Wymaz z gardła – jak wygląda i kiedy wykonać badanie na paciorkowce i gronkowce?

Bakterie w gardle a wymaz

Jama ustna i gardło stanowią dla mikroorganizmów doskonałe środowisko do życia – zapewniają odpowiednią wilgotność, temperaturę i stałą dostawę składników odżywczych. W związku z tym nawet u osoby zdrowej skolonizowane są przez wiele gatunków drobnoustrojów. Jest to tak zwana flora bakteryjna jamy ustnej. U niektórych ludzi stanem naturalnym jest również obecność pewnych gatunków grzybów – przede wszystkim z klasy drożdżaków. Podczas gdy większość obecnych w jamie ustnej mikroorganizmów nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, niektóre z nich mogą okazać się chorobotwórcze – zwłaszcza w stanach obniżonej odporności.

Wymaz z gardła pozwala na określenie, czy jama ustna pacjenta zasiedlona jest przez zagrażające drobnoustroje. Polega on na pobraniu próbki śluzu z tylnej ściany gardła, przeniesieniu go na specjalnie skomponowane podłoże hodowlane i obserwacji wzrostu mikroorganizmów.

Wykazanie obecności konkretnego gatunku jest szczególnie ważne w przypadku braku poprawy po zastosowanym antybiotyku – niektóre drobnoustroje mogą bowiem wykazywać oporność wobec wybranych leków. W tej sytuacji często wykonuje się podczas hodowli test wrażliwości na różne antybiotyki – tzw. antybiogram.

Wymaz stosowany jest najczęściej do wykrycia bakterii w gardle z rodzaju Streptococcus pyogenes – paciorkowca ropotwórczego (paciorkowiec β-hemolizujący grupy A; odpowiada za rozwój anginy).

Inne gatunki mogące kolonizować jamę ustną i wywoływać choroby w jej obrębie to np.:

• Haemophilus influenzae,
• Moraxella catharralis,
• Corynebacterium diphteriae (wywołuje błonicę),
• Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty),
• Streptococcus pneumoniae (pneumokoki),
• Neisseria meningitidis (meningokoki),
• Candida albicans (grzyb należący do drożdżaków).

Najczęściej wykonuje się wymaz z gardła u dziecka w przypadku podejrzenia zapalenia.

Wymaz z gardła – kiedy wykonać?

Przeprowadzenie wymazu wskazane jest do określenia przyczyny wywołującej stan zapalny gardła, szczególnie jeśli podejrzewana jest infekcja bakteryjna (zwłaszcza paciorkowcem – do rozpoznania anginy paciorkowcowej konieczny jest pozytywny wynik badania wymazu).

Jakkolwiek większość przypadków zapalenia gardła powodowana jest przez wirusy, których nie można wykryć za pomocą wymazu, wykazanie obecności bakterii pozwala wybrać i wdrożyć najlepsze leczenie.

To badanie gardła zalecane jest również do określenia, czy dana osoba jest nosicielem niektórych potencjalnie chorobotwórczych gatunków mikroorganizmów i czy są one oporne na antybiotykoterapię (o nosicielstwie bezobjawowym mówimy, kiedy drobnoustroje są obecne w organizmie, ale nie wywołują objawów chorobowych).

Wymaz gardła – jak wygląda badanie?

Badanie to nie wymaga specjalnych przygotowań. Należy jednak poinformować lekarza przed jego wykonaniem o przyjmowaniu antybiotyków w ostatnim okresie – może to spowodować otrzymanie wyniku fałszywie ujemnego. Przez trzy godziny przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia i picia, gdyż może to spowodować wypłukanie bakterii i, podobnie jak po antybiotykach, otrzymanie wyniku fałszywie ujemnego (można przyjść na badanie rano na czczo). Z podobnych względów w dniu badania warto zrezygnować z mycia zębów i używania płukanki oraz stosowania tabletek do ssania na ból gardła.

Jak już wspomniano, próbka do hodowli pobierana jest z tylnej ściany gardła. Używana jest w tym celu specjalna wymazówka zakończona wacikiem – kształtem przypomina ona patyczek kosmetyczny. Pacjent proszony jest o odchylenie głowy do tyłu i szerokie otwarcie ust oraz powstrzymanie odruchów pojawiających się po dotknięciu tylnej ściany gardła. Lekarz wprowadza wymazówkę do jamy ustnej uważając, aby nie dotknąć języka i policzków (kontakt ze śliną może zahamować wzrost bakterii; często używana jest szpatułka do przytrzymania języka). Dotyka nią tylną ścianę gardła oraz migdałki podniebienne i pobiera materiał przez kilkukrotne pocieranie i obracanie wymazówką.

