Krzyk mózgowy – u niemowląt i dorosłych – jakie ma przyczyny i objawy?

Co to jest krzyk mózgowy?

Krzyk mózgowy, inaczej płacz mózgowy, to rzadko używany termin medyczny, który odnosi się do charakterystycznego, donośnego i niepohamowanego płaczu pojawiającego się w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Krzyk mózgowy pochodzenia neurologicznego może wystąpić zarówno w dzieciństwie, jak i w wieku dorosłym. W ostatnich latach popularne ruchy antyszczepionkowe rozpowszechniły pojęcie płaczu mózgowego w kontekście niepożądanego odczynu poszczepiennego (NOP), którego głównym objawem jest nieutulony płacz po szczepieniu.

Według obserwacji nieutulony płacz to dość częsta przyczyna przyjęć na pediatryczne oddziały ratunkowe, która zawsze wymaga kompleksowej oceny. Przyczyn nieutulonego płaczu przeważnie upatruje się w kolce niemowlęcej lub w infekcjach układu moczowego, które u najmłodszych dzieci mogą przebiegać bez typowych objawów dyzurycznych.

Zupełnie innym problemem jest płacz po szczepieniu, czyli płacz pozostający w związku z wykonanym szczepieniem. Jego cechami charakterystycznymi są nagłość, piskliwość i brak innych neurologicznych objawów towarzyszących. Chociaż bywa określany jako poszczepienny krzyk mózgowy, to w świetle aktualnej wiedzy nie ma on związku z krzykiem mózgowym powstającym na podłożu nieodwracalnej dysfunkcji mózgu.

Przeczytaj też: Gorączka u dziecka bez innych objawów

Krzyk mózgowy a nieutulony płacz

Płacz to nieodzowny element prawidłowego rozwoju układu nerwowego człowieka. U niemowląt jest jedynym sposobem na zgłaszanie opiekunom swoich dolegliwości i aktualnych potrzeb fizjologicznych. Maksymalnie nasilenie płaczu obserwuje się w 6.–8. tygodniu życia dziecka. W ciągu całej doby jego przeciętny czas trwania wynosi około 2–3 godziny.

Zgodnie z obowiązującą definicją, płacz nieutulony to płacz, który utrzymuje się przez co najmniej 3 godziny dziennie, 3 dni w tygodniu przez dłużej niż 3 tygodnie. Rozpoznać go można wyłącznie wtedy, gdy niemowlę jest prawidłowo odżywione i ogólnie zdrowe. Krzyk mózgowy u niemowlaka różni się od nietulonego płaczu okolicznościami wystąpienia, intensywnością oraz stanem ogólnym, a przede wszystkim stanem neurologicznym dziecka.

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Krzyk mózgowy u dorosłych i u dzieci przypomina pisk, któremu towarzyszy płacz o charakterze spazmów lub pojękiwania. Pojawia się nagle, bez objawów prodromalnych (zwiastunowych), trwa kilka, do kilkanastu godzin i nie reaguje na żadne próby uspokojenia. Typowe metody ukojenia niemowlęcego płaczu, takie jak tulenie, głaskanie czy odtwarzanie uspokajających dźwięków w przypadku krzyku mózgowego nie dają żadnych rezultatów. Dorosły prezentujący krzyk mózgowy sprawia natomiast wrażenie nieobecnego, nie odpowiada na żadne pytania ani nie reaguje na polecenia.

Jak brzmi krzyk mózgowy?

Objawy krzyku mózgowego są niebywale charakterystyczne. Jego główną cechą jest bardzo głośny płacz przypominający gwałtowny, rozdzierający wrzask. Kolejne sekwencje krzyku i postękiwania sukcesywnie utrudniają prawidłowe oddychanie, a w skrajnych przypadkach prowadzą do epizodów bezdechu. Krzyk mózgowy zawsze budzi przerażanie otoczenia, jednak nie tylko ze względu na jego skalę, lecz przede wszystkim z powodu dodatkowych objawów mu towarzyszących. Jak wcześniej wspomniano, krzyk mózgowy wybucha na podłożu uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli tkanki mózgowej. Wobec tego do objawów krzyku mózgowego, oprócz głośnego płaczu, należą także różne objawy neurologiczne wynikające z choroby podstawowej. Są to:

• wysoka gorączka,
• światłowstręt,
• silny ból głowy,
• sztywność karku,
• objawy oponowe (jak w zapaleniu opon-mózgowo rdzeniowych i mózgu),
• drgawki całego ciała,
• utrata przytomności i świadomości,
• przeczulica (nadmierna reakcja na bodźce zewnętrzne),
• porażenie kończyn, spastyczność mięśni.

