Smółka noworodka – czym jest, kiedy powinna się pojawić?

Co to jest smółka?

Smółka to pierwsza kupka dziecka. Jej nazwa wywodzi się z charakterystycznego wyglądu – stolec jest czarny albo ciemnozielony, ciągnący się, lepki i zazwyczaj bardzo gęsty. Jego prawidłowa ilość to od 60 g do 200 g. Smółka zaczyna gromadzić się w jelitach dziecka już od 4-5 miesiąca życia płodowego (czyli mniej więcej od 16. tygodnia ciąży), ale wydalana jest dopiero po porodzie. Kolejne stolce są już zielonkawe, luźne, z pasmami śluzu, a następne już bardziej gęste i żółtawe [1].

Co zawiera smółka?

Smółka zawiera substancje, które dostały się do organizmu maluszka w okresie życia płodowego.

Smółka zawiera:

• wody płodowe,
• maź płodowa,
• złuszczony nabłonek przewodu pokarmowego dziecka,
• enzymy trawienne,
• cholesterol,
• bilirubina,
• biliwerdyna,
• lanugo, czyli meszek pokrywający ciało płodu; im bliżej porodu, tym więcej lanugo znajduje się nie na skórze dziecka, a w wodach płodowych [1].

Smółka u noworodka – kiedy powinna zostać wydalona?

U zdrowego dziecka urodzonego o czasie, tj. między 38. a 42. tygodniem ciąży, smółka powinna zostać wydalona w ciągu pierwszych 24 godzin życia. U noworodka urodzonego przedwcześnie na ten moment trzeba zazwyczaj poczekać nieco dłużej, tj. 2-3 doby.

Jeśli dziecko urodzone o czasie nie oddało smółki w pierwszej dobie (albo jeśli stolec nie pojawił się w ciągu pierwszych 2-3 dób życia wcześniaka), nie musi to oznaczać nieprawidłowości, aczkolwiek jest to przesłanka do zwiększenia czujności rodziców oraz neonatologów.

Brak smółki – o jakich nieprawidłowościach może świadczyć?

Dlaczego smółka u noworodka, a dokładnie jej pojawienie się w odpowiednim czasie, jest aż tak istotne? Otóż jest tak dlatego, że jej brak może wskazywać na poważne wady wrodzone u dziecka, w szczególności na chorobę Hirschsprunga oraz niedrożność smółkową, która może być objawem mukowiscydozy [2].

Brak smółki a choroba Hirschsprunga

Choroba Hirschsprunga to wrodzone zaburzenie czynnościowe motoryki przewodu pokarmowego, które wynika z braku zwojów nerwowych w jelitowym splocie nerwowym. Innymi słowy u dziecka nie wykształcają się komórki nerwowe, wskutek czego treści kałowe nie mogą się przesuwać. Choroba najczęściej obejmuje końcowy odcinek jelit (okrężnicę), aczkolwiek medycynie znane są również przypadki zajęcia innych okolic jelita, w tym także jelita cienkiego. W 30% przypadków choroba Hirschsprunga towarzyszy innym wadom wrodzonym - np. w wadzie serca, a w 70% jest izolowana [3].

Choroba Hirschsprunga może mieć różne nasilenie. U niektórych dzieci pierwsze symptomy pojawiają się dopiero po kilku miesiącach życia, jednak najczęściej – w 80-90% przypadków, objawy widoczne są wkrótce po narodzinach. Jednym z nich jest opóźnione wydalenie smółki, pozostałe to wzdęcia brzuszka, wymioty i zaparcia [3].

W celu postawienia diagnozy stosuje się wlew doodbytniczy ze środkiem kontrastującym, a potem wykonuje się zdjęcie RTG. Jeśli dziecko cierpi na chorobę Hirschsprunga, na zdjęciu rentgenowskim pojawia się zwężenie w tym miejscu jelita, w którym brakuje komórek nerwowych. Najlepszą formą leczenia jest operacja, w trakcie której usuwa się chory odcinek. Na szczęście prawdopodobieństwo, że noworodek cierpi na tę chorobę, jest dość niskie - wynosi 1:100 000. Schorzenie częściej rozpoznawane jest u chłopców.

