Pluskwa – co to jest, jak wygląda? Co pomaga na ugryzienie przez pluskwy?

Czym jest pluskwa?

Pluskwa domowa Cimex lectularius to pasożyt, który żywi się ludzką krwią. Występuje ona w klimacie umiarkowanym, subtropikalnym oraz tropikalnym. Pochodzi z Afryki i to właśnie z tego kontynentu rozprzestrzeniła się na Europę, Amerykę oraz resztę świata.

W klimacie tropikalnym częściej spotykany jest gatunek Cimex hemipterus, który bytuje w terenach wiejskich. Najlepsze warunki dla jego rozwoju to temperatura około 30°C i wilgotność względna 97% – co tłumaczy, dlaczego nie jest szczególnie często spotykany w Europie.

Warto wiedzieć, że również pluskwy pasożytujące na ptakach (Cimex columbarius) oraz na innych ssakach (Cimex pipistrelli – na nietoperzach) mogą gryźć człowieka. Jednak ich rola medyczna jest znacznie mniejsza niż w przypadku pluskwy domowej [1].

Plaga pluskiew na świecie – zatrważające dane

Pluskwy nękają ludzkie populacje od setek lat. Jednak dzięki specjalistycznym preparatom, poprawie statusu ekonomicznego miast na całym świecie, a także zwiększeniu się czystości domostw i ludzi, zdołano na jakiś czas znacznie ograniczyć ich występowanie.

Niestety, już od końca lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku pasożyty ten zaczęły na nowo pojawiać się w domach i mieszkaniach. Niektóre badania wskazują nawet, że częstość występowania pluskwy domowej mogła już wrócić do poziomów niespotykanych od czasów sprzed II wojny światowej. To prawdopodobne, jeśli weźmie się pod uwagę następujące dane [2]:

• w Stanach Zjednoczonych liczba wizyt na oddziałach ratunkowych, które wynikały z pogryzienia przez pluskwy, wzrosła o ponad 700% w latach 2007-2010;
• co najmniej 80% amerykańskich hoteli musiało zlecić działania likwidujące pluskwy w pokojach hotelowych (dane z 2015 roku);
• pluskwy występują obecnie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy;
• roczny wzrost występowania pasożytów w Australii wynosi od 500% do 4500% (w zależności od danego roku);
• globalne wyszukiwanie hasła „pluskwy” wzrosło 15-krotnie od 2004 do 2019 roku;
• co piąty Amerykanin doświadczył inwazji pluskwy domowej w swoim domu albo zna kogoś, kto musiał się z taką inwazją zmierzyć [3].

Przyczyny inwazji pluskiew na świecie

Dlaczego właściwie pluskwy domowe na nowo rozpanoszyły się w naszych mieszkaniach i domach? Naukowcy znają już co najmniej kilka czynników, które na to wpłynęły. Są to:

• nabyta odporność na środki owadobójcze karbaminianowe, pyretoidowe oraz organofosforanowe, która została potwierdzona badaniami [3],
• odporność na środki chloroorganiczne i pyretrynę (znana już od lat pięćdziesiątych),
• rozprzestrzenienie się pluskiew dzięki zwiększonej liczby podróży międzynarodowych oraz zwiększeniu się popularności nocowania w hotelach,
• niezwykła odporność pluskiew – z jednego z badań wynika, że mogą one przetrwać w opuszczonym mieszkaniu (bez żywicieli) ponad 100 dni.

Warto dodać, że pluskwy błyskawicznie się przemieszczają, co udowadnia badanie z 2015 roku [4]. Jego autorzy postanowili oznaczyć pasożyty i wypuścić je w sześciu eksperymentalnych mieszkaniach, a następnie monitorować przez 32 dni. Po miesiącu oznaczone pluskwy zostały wykryte w mieszkaniach sąsiadujących z pięcioma z sześciu mieszkań, w których rozpoczęły swój byt. Przemieszczanie się pasożytów następowało niezależnie od obecności żywiciela. Podsumowując – ich tempo rozprzestrzeniania się można uznać za błyskawiczne.

