Kto nie może karmić piersią? Przeciwwskazania do karmienia piersią

Przeciwwskazania do karmienia piersią – po stronie mamy

W naszym społeczeństwie wciąż panuje wiele mitów dotyczących karmienia piersią i sytuacji, w których należy z niego zrezygnować z różnych powodów. Spowodowane jest to nie tylko opieraniem się na opinii innych osób z naszego otoczenia, ale przede wszystkim brakiem rzetelnej wiedzy i zrozumienia między innymi wśród personelu medycznego, który przecież powinien być najbardziej wiarygodnym źródłem informacji w tym temacie. W efekcie wiele kobiet błędnie sądzi, że ze względu na swój stan zdrowia nie mogą karmić piersią i zaczynają podawać niemowlęciu mleko modyfikowane. Jednym z najczęściej powielanych, błędnych przekonań jest twierdzenie, że karmienie piersią nie jest możliwe gdy kobieta ma gorączkę, gdyż niekorzystnie wpływa to na skład mleka. W sytuacji gdy jesteśmy przeziębione, wraz z mlekiem dziecko otrzymuje cenne immunoglobuliny, które pomagają mu nabyć odporności i chronią przed zachorowaniem.

Choć w wielu przypadkach rezygnacja z karmienia piersią nie jest więc konieczna, faktycznie jest kilka przeciwskazań do karmienia piersią wynikających ze stanu zdrowia matki.

Czytaj również: Leki a karmienie piersią

Kiedy mama nie może karmić piersią

• zdiagnozowane u kobiety zakażenie wirusem HIV lub HTLV-1 - zgodnie z najnowszymi zaleceniami nosicielki wirusa HIV lub HTLV-1 (odpowiedzialnego za białaczkę i chłoniaka) nie powinny karmić piersią, ponieważ istnieje w tym wypadku ryzyko przekazania go wraz z pokarmem dziecku, podobnie jak ma to miejsce w trakcie ciąży lub porodu. Trwają jednak badania nad stosowaniem u niemowląt osłonowo leków przeciwretrowirusowych, które w połączeniu z terapią stosowaną u kobiety, mogłyby umożliwić jej karmienie piersią;
• nieleczona gruźlica – stanowi ona przeciwskazanie do karmienia piersią pod warunkiem, że kobieta znajduje się w aktywnej fazie choroby i prątkuje. Choć nie udowodniono przenikania patogenów do mleka, duże ich ilości przenoszą się drogą kropelkową, w tej sytuacji więc dziecko powinno być bezwzględnie oddzielone od matki. Po podjęciu leczenia i ustaniu objawów aktywnej choroby, nawet dodatni wynik próby tuberkulinowej nie stanowi przeciwskazania do karmienia piersią.
• opryszczka brodawek piersiowych
• ciężka niewydolność krążenia
• przyjmowanie narkotyków i inne długotrwałe uzależnienia – bez względu na to czy substancje odurzające przyjmowane są przez matkę drogą pokarmową, dożylną czy też oddechową, stanowią one bezwzględne przeciwskazanie do karmienia piersią, ponieważ z łatwością przedostają się do pokarmu i mogą stanowić zagrożenie dla życia dziecka.
• choroba psychiczna powodująca niepoczytalność lub agresję
• radioterapia i chemioterapia – w tym wypadku chodzi o bezpieczeństwo dziecka, jednak po zakończeniu terapii z powodzeniem można z powrotem karmić piersią, a w niektórych przypadkach, jak np. nowotwór piersi jest to wręcz wskazane.
• stosowanie niektórych leków, w tym m.in. preparatów antymetabolicznych czy onkologicznych.

Oczywiście część ze wspomnianych schorzeń ma charakter czasowy i po ich wyleczeniu możliwy jest powrót do karmienia piersią, nawet jeżeli laktacja w znacznym stopniu zanikła.

