych przypadkach, przeważnie wówczas gdy ta faza rozwoju uległa zakłóceniu. Czasami przyczyną może być rozwód rodziców i chęć zaopiekowania się matką oraz niechęć wobec drugiego rodzica, jaką odczuwa wtedy dziecko. Gdy rodzice się rozstają, u syna może pojawić się odczucie, że wygrał rywalizację i pokonał ojca – nie musi już dzielić się matką. To może skutkować nadmiernym przywiązaniem syna do matki i problemami w dorosłym życiu.

Matka również może przyczynić się do pogłębiania kompleksu Edypa u swojego dziecka. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy nie interesuje jej nowy związek w swoim życiu lub nie potrafi go zbudować. Zaczyna wtedy traktować dziecko bardziej po partnersku, zwłaszcza gdy młody człowiek dorasta.

Nierozwiązany kompleks Edypa – jak pomóc?

Nierozwiązany kompleks Edypa przynosi negatywne konsekwencje dla dziecka – nie potrafi ono opuścić domu rodzinnego z powodu poczucia winy wobec matki. Nie jest więc w stanie rozpocząć życia w dorosłości. Dziecku wydaje się, że wyprowadzając się lub ograniczając relacje, popełnia zaniedbanie wobec matki. Zostaje więc, mimo że kompleks Edypa przeszkadza mu na drodze do samodzielności i rozwoju.

Nienaturalnie silna więź między dzieckiem a matką doprowadza do tego, że dorosły mężczyzna ma problemy w stworzeniu relacji z inną kobietą, do czego dochodzą również złe wzorce z rodzinnego domu i niechęć wobec powielania schematu z nieudanego związku rodziców. Kompleks Edypa w dorosłości może przeszkodzić w prawidłowym rozwoju superego – najbardziej dojrzałej części Ja człowieka.

W przypadku występowania kompleksu Edypa u dorosłego mężczyzny najbardziej przydatną formą pomocy jest psychoterapia. Uczy ona redefiniowania i naprawienia relacji emocjonalnej z matką, a także samodzielnego życia i dojrzałego budowania związków.