Skąd się biorą pluskwy w domu?

Jak wynika z powyższego, pluskwy swobodnie przechodzą z mieszkania do mieszkania – kiedy są głodne, przemieszczają się kanałami wentylacyjnymi, szparami w drzwiach i ścianach. Pozostaje jednak pytanie: skąd bierze się pluskwa domowa w pierwszym mieszkaniu? I czy to prawda, że robaki te chętniej wybierają brudne domy?

Otóż pasożyty te mogą zostać przyniesione do domu czy mieszkania z kuframi, ubraniami albo meblami, znane są również przypadki przyniesienia ich w karmie dla zwierząt [1].

Odpowiedź na pytanie, czy pluskwy „lubią” brud, nie jest jednoznaczna. Zasadniczo czystość mieszkania nie ma znaczenia, ponieważ gdy pasożyty te już się pojawią w budynku, prędzej czy później przedostaną się do wszystkich pomieszczeń. Z drugiej strony badania dowodzą, że kwestie czystości są istotne. Jedno z nich opierało się na ciekawym eksperymencie [5]. Jego uczestników poproszono o oddanie ubrań po całym dniu ich noszenia. Połowę z tych ubrań wyprano, połowę nie, po czym włożono je do plastikowych toreb i umieszczono na podłodze. Okazało się, że aż dwukrotnie więcej pluskiew gromadziło się w torbach z brudnymi ubraniami – prawdopodobnie przyciągał je ludzki zapach. Wskazuje to na sens prania ubrań przed powrotem z wakacji – może to zmniejszyć ryzyko przeniesienia pluskiew z hotelu do własnego mieszkania.

Pluskwa domowa – aktywność

Ugryzienie pluskwy i widoczne ślady po pokąsaniu prowokują do natychmiastowego poszukiwania pasożytów w mieszkaniu. Najczęściej są to jednak daremne działania, ponieważ pluskwa domowa jest aktywna w nocy, a nie w dzień. Ugryzienia pluskiew widoczne są zatem po nocy, zazwyczaj rano.

Warto również zauważyć, że pluskwy należą do pasożytów czasowych – nie żerują codziennie, ale okresowo. Dorosłemu osobnikowi wystarczy jeden żer na tydzień. Jeśli akurat nie ma żadnego żywiciela, pluskwa domowa może wytrzymać bez pokarmu nawet kilka miesięcy [6].

Miejsca występowania pluskwy domowej

Pluskwa domowa zwana jest również pluskwą łóżkową (z ang. bed bug) – wynika to z faktu, że do pogryzienia człowieka przez pluskwy najczęściej dochodzi w czasie jego snu.

W istocie pluskwy żyją nie tylko w łóżkach. Można znaleźć je również w szczelinach innych przedmiotów i powierzchni, a także w ścianach, podłogach, a nawet za obrazami czy tapetami – właśnie te miejsca należy zatem przejrzeć, gdy pojawia się podejrzewanie o ich obecność w domu.

W nocy pluskwy opuszczają swoje ciemne kryjówki i – dzięki czułkom lokalizującym bodźce termiczne i chemiczne, podążają w kierunku człowieka. Jak wygląda ugryzienie pluskwy zobaczyć można niżej, na zdjęciach.

Pluskwa w domu – oznaki jej obecności

O obecności pluskwy w domu mogą świadczyć następujące oznaki:

• mikroskopijne wylinki;
• drobne odchody, które można zobaczyć np. wzdłuż szwów materaca albo na pościeli;
• drobne plamki krwi na materacu i w pościeli;
• pojawienie się charakterystycznego zapachu wydzieliny gruczołów pluskiew (niektórzy porównują go do zapachu kolendry; zapach ten pojawia się jedynie w mieszkaniach, w których można mówić już o pladze pasożytów [1].

Wszystkie te ślady po ugryzieniach pluskwy są trudne do zauważenia na pierwszy rzut oka – potrzeba trochę wysiłku, by je zlokalizować. Niezależnie od tego, czy zostaną one znalezione, czy też nie, należy potwierdzić lub wykluczyć swoje przypuszczenia, odsuwając meble, sprawdzając szczeliny podłóg, podnosząc listwy itd. Ogólnie rzecz biorąc, warto zajrzeć we wszelkie ciemne zakamarki.