Czytaj również: Najczęstsze problemy w czasie laktacji

Przeciwwskazania do karmienia piersią – po stronie dziecka

Choć mleko matki to z założenia najlepszy pokarm jaki może otrzymać dziecko, zdarzają się przypadki, w których ze względu na jego stan zdrowia nie powinno być ono podawane. Choć są to wyjątki, warto o nich pamiętać. W większości przypadków są to wrodzone choroby metaboliczne oraz wady rozwojowe, utrudniające funkcjonowanie:

• fenyloketonuria – w tym przypadku karmienie piersią nie jest w 100% wykluczone, a po wdrożeniu odpowiednich działań profilaktycznych i konsultacjach z lekarzem prowadzącym maluszka, może być jedynie w pewnym stopniu ograniczone i połączone ze specjalną mieszanką;
• galaktozemia – to rzadkie schorzenie metaboliczne o charakterze dziedzicznym daje objawy już w pierwszych kilku dobach życia. Najpierw pojawiają się biegunka i wymioty, a następnie ogólne pogorszenie stanu zdrowia i charakterystyczne zmętnienie soczewki oka. Polega na zaburzeniu przemiany galaktozy (jeden z cukrów wchodzących w skład laktozy) do galaktozy, w wyniku braku odpowiedniego enzymu. W jej przebiegu dziecko nie może spożywać mleka zawierającego nawet śladowe ilości laktozy, gdyż może prowadzić to do zaburzeń rozwoju, problemów zdrowotnych, a nawet bezpośredniego zagrożenia życia malucha. Wśród najczęstszych, późnych skutków galaktozemii wymienia się zaburzenia krzepnięcia, powiększenie wątroby i śledziony, przedłużającą się, ostrą żółtaczkę, hipotonię, obniżone napięcie mięśniowe oraz brak przyrostów masy ciała maluszka;
• choroba syropu klonowego,
• poważne wady serca,
• niektóre choroby neurologiczne,
• szczególne przypadki rozszczepu podniebienia,
• wrodzona nietolerancja laktozy.

Warto podkreślić, że często powtarzane przekonanie jakoby żółtaczka czy alergia u dziecka wiązały się z koniecznością zaprzestania karmienia piersią, jest błędne i nawet po zdiagnozowaniu tych schorzeń u dziecka, matka z powodzeniem może karmić piersią.

Jeżeli chodzi o inne błędne przekonania dotyczące karmienia piersią zarówno ze względu na stan matki jak i dziecka, warto zaznaczyć, że przeciwskazaniem do karmienia piersią NIE są:

• poród przez cesarskie cięcie,
• rozmiar piersi,
• zabieg powiększenia piersi,
• przebyta mastektomia jednej z piersi,
• wcześniactwo,
• zespół Downa,
• choroba nowotworowa dziecka,
• depresja matki lub inne stany depresyjno-lękowe (większość leków może być z powodzeniem stosowana w okresie ciąży i karmienia piersią),
• palenie tytoniu,
• tatuaże u matki,
• popularne badania obrazowe i zabiegi medyczne, np. USG, RTG, rezonans magnetyczny, mammografia, TK, znieczulenie ogólne lub dolędźwiowe,
• kolejna ciąża.

Przeczytaj również: Progesteron – normy u kobiet, w ciąży i u mężczyzn

Na czym polega laktacja i jak może zostać zaburzona?

Zanim przejdziemy do tego w jakich przypadkach możemy mówić o niezdolności do karmienia piersią swojego dziecka, warto zastanowić się czym w ogóle jest laktacja.

To proces produkcji i wydzielania mleka przez gruczoły mleczne, kluczowy dla wzrostu i rozwoju dziecka, ze względu na fakt iż pokarm kobiety zawiera nie tylko niezbędne składniki odżywcze, ale również substancje wspierające rozwój i odporność dziecka. Ze względu na unikalną więź, która wytwarza się między matką a dzieckiem w trakcie karmienia, jest udowodnione iż wpływa ono korzystnie także na zdrowie matki.