Czytaj również: Luźne stolce – jakie są przyczyny częstych, luźnych stolców?

Brak smółki a niedrożność smółkowa

Inną przyczyną braku smółki jest niedrożność smółkowa, mogąca być objawem mukowiscydozy. Jest to stan, w którym treści kałowe stają się zbyt lepkie, aby swobodnie przesuwać się w jelitach, przez co w końcu dochodzi do ich zablokowania [2].

Niedrożność smółkowa nie występuje u wszystkich chorujących na mukowiscydozę dzieci, a jedynie u 15%. Jednocześnie mukowiscydoza jest najczęstszą przyczyną niedrożności - jeśli smółka tworzy lepkie czopy, które blokują jelito, to ryzyko zdiagnozowania mukowiscydozy u dziecka wynosi aż 80%.

Objawy niedrożności smółkowej:

• brak smółki po upływie 1-2 doby,
• wymioty (przy czym treści żołądkowe często mają zielony kolor),
• obrzęk brzucha, który pojawia się wkrótce po narodzeniu.

W przypadku zaistnienia takich objawów wykonuje się zazwyczaj RTG. Jeśli noworodek cierpi na niedrożność smółkową, na zdjęciu rentgenowskim będzie można zauważyć powiększone części jelita.

Czytaj również: Zielony stolec – co oznacza zielony kał u dorosłych i dzieci?

Wydalenie smółki przed porodem

Smółka może pojawić się zbyt późno, ale także zbyt wcześnie – o tej drugiej sytuacji mówimy, kiedy pierwsza kupka została wydalona jeszcze za życia płodowego dziecka. W zdecydowanej większości oddanie smółki do wód płodowych odbywa się w przypadku ciąż przenoszonych, tj. trwających dłużej niż 42 tygodnie.

Zbyt wczesne oddanie pierwszego stolca zazwyczaj nie niesie za sobą negatywnych konsekwencji dla dziecka. Niemniej w 2% do 10% przypadków dochodzi do zespołu aspiracji smółki, czyli przedostania się jej do dróg oddechowych płodu. Najczęściej jest to skutek zakażenia albo niedotlenienia wewnątrzmacicznego, które stymuluje ruchy oddechowe dziecka.

Czytaj więcej na temat: Zespół aspiracji smółki

Zespół zachłyśnięcia smółką to stan, który może wywołać liczne nieprawidłowości u noworodka.

Konsekwencje zachłyśnięcia smółką:

• chemiczne zapalenie płuc,
• odma opłucnowa,
• zaburzenie drożności oskrzelików,
• przetrwałe nadciśnienie płucne noworodków.

Jakie są objawy zespołu aspiracji smółki u dziecka?

O tym, że dziecko mogło zachłysnąć się smółką w okresie życia płodowego, świadczy zielone zabarwienie wód płodowych – to główna oznaka przedwczesnego wydalenia stolca. Jeśli wody miały właśnie taki kolor, dziecko obserwowane jest pod kątem objawów niewydolności oddechowej. Zazwyczaj pojawiają się one bardzo szybko, tj. w pierwszych godzinach po urodzeniu.

Aby potwierdzić zespół, wykonuje się RTG płuc noworodka – na zdjęciu rentgenowskim zauważyć można wówczas masywne zacienienia (tzw. obraz "burzy śnieżnej").

Należy podkreślić, że jeśli do odejścia wód płodowych dochodzi niespodziewanie (poza szpitalem) i są one zielone, to przyszła mama musi jak najszybciej zgłosić się do szpitala i poinformować lekarzy o barwie wód. Zespół aspiracji smółki zagraża bowiem życiu i zdrowiu noworodka.

Smółka u dziecka – obejrzyj film z neonatologiem

Smółka u noworodka – wypowiedź neonatologa