Obrzęk śluzowaty – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Co to jest obrzęk śluzowaty i jakie ma przyczyny?

Obrzęk śluzowaty (łac. myxoedema ), zwany też obrzękiem śluzakowatym lub dawniej chorobą Gulla, występuje najczęściej pod postacią opuchlizny twarzy oraz kończyn (rzadziej innych miejsc tułowia) i stanowi objaw niedoczynności tarczycy.

Za obrzęk śluzowaty odpowiedzialne jest nadmierne odkładanie się w skórze hydrofilnych mukopolisacharydów. Hormony tarczycy, a zwłaszcza trójjodotyronina (fT3) w warunkach fizjologicznych hamują syntezę tych związków i nie dopuszczają do ich patologicznego gromadzenia się w obrębie skóry i tkanki podskórnej. Mukopolisacharydy są związkami silnie wiążącymi wodę, co dodatkowo nasila obserwowany obrzęk.

Obrzęk śluzowaty twarzy i powiek

Na skutek obrzęku śluzowatego wygląd twarzy w niedoczynności tarczycy daje obraz zmęczonego, spuchniętego i maskowatego. Rysy stają się pogrubiałe ze znacznie osłabioną mimiką. Diagnozujący schorzenie endokrynolog może poprosić o zdjęcie pacjenta z dawnych czasów, aby porównać zaistniałe zmiany.

Uciążliwą dolegliwością dla chorych jest też obrzęk śluzowaty powiek, który daje wrażenie ciężkich powiek, a w skrajnych postaciach może upośledzać widzenie, znacznie pogarszając komfort codziennego funkcjonowania.

Obrzęk śluzowaty nie ustępuje pod wpływem ucisku palca badającego. Twardy obrzęk podskórny nie pozwala na trwałe odkształcenie tkanki podskórnej, co ułatwia różnicowanie schorzenia w oparciu o samo badanie fizykalne.

Obrzęk śluzowaty w Hashimoto

Opuchlizna twarzy w Hashimoto – autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy czy pierwotnej postaci niedoczynności, to nie jedyne problemy dermatologiczne, z którymi przychodzi się borykać w chorobach tarczycy. Skóra w niedoczynności tarczycy jest zimna, sucha, szorstka, bladożółta i obrzęknięta. Włosy zwykle są suche, łamliwe, wolno rosną lub wypadają. Łysienie może mieć charakter ogniskowy bądź rozlany. Czasami obserwuje się utratę bocznych części brwi, tzw. objaw Hertoghe’a, jest to jednak objaw niespecyficzny. Leczenie przyczynowe redukuje zwykle większość powyższych dolegliwości.

Obrzęk śluzowaty twarzy , okolic powiek, ust czy nosa to najczęstsza postać schorzenia, ale w przypadku ciężkiej niedoczynności tarczycy może dochodzić do uogólnienia obrzęku na inne okolice ciała. Pacjenci cierpią wówczas z powodu szeregu dolegliwości ogólnoustrojowych, jak:

• apatia,
• zwiększenie masy ciała,
• bradykardia,
• obniżenie temperatury ciała,
• spowolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego,
• obniżenie siły mięśniowej,
• zaburzenia koncentracji i kojarzenia.

Dochodzi również do obniżenia nastroju i rozwoju stanów depresyjnych.

Obrzęk przedgoleniowy w chorobie Gravesa-Basedowa

Odmiennym objawem związanym również z chorobami tarczycy jest obrzęk przedgoleniowy, występujący najczęściej w okolicach podudzi. Obrzęk przedgoleniowy związany jest z nadmierną ilością hormonów tarczycy i stanowi jeden z objawów choroby Gravesa-Basedowa – nadczynności tarczycy wynikającej z przyczyn autoimmunologicznych.

Obrzęk podudzi wywołuje lokalna reakcja zapalna, która prowadzi do nadmiernego namnażania się komórek skory – fibroblastów i nagromadzenia glikozaminoglikanów. Najczęściej lokalizuje się on na przedniej powierzchni podudzi, na stopach oraz w miejscach narażonych na urazy. Objawia się ograniczonym, rozlanym lub guzkowym, niebolesnym, ale często swędzącym zgrubieniem skóry, która przyjmuje kolor od czerwonopomarańczowego do sinobrunatnego.

Nadmierne rogowacenie naskórka może prowadzić do powstawania brodawek, a rogowacenie mieszków przywłosowych daje obraz tzw. skórki pomarańczy. Zwiększona biosynteza i odkładanie się glikozaminoglikanów w chorobie Gravesa-Basedowa odpowiada nie tylko za objawy obrzęku przedgoleniowego, ale jest uważane również za przyczynę występowania orbitopatii tarczycowej, która cechuje się obrzękiem, powiększeniem mięśni gałkoruchowych oraz wzrostem ciśnienia w oczodole.

Jak przebiega diagnostyka obrzęku śluzowatego?

Obrzęk śluzowaty lub podejrzenie jego wystąpienia wymaga diagnostyki endokrynologicznej, która w pierwszym etapie może być przeprowadzona już przez lekarza pierwszego kontaktu. Im młodszy pacjent, którego dotykają wspomniane objawy, tym szybsza i bardziej precyzyjna powinna być diagnostyka – niedobór hormonów tarczycy silnie wpływa na rozwój psychofizyczny dziecka już od okresu noworodkowego, a tylko szybka suplementacja brakujących hormonów pozwala uniknąć upośledzenia umysłowego w wieku późniejszym.

Pierwszym etapem diagnostycznym jest wykonanie oznaczenia TSH (hormon tyreotropowy przysadki) oraz fT3 i fT4 (hormony tarczycy: trójjodotyronina, tyroksyna) w surowicy krwi. Badania te pozwalają ocenić aktualne funkcje tarczycy, a także zdiagnozować jej ewentualną niedoczynność lub nadczynność. W dalszych etapach diagnostycznych wykonuje się USG tarczycy czy oznaczenie specyficznych przeciwciał przeciwtarczycowych mogących wystąpić w autoimmunologicznych schorzeniach tego gruczołu (na przykład w chorobie Hashimoto).

Leczenie obrzęku śluzowatego

W przeciwieństwie do innych typów obrzęków, obrzęk śluzowaty i obrzęk przedgoleniowy należy leczyć przede wszystkim przyczynowo. W zależności od stwierdzanej nieprawidłowości pracy tarczycy włączane jest leczenie substytucyjne (uzupełnianie hormonów tarczycy) lub leczenie tyreostatyczne (przeciwtarczycowe, hamujące funkcje wydzielnicze gruczołu).

Zmiany skóry i tkanki podskórnej mają tendencję do ustępowania po wyrównaniu funkcji tarczycy. Proces ten może być jednak powolny i rozciągnięty w czasie, stąd pacjenci często pytają, jak pozbyć się obrzęku śluzowatego, jeśli leczenie przyczynowe nie daje rezultatów.

Fizjoterapia (w tym drenaż limfatyczny czy terapia manualna) może być pomocna na pewnym etapie choroby, nie powinna jednak nigdy być stosowane jako jedyna metoda leczenia.