Laktacja składa się z kilku etapów, a procesy przygotowawcze do jej rozpoczęcia mają swój początek już w pierwszych tygodniach ciąży. Mowa tu przede wszystkim o mammogenezie, czyli rozwoju gruczołu mlekowego. Choć w pewnym stopniu zaczyna się ona jeszcze w okresie dojrzewania, pełny jej przebieg obserwujemy dopiero pod wpływem produkowanego w pierwszych tygodniach ciąży progesteronu i estrogenów, a także hormonów wzrostu, kortyzolu, laktogenu łożyskowego czy hormonów tarczycowych. W okresie tym piersi nie tylko zwiększają swoją objętość, ale także sutki stają się powiększone, stojące i mocniej napigmentowane. Dochodzi ponadto do znaczących zmian naczyniowych, a w kolejnych tygodniach postępuje wzrost zrazików gruczołowych. Kolejnym etapem jest laktogeneza, czyli produkcja mleka, która rozpoczyna się około 16 tygodnia ciąży. U każdej kobiety będzie objawiać się inaczej – u jednych będzie to tylko dalszy wzrost piersi, u innych z kolei mogą pojawiać się niewielkie wycieki siary , np. w trakcie orgazmu czy po ściśnięciu brodawek sutkowych. Dlaczego ma to miejsce na tak wczesnym etapie ciąży? Natura w ten sposób przygotowuje się na ewentualne narodziny wcześniaka.

Pełna produkcja mleka, czyli galaktogeneza rozpoczyna się bezpośrednio po porodzie, w chwili gdy dochodzi do oddzielenia się łożyska i spadku poziomu estradiolu i progesteronu (który blokował działanie prolaktyny na piersi). To od mechanizmów hormonalnych, w tym przede wszystkim wspomnianej prolaktyny, zależne jest nie tylko dalsze wytwarzanie ale i tempo wypływu mleka po porodzie, a proces ten określany jest galaktokinezą lub galaktopoezą. W ciągu kilku pierwszych dni po porodzie obserwujemy przekształcanie się mleka początkowego, czyli tzw. siary w mleko przejściowe, a następnie mleko dojrzałe, którego skład i konsystencja są na bieżąco dostosowywane do potrzeb dziecka.

Czytaj również: Depresja poporodowa – przyczyny, objawy, leczenie

Niezdolność do karmienia piersią

Autentyczna niezdolność do karmienia piersią występuje niezwykle rzadko, w większości bowiem przypadków ograniczenia można bez problemu pokonać i dzięki pomocy specjalistów, takich jak np. doradca laktacyjny, z powodzeniem można cieszyć się karmieniem piersią. Są jednak sytuacje, w których kobieta faktycznie może nie być w stanie karmić piersią i nie powinna z tego powodu cierpieć na poczucie winy. Mówimy tu tylko o kilku określonych przypadkach, do których zalicza się:

• niedorozwój gruczołu piersiowego,
• niedobór prolaktyny,
• choroby tarczycy.

Niedorozwój gruczołu piersiowego a karmienie piersią

O niedorozwoju gruczołu piersiowego mówimy wtedy, gdy nie jest on w stanie dostarczyć pokarmu w takiej ilości, by zaspokoić potrzeby dziecka. Stan ten nie jest w żaden sposób powiązany z wyglądem piersi, choć ich hipoplazja piersi (specyficzny wygląd) może nasuwać podejrzenie, że może u kobiety, która chce karmić piersią występować taki problem. Udowodniono bowiem, że nawet piersi z hipoplazją, przy prawidłowej budowie gruczołu mlekowego, są w stanie w całości zaspokoić potrzeby żywieniowe dziecka. Niedorozwój gruczołu piersiowego może występować więc zarówno w przypadku piersi o charakterystycznej budowie, jak również w tych o pozornie normalnym wyglądzie, gdzie duża ilość tkanki tłuszczowej niejako maskuje problem. Najczęściej problem ten diagnozowany jest po wykluczeniu innych przyczyn utrudniających laktację, a także w oparciu o USG piersi, choć pełni ono jedynie rolę pomocniczą. Najczęstszą przyczyną niedorozwoju gruczołu piersiowego są zaburzenia hormonalne (w tym przede wszystkim insulinooporność czy zespół policystycznych jajników) występujące na jednym z czterech głównych etapów rozwoju piersi: w życiu płodowym, w ciągu pierwszych dwóch lat życia, w okresie dojrzewania lub w okresie ciąży. Wśród innych przyczyn można wymienić czynniki genetyczne oraz szkodliwe zanieczyszczenie środowiska. Warto jednak pamiętać, że każda kolejna ciąża to dodatkowy okres rozwoju gruczołu piersiowego, tak więc kobiety które chcą karmić nie powinny się poddawać i podejmować próby, a w ostateczności stosować karmienie mieszane wykorzystując mleko modyfikowane.