Krzyk mózgowy, czyli nieutulony płacz, który występuje razem z innymi objawami ogólnymi i neurologicznymi, jest wskazaniem do niezwłocznej hospitalizacji oraz dalszej diagnostyki.

Krzyk mózgowy po szczepieniu – fakty i mity

Znaczna część dzieci na szczepienia reaguje płaczem. Najczęściej płacz pojawia się w trakcie iniekcji i ma związek bardziej ze strachem przed nieznanym niż z faktycznym bólem fizycznym. Taki rodzaj płaczu przechodzi zaraz po zakończeniu szczepienia i nie jest powodem do niepokoju. Niestety, pewien procent niemowląt i małych dzieci doświadcza objawów NOP-u.

NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny, to zaburzenie stanu zdrowia, które wystąpiło w ciągu 4 tygodni od podania szczepionki. Według oficjalnych rejestrów częstość niepożądanych odczynów poszczepiennych w Polsce szacuje się na 1 na 10 000 szczepień. Większość NOP-ów ma przebieg lekki i samoograniczający się (na przykład odczyn zapalny w miejscu wkłucia). Nieutulony płacz po szczepieniu zalicza się do „małych” reakcji poszczepiennych, gdyż w odróżnieniu od „dużych” powikłań neurologicznych nie pozostawia po sobie trwałych następstw.

Płacz po szczepieniu spełniający kryteria niepożądanego odczynu poszczepiennego pojawia się w ciągu 2–48 godzin po szczepieniu. Jest piskliwy, ma charakter „ataku”, podczas którego dziecka nie daje się uspokoić przystawianiem do piersi, podaniem smoczka do ssania lub przytuleniem. Może towarzyszyć mu delikatnie podwyższona temperatura lub obrzęk w miejscu wkłucia. Tego typu płacz nieutulony mija samoistnie i nie zwiększa ryzyka rozwoju trwałych powikłań.

Mimo przeważnie „niegroźnego” charakteru, gdy dziecko po szczepieniu płacze, zawsze należy zwrócić uwagę na inne, znacznie bardziej niepokojące objawy. Jeśli nieutulony płacz przybierze postać krzyku mózgowego po szczepieniu, czyli będą mu towarzyszyć drgawki (zwłaszcza bez wzrostu temperatury), hipotonia mięśniowa, utrata przytomności lub inne cechy przemawiające za uszkodzeniem mózgu, bezzwłocznie należy zgłosić się do szpitala w celu jak najszybszej kompleksowej neurologicznej oceny dziecka.

Ile trwa krzyk mózgowy?

Krzyk mózgowy będący skutkiem faktycznego uszkodzenia mózgu może trwać kilka godzin i ma tendencję do nawracania aż do czasu identyfikacji problemu i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Należy pamiętać, że krzyk mózgowy pojawia się razem z innymi dolegliwościami neurologicznymi, zwykle z drgawkami, utratą przytomności, brakiem kontroli nad ruchami ciała oraz gorączką.

Nieutulony płacz po szczepieniu najczęściej zgłaszany jest w związku ze szczepieniem przeciwko krztuścowi szczepionką DTP (błonica, krztusiec, tężec) i rozwija się w ciągu 48 godzin po zabiegu. Dopiero po wykluczeniu innych poważnych chorób mogących powodować płacz nieutulony (zapalenie ucha środkowego, uwięźnięcie przepukliny, skręt jądra, wgłobienie jelita, urazy główki) uznaje się go za niepożądany odczyn poszczepienny, który nie wymaga doraźnej pomocy medycznej.

Krzyk mózgowy – czy szczepić?

Obecnie nie ma przekonujących dowodów, że szczepienie przeciwko krztuścowi może powodować encefalopatię i trwałe następstwa neurologiczne odpowiadające za krzyk mózgowy. Utrudnienie w uzyskiwaniu wiarygodnych danych na temat NOP-u stanowi fakt, że w okresie życia dziecka, w którym przeprowadza się pierwsze szczepienie DTP, ujawnia się wiele wrodzonych lub nabytych w okresie noworodkowym zaburzeń neurologicznych.

Ze względu na kazuistyczne doniesienia o trwałym uszkodzeniu mózgu po szczepieniu DTP, podczas kwalifikacji do szczepienia lekarz ma obowiązek zwrócić uwagę na wszelkie nieprawidłowości ujawnione podczas badania dziecka. Wystąpienie nieutulonego płaczu po szczepieniu szczepionką z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca (DTwP) jest wskazaniem do kontynuacji szczepień wyłącznie za pomocą mniej immunogennej szczepionki acelularnej – bezkomórkowej (DTaP).