Hormon wzrostu u dzieci

Czym jest hormon wzrostu?

Hormon wzrostu (somatotropina) jest produkowany w przednim płacie przysadki mózgowej. Proces ten jest regulowany przez dwa inne hormony pochodzące z podwzgórza – somatostatynę (mającą wpływ hamujący) i somatoliberynę (działającą stymulująco).

Głównym działaniem hormonu wzrostu u dzieci jest wzrost organizmu i pobudzenia przyrostu masy ciała. Jego brak lub niedobór prowadzi do karłowatości przysadkowej. Wysokie stężenie tego hormonu prowadzi do gigantyzmu i akromegalii.

Przyczyny niedoboru hormonu wzrostu

Niedobór hormonu wzrostu u dzieci jest efektem tzw. somatotropinowej niedoczynności przysadki. Przyczyny niedoboru hormonu wzrostu można podzielić na trzy grupy:

• wrodzone,
• nabyte,
• niedobór idiopatyczny (czyli o niewyjaśnionej przyczynie).

Przyczyny wrodzone dotyczą defektów różnych genów, np. genu kodującego hormon wzrostu, somatoliberynę, receptor dla hormonu wzrostu czy dla somatoliberyny. Wrodzone mogą być także różne nieprawidłowości w zakresie ośrodkowego układu nerwowego, jak np. zespół pustego siodła, agenezja ciała modzelowatego czy wodogłowie.

Nabyte przyczyny niedoboru hormonu wzrostu u dzieci to np.:

• guzy przysadki lub podwzgórza i przerzuty zlokalizowane w tej okolicy,
• napromienianie tego obszaru mózgu,
• sarkoidoza,
• gruźlica,
• hemochromatoza,
• uraz głowy.

Nieprawidłową funkcję przysadki obserwuje się w niektórych przypadkach dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia.

Ponadto niedobór hormonu wzrostu u dziecka możemy podzielić na: całkowity i częściowy, na stały i przejściowy, na izolowany i współwystępujący z niedoborami innych hormonów przedniego i ewentualnie tylnego płata przysadki mózgowej.

Objawy niedoboru hormonu wzrostu

Wzrost dziecka (wysokość ciała dziecka) należy nanosić od urodzenia na siatki centylowe, tak aby w razie jakichkolwiek wątpliwości mieć możliwość prześledzenia krzywej wzrastania.
Ciężki wrodzony niedobór może dawać pewne objawy od urodzenia, mimo że nie ma większego wpływu na wielkość płodu. Po urodzeniu u dzieci płci męskiej widoczny jest mniejszy penis (szczególnie jeśli niedoborowi hormonu wzrostu towarzyszy niedobór hormonów gonadotropowych), poza tym występuje hipoglikemia i przedłużająca się wysoka żółtaczka.

Niedobór wzrostu zaczyna być widoczny dopiero po kilku, kilkunastu miesiącach i nie jest on tak nasilony, jak np. w nieleczonej niedoczynności tarczycy. Przyrost wysokości ciała jest w kolejnych latach, aż do okresu nastoletniego, mniej więcej o połowę wolniejszy niż u osób zdrowych. Towarzyszy mu spowolnienie ogólnego rozwoju fizycznego, np. opóźniony wiek kostny czy dojrzałość płciowa.

Ciężki niedobór wzrostu od urodzenia wpływa także na przyrost masy mięśniowej, który jest nieprawidłowy, przez co kroki milowe w rozwoju dziecka (takie jak siadanie, stanie, chodzenie) osiągane są z opóźnieniem. W niektórych przypadkach obserwuje się także nadmierny rozwój tkanki tłuszczowej i niewielką otyłość. Czasami w niedoborze hormonu wzrostu u dzieci młody człowiek ma "twarz cherubina" (mało rozwinięta żuchwa, wydatne czoło). Dzieci takie mogą ponadto mieć problemy z kruchymi i łamliwymi włosami.

Kiedy leczyć dziecko hormonem wzrostu?

Podstawą jest oczywiście badanie lekarskie, ocena wzrostu dziecka i jego masy ciała oraz jego proporcji. W niedoborze hormonu wzrostu u dzieci wzrost plasuje się poniżej 3 percentyla dla płci i wieku. Wykonywany jest także rentgen kości nadgarstka kończyny górnej niedominującej (u praworęcznych będzie to lewa, u leworęcznych prawa) celem oceny wieku kostnego, który jest w tym przypadku znacznie opóźniony (stosunek wieku kostnego do kalendarzowego wynosi poniżej 0,8).

Niestety, nie wystarczy pobrać próbki krwi, aby ocenić stężenie hormonu wzrostu u dzieci i zdiagnozować jego niedobór. W endokrynologii stosowane są tzw. testy stymulacji, polegające na podaniu substancji stymulującej wydzielanie hormonu wzrostu (np. insuliny, glukagonu, klonidyny). W ten sposób można ocenić, jak przysadka radzi sobie z jego produkcją. Bywa również stosowane określenie dobowego profilu wydzielania hormonu wzrostu, jest to jednak badanie dość uciążliwe ze względu na konieczność bardzo częstych pobrań krwi.

W diagnostyce ocenia się także stężenia insulinopodobnych czynników wzrostu (IGF), na których stężenie ma wpływ hormon wzrostu. Wskazana jest również diagnostyka obrazowa (rezonans magnetyczny), tak aby wykluczyć patologie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Jednym z elementów diagnostyki jest zaobserwowanie poprawy po zastosowaniu hormonu wzrostu.

Leczenie hormonem wzrostu u dziecka – efekty leczenia

Somatotropinowa niedoczynność przysadki stanowi wskazanie do leczenia hormonem wzrostu u dzieci. Aby rozpocząć leczenie, niezbędne jest jednak wykluczenie procesu nowotworowego w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, a także jakiegokolwiek innego. W przypadku zmian wymagających działań neurochirurgicznych, chemio- lub radioterapii możliwe jest zastosowanie leczenia hormonem wzrostu, jeżeli w ciągu roku od zakończenia leczenia nie dojdzie do nawrotu choroby.

Hormon wzrostu podawany jest codziennie, domięśniowo za pomocą strzykawek podobnych do tych stosowanych przez dzieci chorujące na cukrzycę. Optymalnie jest podawać hormon w godzinach wieczornych. Ma to na celu naśladowanie fizjologicznego rytmu wydzielania hormonu wzrostu, który w największej ilości wydzielany jest właśnie wieczorem po zaśnięciu. Efekty leczenia hormonem wzrostu u dziecka są różne i w dużej mierze zależą od tego, jak szybko zostało ono włączone, czy zastosowano prawidłowe dawki leku, czy był on właściwie przechowywany.