Niedobór prolaktyny a karmienie piersią

Prolaktyna to najważniejszy hormon biorący udział w procesie laktacji, indukujący i podtrzymujący galaptopoezę, który wraz z oksytocyną reguluje produkcję i wypływ mleka. Poziom prolaktyny we krwi wzrasta wraz z intensywnością i częstotliwością z jaką dziecko ssie pierś. Zwłaszcza w ciągu kilku pierwszych tygodni po porodzie stosunek ten jest wprost proporcjonalny. Z czasem laktacja stabilizuje się, a stosunek ten przestaje być już tak istotny, choć poziom prolaktyny wciąż utrzymuje się w górnych granicach normy. Niedobór prolaktyny siłą rzeczy będzie więc niekorzystnie wpływał na laktację, zwłaszcza w jej początkowym okresie, krótko po porodzie.

Choroby tarczycy a karmienie piersią

Zarówno niedoczynność jak i nadczynność tarczycy, w tym również poporodowe zapalenie tarczycy mogą uniemożliwiać spokojne karmienie piersią. Hormony tarczycy wpływają bowiem nie tylko na prawidłowy rozwój piersi, ale również na produkcję mleka. Kiedy stężenia tyroksyny i trójjodotyroniny są zbyt niskie, produkcja mleka może być niewystarczająca by zaspokoić potrzeby dziecka, głównie ze względu na fakt iż hamowana jest wtedy prawidłowa odpowiedź oksytocyny. W przypadku nadczynności tarczycy sprawa wydawałaby się prostsza, ponieważ w jej przebiegu obserwuje się zazwyczaj dużą nadprodukcję mleka. Niestety, wiele kobiet z nadczynnością tarczycy zgłasza również problem z nieadekwatnym odruchem wypływu pokarmu, który może skutkować problemami z prawidłową laktacją oraz nieprawidłowymi przyrostami masy ciała niemowlęcia. Poporodowe zapalenie tarczycy z kolei jest schorzeniem, które może przejawiać się zarówno w formie nadczynności jak i niedoczynności tarczycy lub wręcz przechodzeniem jednej postaci zaburzeń hormonów tarczycowych w drugą i również powodować problemy z laktacją. Ze względu na fakt, iż początkowe objawy poporodowego zapalenia tarczycy często są mylone z tymi, które występują naturalnie u świeżo upieczonych matek, w wielu przypadkach jest ono diagnozowane zbyt późno z punktu widzenia tego, by kobieta mogła prawidłowo karmić piersią.

Każda kropla mleka jest cenna

Jakie korzyści niesie karmienie piersią? To przede wszystkim oprócz składników odżywczych prawdziwa bioaktywna bomba, zawierająca liczne enzymy, hormony, przeciwciała i inne żywe komórki, wspomagające układ odpornościowy i funkcje biologiczne dziecka. Karmienie piersią ułatwia w ten sposób przystosowywanie się do życia poza organizmem matki, a także wspiera prawidłowy rozwój niemowlęcia. Sam mechanizm karmienia piersią i związane z nim ssanie nie tylko tworzy więź i poczucie bliskości z matką, sprawiając że dziecko staje się spokojniejsze, ale również ćwiczy mięśnie i mechanizmy w jamie ustnej, przygotowując je do przyjmowania stałych pokarmów oraz mówienia.

