Toluen – właściwości. Przyczyny, objawy i leczenie zatrucia toluenem

Czym właściwie jest toluen?

Toluen, znany również jako metylbenzen lub phenylmetan, to związek chemiczny z grupy węglowodorów aromatycznych. Jest bezbarwną substancją łatwopalną o silnym, charakterystycznym zapachu. W postaci płynnej spala się silnie kopcącym płomieniem o żółtym zabarwieniu. Nie miesza się z wodą, natomiast bez problemu może być mieszany z większością rozpuszczalników organicznych.

Stosowany jest głównie jako rozcieńczalnik przy produkcji farb, żywic i barwników, a także jako składnik środków myjących oraz dezynfekujących.

Ze względu na jego właściwości możemy go znaleźć między innymi w:

• odświeżaczach powietrza;
• farbach;
• zaprawach hydraulicznych;
• klejach do podłóg;
• rozcieńczalnikach;
• preparatach czyszczących uporczywe zabrudzenia.

Co ciekawe, toluen wykorzystywany jest także w kosmetologii, między innymi w produkcji żelów i innych kosmetyków utrwalających do włosów, a także lakierów do paznokci.

Czy toluen jest szkodliwy?

Toluen wykazuje znaczą retencję w naszym organizmie. Może do niego wnikać różnymi drogami:

• przez skórę;
• przez przewód pokarmowy;
• droga wziewną przez płuca.

Choć charakteryzuje się zdecydowanie mniejszą toksycznością w porównaniu z większością rozpuszczalników organicznych, w tym benzenem, wciąż wykazuje szkodliwe działanie na kluczowe narządy w naszym organizmie. Najwięcej szkód wyrządza w układzie nerwowym, głównie ze względu na fakt, iż wykazuje duże powinowactwo do tkanek bogatych w lipidy.

Substancja ta niekorzystnie wpływa także na:

• układ odpornościowy;
• układ oddechowy – toluen razem z większością rozpuszczalników organicznych jest szczególnie groźny dla astmatyków i osób cierpiących na alergie;
• układ krwionośny;
• układ rozrodczy;
• nerki;
• wątrobę.

Toluen po wniknięciu do organizmu ludzkiego ulega jednak dość szybkiej biotransformacji do nietoksycznych metabolitów. Warto jednak pamiętać, że toluen jest wysoce toksyczny dla płodu. Zatrucie toluenem w trakcie ciąży grozi wystąpieniem u dziecka nie tylko zniekształcenia kończyn i twarzoczaszki, ale również małogłowia czy opóźnienia umysłowego i fizycznego rozwoju. Dotychczas przeprowadzone badania nie wykazały natomiast jednoznacznych dowodów na to, by toluen działał kancerogennie.

Jak objawia się zatrucie toluenem?

Do zatrucia toluenem najczęściej dochodzi w zakładach przemysłowych, gdzie jest on wykorzystywany w produkcji innych substancji. Na jego szkodliwe działanie jesteśmy jednak narażeni również w trakcie używania produktów zawierających go w swoim składzie, jak np. farb czy środków czyszczących. Niska temperatura wrzenia, a tym samym wysoka lotność rozpuszczalników organicznych takich jak toluen sprzyja ich wchłanianiu przez drogi oddechowe. Przenikanie przez skórę z kolei ułatwiają ich właściwości lipofilne.

Do objawów zatrucia toluenem należą:

• przy zatruciu drogą wziewną:
  • otępienie;
  • bóle i zawroty głowy;
  • uczucie zmęczenia;
  • mdłości i wymioty;
• przy kontakcie z oczami:
  • podrażnienie;
  • zaczerwienienie;
  • pieczenie i świąd;
• przy transmisji przez skórę:
  • świąd skóry;
  • zaczerwienienie;
  • egzema;
  • pękanie skóry (toluen niszczy jej naturalną barierę lipidową);
• przy zatruciu drogą pokarmową:
  • mdłości i wymioty;
  • zawroty i bóle głowy;
  • biegunka;
  • podrażnienie błon śluzowych jamy ustnej i gardła;
  • utrata przytomności.

Jak leczyć zatrucie toluenem?

W przypadku zatruć rozpuszczalnikami z grupy węglowodorów aromatycznych, takimi jak toluen, pierwsza pomoc polega na przeniesieniu osoby zatrutej w bezpieczne miejsce i zabezpieczeniu podstawowych czynności życiowych. W przypadku zatrucia drogą oddechową lub kontaktu z oczami należy przepłukać spojówki dużą ilością wody (przez około 10-15 minut), a w razie trudności z oddychaniem natychmiast przewieźć pacjenta do szpitala.

Jeżeli doszło do kontaktu ze skórą należy nie tylko zdjąć zanieczyszczoną odzież, ale również dokładnie umyć całą powierzchnię ciała wodą z mydłem, spłukując znaczną ilością wody. Jeżeli pomimo tych czynności występują objawy wskazujące na zaburzenia układu nerwowego lub silne podrażnienie skóry, należy skonsultować się z lekarzem.

W razie spożycia substancji zawierającej toluen nie wolno prowokować wymiotów, może to bowiem doprowadzić do podrażnienia przełyku i gardła. Najlepiej podać pacjentowi ok. 150 ml płynnej parafiny. Nie zaleca się podawania mleka lub alkoholu.

Jak ograniczyć toluen w domu?

Pomimo, iż w produktach do użytku codziennego zawartość toluenu jest stosunkowo niewielka i nie stanowi raczej zagrożenia dla naszego zdrowia, warto robić świadome zakupy i w miarę możliwości unikać toluenu w stosowanych przez nas produktach. Ta sama zasada tyczy się zakupu materiałów budowlanych. Na rynku znajdziemy obecnie szeroki wybór produktów ekologicznych, posiadających specjalne atesty i certyfikaty. Bezpiecznym rozwiązaniem są farby i kleje na bazie wody, a nie rozpuszczalników, bez trudu znajdziemy również tego typu produkty czyszczące czy lakiery do drewna. Na opakowaniu każdego produktu powinna być informacja na temat zawartości lotnych związków organicznych – im niższa, tym produkt jest bezpieczniejszy. Jeżeli jednak musimy skorzystać z chemii budowlanej zawierającej toluen – róbmy to zawsze z zachowaniem należytej ostrożności i wykorzystaniem środków ochrony osobistej, zgodnie z jego pierwotnym przeznaczeniem.

Chcąc oczyścić powietrze w mieszkaniu z oparów toluenu i innych szkodliwych substancji, możemy wykorzystać specjalne oczyszczacze powietrza lub postawić na oczyszczające powietrze rośliny doniczkowe , takie jak paprocie, sansewierie, skrzydłokwiaty, daktylowce, draceny czy figowce.