Jak wygląda pluskwa?

O tym, że w domu pojawiły się omawiane pasożyty, mogą świadczyć albo ślady po ukąszeniach, albo przyuważenie samej pluskwy.

Pluskwa domowa to pasożyt o długości 4-5 mm i szerokości 3 mm (samice pluskwy są nieco większe od samców). Jest on spłaszczony grzbietowo-brzusznie, dzięki czemu lepiej przylega do skóry podczas zasysania krwi.

Kolor pluskwy zmienia się w zależności od stopnia jej najedzenia. Głodny pasożyt ma odwłok w odcieniu żółtawym, najedzona pluskwa domowa jest ciemnobrązowa.

Głowa pluskwy jest pięciokątna, z czarnymi oczami oraz 4-segmentowymi czułkami. Odwłok składa się z ośmiu segmentów, a całe ciało pokrywają szczeciny. Pluskwa ma trzy pary odnóży, które zakończone są pazurkami – to one umożliwiają pasożytowi mocne wczepienie się w ciało żywiciela [1].

Pluskwa – zdjęcie

Cykl życia pluskwy

Dorosłe osobniki składają około 2-3 jaj dziennie. Pokrywane są one lepką wydzieliną, dzięki której przyklejają się do podłoża. Jaja są matowe, perłowo-białe, o podłużnym kształcie. Pluskwa może złożyć nawet kilkaset jaj rocznie.

Z jaj wylęgają się nimfy o długości 1 mm – są bardzo podobne do dorosłych osobników, różnią się w zasadzie jedynie wielkością i kolorem (mają miodowy odcień). Okres rozwoju embrionalnego zależy od temperatury otoczenia i wynosi od 4 do nawet 29 dni.

Cały rozwój pluskwy trwa około 8 tygodni, a ogólnie żyją one blisko dwa lata. Oznacza to, że w ciągu jednego roku w jednym mieszkaniu może rozwinąć się pięć pokoleń pasożytów – to około 1,6 miliona osobników [1].

Tak wyglądają młode pluskwy:

Czy pluskwa domowa przenosi choroby?

Ugryzienie pluskwy rodzi pytanie, czy przenosi ona groźne choroby. Swego czasu pojawiły się doniesienia, że pasożyty te przenoszą wirus HBV (wirus zapalenia wątroby typu B). Liczne badania [3] wskazują jednak, że prawdopodobieństwo zarażenia się tą chorobą na skutek pogryzienia przez pluskwy jest minimalne.

Mało prawdopodobne jest również, by ugryzienie przez pluskwę mogło spowodować zarażenie się wirusem HIV.

Badania naukowe wskazują, że w pluskwach domowych wykryto aż 45 patogenów, ale jak do tej pory – mimo przeprowadzenia licznych badań, nie udowodniono, aby pasożyty te przenosiły na ludzi jakiekolwiek drobnoustroje chorobotwórcze [3].

Ugryzienie pluskwy – jak wygląda?

Ugryzienie pluskwy rozpoczyna się od „zbadania” skóry żywiciela czułkami. Następnie pasożyt przecina skórę jedną z żuwaczek, po czym wprowadza w rankę drugą żuwaczkę oraz szczęki. Przy pomocy żuwaczek pluskwa poszukuje naczynia krwionośnego, a gdy je znajdzie – zaczyna rytmicznie ssać.

Ciekawostką jest, że mięśnie gardzieli są najlepiej rozwiniętymi mięśniami u tego typu pasożytów. Dzięki nim pluskwa pompuje krew aż od 2,4 do 4 razy w ciągu sekundy. Łączny czas ssania u dorosłego osobnika wynosi około 269 sekund [1].

Jednocześnie do ranki w skórze wprowadzana jest histamina, białka oraz substancje, które mają działanie przeciwzakrzepowe. Ugryzienie pluskwy kończy się, kiedy ta staje się najedzona – wówczas powiększa swoją masę ciała aż dwukrotnie [1].