Wiedząc, jak cenne jest mleko matki, warto karmić piersią jak najdłużej, a co najmniej przez pierwsze 6 miesięcy jego życia, zgodnie z zaleceniami WHO. Jeżeli z jakiś powodów karmienie piersią jest utrudnione, warto poprosić o pomoc eksperta jakim jest doradca laktacyjny. Taka osoba nie tylko pomoże znaleźć przyczynę problemu, ale również w wielu przypadkach ją rozwiązać. Jeżeli jednak okaże się, że faktycznie wyłączne karmienie piersią nie jest możliwe – w pierwszej kolejności należy wypróbować tzw. karmienie mieszane. Polega ono na karmieniu piersią oraz uzupełnianiu brakujących ilości pokarmu mlekiem modyfikowanym. W tej sytuacji zawsze w pierwszej kolejności należy podawać dziecku obie piersi, a dopiero na koniec dokarmiać jak najmniejszą ilością mleka modyfikowanego. Takie rozwiązanie sprawdza się m.in. w przypadku:

• dzieci ze zbyt krótkim wędzidełkiem językowym,
• osłabionych lub odwodnionych niemowląt,
• dzieci chorych, w tym również z wadami wrodzonymi,
• komplikacji połogowych,
• nieobecności matki z powodu wyjazdu lub konieczności leczenia,
• częściowego zaniku laktacji,
• problemów z piersiami (stany zapalne lub grzybicze, bolesność, silne rany brodawek).

Bank mleka – gdy nie możesz karmić piersią

W dzisiejszych czasach kobiety mają wiele możliwości zapewnienia dziecku pożywienia. Choć mleko matki uznawane jest za najlepsze z możliwych rozwiązań, na rynku znajdziemy różne postaci mleka modyfikowanego, dostosowanego m.in. dla dzieci ze specjalnymi potrzebami żywieniowymi, nietolerancjami czy alergiami pokarmowymi. Ciekawym rozwiązaniem dla kobiet, które nie mogą karmić piersią jest bank mleka kobiecego. Choć nie jest to powszechne rozwiązanie w Polsce, w niektórych dużych miastach można skorzystać z pomocy tego rodzaju instytucji. W większości przypadków jest ona zarezerwowana dla dzieci chorych lub wcześniaków, choć w przypadku dużych zapasów, mogą one zostać udostępnione również dzieciom zdrowym. W banku tym, jak sama nazwa wskazuje, gromadzone jest mleko kobiece od kobiet, u których laktacja jest na tyle intensywne, że są one w stanie nie tylko wykarmić swoje własne dziecko, ale również odciągnąć dodatkowe ilości pokarmu. Podlega on oczywiście odpowiednim badaniom, a następnie jest porcjowany i przechowywany w odpowiednich warunkach. Alternatywą dla banków mleka kobiecego są dawczynie, które również odciągają mleko matki i dzielą się nim z potrzebującymi dziećmi. Taką dawczynię, która karmi piersią, można spróbować znaleźć wśród osób z naszego najbliższego otoczenia, wtedy mamy pewność że posiada ona aktualny komplet badań i pokarm może być bez obaw użyty.

Popularne na sklepowych półkach mleko modyfikowane powinno zawsze stanowić rozwiązanie ostateczne. Choć wielu producentów chwali się, że ich produkt idealnie odzwierciedla pokarm matki pamiętajmy, że do produkcji mleka modyfikowanego wykorzystuje się mleko krowie. Jest ono najpierw oczyszczane ze zbędnych dla naszego organizmu składników, a następnie wzbogacane o te niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Zawsze jednak mleko modyfikowane będzie miało bardziej ubogi skład niż mleko mamy.