Odruch ATOS – co to jest, na czym polega, do kiedy się utrzymuje?

Odruch ATOS – co to jest i do kiedy się utrzymuje?

Asymetryczny, toniczny odruch szyjny (ATOS) jest również znany jako odruch szermierza. Został po raz pierwszy opisany przez Magnusa ponad 100 lat temu, w trakcie jego eksperymentów na zwierzętach. Odruch ATOS wywołuje się poprzez delikatne skręcenie głowy dziecka w jedną stronę. Skutkuje to wyprostem w kończynach dolnych i górnych (poprzez wzrost napięcia mięśni prostowników) po stronie, w którą skręcono główkę i przygięcie po stronie przeciwnej (w wyniku spadku napięcia w równoległych mięśniach). Dziecko przypomina wtedy szermierza gotującego się do ataku, stąd alternatywna nazwa odruchu.

Odruch pierwotny ATOS występuje u większości zdrowych noworodków już w chwili urodzenia i utrzymuje się do 6. miesiąca życia. Pomiędzy niemowlętami występuje duża zmienność pod względem nasilenia odruchu.

Jak sprawdzić odruch ATOS u niemowlaka?

Dzieci często spontanicznie prezentują odruch ATOS w trakcie leżenia na plecach. Zwracają głowę np. w kierunku głośnego dźwięku i przyjmują charakterystyczną pozycję. Trudniejsze może być celowe jego wywołanie w trakcie badania. Odruch często jest “maskowany” przez żywą aktywność ruchową dziecka, które nie ma akurat ochoty na skręcanie głowy w tę czy inną stronę. Aby zwiększyć szansę na sukces, można uciec się do kilku zabiegów.

Badanie najlepiej przeprowadzić kiedy dziecko nie śpi, jest uważne, ale spokojne. Należy je ułożyć na plecach, pozwolić na chwilę swobodnej aktywności. Następnie ujmujemy głowę dziecka w dłonie, powoli przekręcamy ją w jedną stronę i przytrzymujemy przez kilka sekund. Pozwalamy główce wrócić do naturalnego ułożenia i manewr powtarzamy w drugą stronę. Nie zawsze odruch udaje się wywołać, nie powinno to od razu powodować niepokoju.

Na czym polega odruch ATOS u dziecka?

Noworodki i niemowlęta prezentują całą gamę różnych odruchów, które zanikają lub przechodzą w inne. Niektóre są niemowlęciu potrzebne do przeżycia (jak odruch ssania), inne dają początek bardziej świadomym i złożonym czynnościom ruchowym (na przykład zaciskanie dłoni po podrażnieniu jej wewnętrznej części). Istnieje też trzecia kategoria odruchów, tak zwane atawizmy. Są to pozostałości po naszych odległych przodkach. Do nich zaliczamy np. odruch Moro (ruch obejmowania w obronnej reakcji na gwałtowny bodziec).

ATOS jest ważny dla zwierząt poruszających się na czterech łapach. U ludzi jest to atawizm, który z wiekiem ulega wygaszeniu. Odgrywa jednak pewną rolę w rozwoju motorycznym niemowlęcia. ATOS bierze udział w rozwoju koordynacji oko–ręką, kontroli napięcia mięśniowego i równowagi. Odruch ATOS nie zanika zupełnie, przetrwały jego ślad można wykryć nawet u dorosłych pod postacią zmian w napięciu mięśni kończyn przy skręcaniu głowy, bez towarzyszącego im ruchu.

Odruchy powiązane z ATOS to:

• Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny (STOS) – odruch, który rozwija się u dziecka dopiero w okolicach 6–8 miesiąca i może przetrwać bardzo długo, nawet do 2–3 roku życia. Wywołuje się go poprzez położenie dziecka na brzuchu i odgięcie jego głowy do tyłu. Powinno to wywołać wyprost w kończynach górnych i przygięcie kończyn dolnych.
• Toniczny Odruch Błędnikowy (TOB) – odruch jest wywoływany poprzez przygięcie lub odgięcie główki u dziecka leżącego. Jeśli niemowlę ułożone jest na plecach, to podniesienie główki wzmaga napięcie prostowników, a zmniejsza zginaczy. I analogicznie, odgięcie główki przez niemowlę leżące na brzuchu powoduje zgięcie kończyn. Odruch powinien wygasnąć do 4. miesiąca życia.

Rolą obu odruchów jest przygotowanie dziecka do pozycji “na czworaka” i raczkowania.

Niewygaszony odruch ATOS – skutki

Odruchy u noworodka takie jak ATOS odgrywają rolę w przygotowaniu dziecka do poruszania w środowisku grawitacji. W miarę dojrzewania układu nerwowego, stopniowo ulegają integracji. Kora mózgowa przejmuje niejako kontrolę nad motoryką, umożliwiając świadome ruchy i maskując prymitywne odruchy, które zachodzą na poziomie rdzenia kręgowego. Dlatego uszkodzenia kory ruchowej mogą powodować przetrwanie, lub ponowne pojawienie się tych odruchów. U dzieci najważniejszą grupą schorzeń jest tu mózgowe porażenie dziecięce.

Rola, jaką odgrywa prawidłowa integracja tych odruchów, sprawia, że jej zaburzenia mogą mieć daleko idące konsekwencję. Niewygaszony odruch ATOS może wywoływać trudności z przekraczaniem linii środkowej ciała, słabą koordynacja ręka–oko, problemy z rozpoznawaniem kierunku. Dzieci z niezintegrowanym asymetrycznym tonicznym odruchem szyjnym mają też słabszą równowagę oraz trudności z łapaniem i rzucaniem piłki. To wszystko może rzutować na rozwój społeczny dziecka i jego wyniki w nauce.

Istnieje dziś cała gama terapii, które wychodzą z założenia, że wygaszanie odruchów przetrwałych może poprawić funkcjonowanie dziecka. Najbardziej popularna to metoda MNRI (znana również jako metoda Masgutovej). Nie istnieją dobrej jakości badania, które wykazałyby skuteczność takich interwencji. Dlatego należy do nich podchodzić sceptycznie, zawsze w porozumieniu z lekarzem. W przypadku podejrzeń, że dziecko nie rozwija się prawidłowo, należy się skontaktować z pediatrą. Jeśli uzna to za konieczne, skieruje dziecko do innego specjalisty, najczęściej będzie to neurolog dziecięcy.

Czytaj również: SIDS (nagła śmierć łóżeczkowa) – co to jest? Czynniki ryzyka, kiedy występuje, jak jej zapobiec?