Warto wiedzieć, że ugryzienie pluskwy nie jest bolesne – w czasie jego trwania pasożyt wstrzykuje do skóry substancję znieczulającą.

Ugryzienia pluskwy najczęściej lokalizowane są na nieosłoniętych podczas snu okolicach ciała, czyli na skórze twarzy, szyi, ramion, czasem również nóg. Mają one postać swędzących grudek z małym, brązowym punktem w środku (to miejsce ugryzienia pluskwy, tj. przecięcia skóry). Zmiany często są zgrupowane w jednym miejscu albo układają się "w linijkę" [7].

Ukąszenie pluskwy powoduje miejscowe zaczerwienienie skóry, jej obrzęk, a nawet pojawienie się wyraźnego rumienia dookoła powstałego pęcherza.

Uwaga! Ugryzienia pluskwy bywają mylone z innymi problemami skórnymi – takimi jak alergie albo pogryzienia komarów. Alarmujące jest ciągłe pojawianie się na ciele nowych zmian, a także zauważanie ich rano. W takich sytuacjach konieczne jest przeszukanie mieszkania pod kątem obecności pasożytów.

Ugryzienia pluskwy – zdjęcia

Ugryzienia pluskiew – powikłania skórne

Ugryzienie pluskwy nie powoduje szczególnych powikłań. Niemniej może się zdarzyć, że na skutek uporczywego drapania zmian dojdzie do wtórnego bakteryjnego zakażenia skóry. W takim przypadku stan zapalny nie zmniejsza się, lecz nasila.

Warto jednocześnie nadmienić, że u osób z wielokrotnymi pogryzieniami albo ciężką reakcją skórną mogą pojawić się objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka i wrażenie rozbicia, aczkolwiek dzieje się to rzadko [3].

Również bardzo rzadko dochodzi do reakcji anafilaktycznych. Dotyczy to jedynie osób cierpiących na alergie, przy czym istotnym alergenem jest w tym przypadku prawdopodobnie nitroforyna zawarta w ślinie pluskiew [6].

Ugryzienia pluskiew – wpływ na psychikę

Objawy ugryzienia często powodują szkody psychiczne. Osoby, które dowiadują się, że w ich domu żyją takie pasożyty i zdają sobie sprawę, że zostały przez nie pogryzione, bardzo często miewają kłopoty ze snem. Zdarza się, że chcąc uniknąć kolejnego ukąszenia, a także ze stresu, czuwają w nocy, zamiast spać.

Niekiedy pluskwy w domu mogą prowadzić do wyczerpania nerwowego [1], a także do urojeń dotyczących nieustannej obecności pasożytów na skórze. W niektórych przypadkach niezbędna jest terapia psychologiczna [3].

Ugryzienie pluskwy – leczenie

Jeśli ugryzienia pluskiew były nieliczne, leczenie nie jest potrzebne – sugeruje się jedynie dbanie o higienę. Zmiany samoistnie ustąpią po kilku dniach, najpóźniej po dwóch tygodniach.

Jeżeli do ukąszenia doszło wielokrotnie, pomoc lekarza może okazać się już niezbędna. Przepisze on leki z grupy glikosteroidów oraz preparaty przeciwhistaminowe. W przypadku wystąpienia zakażeń bakteryjnych należy skontaktować się z dermatologiem, który wypisze receptę na odpowiednie antybiotyki [3].

Po ugryzieniu przez pluskwę może pojawić się mała blizna. Takie zmiany znikają samoistnie w ciągu kilku tygodni lub miesięcy.

Domowe sposoby zwalczania pluskwy domowej

Wśród domowych sposobów zwalczania pluskiew wyróżnia się:

• mechaniczne usuwanie insektów (z mebli, podłóg i innych miejsc),
• stosowanie olejków – lawendowego i z drzewa herbacianego, a także mięty,
• używanie środków owadobójczych.

Używanie środków owadobójczych – choć może wydawać się dobrym pomysłem, często przebiega niewłaściwie, co może doprowadzić nawet do podtrucia domowników.

Należy zauważyć, że domowe sposoby na zwalczanie pluskiew nie są skuteczne. Przy ich pomocy można jedynie nieznacznie zmniejszyć liczbę insektów i to na bardzo krótko.

Zwalczanie pluskwy domowej – metody profesjonalne

Gdy na skórze pojawiają się ślady ugryzień, a domowe śledztwo potwierdza, że w mieszkaniu występują pluskwy, należy zwrócić się do profesjonalnych firm specjalizujących się w zwalczaniu tego typu szkodników. Ale pozbyć się pasożyta na stałe, dobrze byłoby zachęcić do tego samego sąsiadów, a najlepiej wszystkich właścicieli mieszkań w danym budynku.

W profesjonalnej walce z pluskwami stosuje się następujące metody:

• Zamgławianie ULV

Zamgławianie ULV to obecnie jedna z najczęściej stosowanych i najbardziej skutecznych metod na pozbycie się pluskiew. Polega ona na rozprowadzeniu koncentratu biobójczego za pomocą urządzenia generującego zimną mgłę. W efekcie powstają mikroskopijne krople, które mogą osadzić się w miejscach niedostępnych w przypadku standardowego oprysku.

• Wymrażanie mieszkania przy pomocy ciekłego azotu

W tym przypadku stosuje się generator suchego lodu. Zmrożony strumień CO2 kieruje się w stronę siedlisk pluskiew (łóżka, mebli, podłóg). Podczas wymrażania zniszczeniu ulegają nie tylko dorosłe pluskwy, ale również ich larwy oraz jaja. Jest to metoda ekologiczna i szybka, choć i ona ma swoich przeciwników.

• Oprysk ciśnieniowy

Oprysk polega na rozprowadzeniu koncentratu biobójczego (przy pomocy opryskiwacza ciśnieniowego) w miejscach bytowania pluskiew.

• Wygrzewanie mieszkania

Pluskwa domowa ginie w wysokich temperaturach, dlatego sposobem na jej zwalczenie może być nagrzanie mieszkania do 60 stopni Celsjusza. Metoda ta ma jednak dużą wadę – w czasie jej stosowania może dojść do stopienia się sprzętów RTG i AGD.

Aby profesjonalna ekipa mogła całkowicie pozbyć się pluskiew, w wielu przypadkach niezbędne jest pozbycie się łóżka i zakup nowego. Dodatkowo trzeba liczyć się z koniecznością opuszczenia domu nawet na kilka tygodni.

Należy wspomnieć, że ciągle trwają badania nad preparatami, które mają skutecznie i szybko zwalczać pluskwy w mieszkaniach. Bardzo obiecujące informacje wynikają z publikacji z 2021 roku [8]. Wynika z niej, że naukowcy odkryli, w jaki sposób stosować olejki eteryczne, aby przywrócić toksyczność specjalistycznych preparatów przeciwko pluskwom.

Wcześniej – w 2017 roku, w mediach pojawiła się informacja o opracowaniu grzybobójczego biopestycydu, który może zwalczać pluskwy odporne na inne środki owadobójcze. Pierwsze testy wskazały, że dzięki nowemu preparatowi można zlikwidować 95% pluskiew w ciągu tygodnia [9].

Pluskwa domowa – jak się przed nią chronić?

Uchronienie się przed plagą pluskiew jest niezwykle trudne. Niemniej warto pamiętać, aby:

• prać rzeczy, które były noszone na wakacjach – jeszcze przed powrotem do domu;
• raz na jakiś czas przejrzeć łóżko w poszukiwaniu śladów pasożytów – wczesne wykrycie problemu (zanim jeszcze nastąpi szybkie namnażanie insektów) zwiększa skuteczność późniejszych działań;
• zachowywać ostrożność przy przynoszeniu do domu używanych mebli (zaleca się ich uprzednią, staranną dezynfekcję);
• zlikwidować wszelkie potencjalne drogi przechodzenia pluskiew z lokalu do lokalu;
• kupować wysokiej jakości karmę dla zwierząt;
• dbać o czystość w domu.