Po skończeniu pobierania materiału trafia on do specjalnie przygotowanej probówki i zostaje dostarczony do laboratorium mikrobiologicznego, gdzie przeprowadza się hodowlę i badanie wrażliwości na antybiotyki. Wynik badania dostępny jest zwykle po kilku dniach (czas oczekiwania zależy od poszukiwanego drobnoustroju).

Posiew z gardła – wyniki

Pożądany jest wynik ujemny badania posiewu wymazu z gardła. Oznacza on brak wzrostu bakterii lub grzybów na podłożu hodowlanym. Dotyczy to zarówno badania mającego na celu wykrycie przyczyny zapalenia lub bólu gardła, jak i badania na nosicielstwo.

Mimo to niektóre mikroorganizmy chorobotwórcze występują również u osób zdrowych, a ich wykrycie nie jest równoznaczne z rozpoznaniem choroby. Przykładem jest kolonizacja jamy ustnej przez gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) i drożdżaki (Candida albicans).

Ujemny (prawidłowy) wynik posiewu wymazu z gardła sugeruje, że poszukiwane mikroorganizmy nie są przyczyną zapalenia gardła i nie stwierdza się nosicielstwa. W takiej sytuacji, jeśli objawy infekcji są obecne, należy podejrzewać ich przyczynę wirusową. Do wirusów mogących zapalenie (zakażenie) gardła zaliczamy między innymi: adenowirusy, wirusa mononukleozy zakaźnej, wirusa Coxsackie, wirusy grypy i paragrypy, wirusa opryszczki zwykłej.

Należy jednak zaznaczyć, że czułość testu, mimo że dość wysoka (w przypadku paciorkowca dochodzi do 90 proc.), nie jest stuprocentowa. Oznacza to, że zawsze trzeba brać pod uwagę czynniki mogące wpłynąć na wynik badania – mogą one być związane z pobraniem próbki, jej transportem i samym sposobem hodowli.

Wynik fałszywie ujemny (niewykazujący wzrostu bakterii, mimo że są one obecne w jamie ustnej) może być spowodowany przez:

• zażywanie antybiotyków krótko przed badaniem,
• wypłukanie lub zabicie mikroorganizmów przez spożywanie posiłków,
• użycie pasty do zębów/płukanki przed badaniem,
• złą technikę pobrania wymazu (np. kontakt wymazówki ze śliną),
• źle dobrane warunki hodowli (nieprawidłowe podłoże hodowlane, zbyt krótki czas inkubacji, itd.).

Podejrzenie tego typu błędów jest wskazaniem do powtórzenia badania.

Wynik dodatni posiewu jest równoznaczny ze stwierdzeniem obecności w jamie ustnej podejrzewanego drobnoustroju. W tej sytuacji porównanie wyniku badania z objawami prezentowanymi przez pacjenta niejednokrotnie pozwala na postawienie rozpoznania – np. dodatni wynik posiewu w kierunku paciorkowca ropotwórczego w połączeniu z objawami wskazującymi na anginę paciorkowcową (ropną, bakteryjną) jest wystarczający do postawienia jej diagnozy.

W przypadku badań w kierunku nosicielstwa, wynik dodatni ułatwia diagnostykę chorób gardła, które mogą wystąpić w przyszłości i przyspiesza w takich sytuacjach rozpoczęcie leczenia celowanego. Podobnie jak w przypadku wyniku ujemnego, zdarzają się również wyniki fałszywie dodatnie, stwierdzające obecność drobnoustroju, mimo że nie jest on przyczyną choroby lub nie kolonizuje jamy ustnej badanego. Sytuacja taka może mieć miejsce wskutek zanieczyszczenia materiału hodowlanego.

Zdarza się również, że mimo stwierdzenia obecności danego mikroorganizmu w badaniu mikrobiologicznym, nie jest on powodem choroby – przykładem może być trudność w odróżnieniu wirusowego zapalenia gardła od paciorkowcowego w przypadku bezobjawowego nosicielstwa paciorkowca β-hemolizującego grupy A w jamie ustnej. W takich sytuacjach kluczowe są objawy zgłaszane przez pacjenta.

Należy pamiętać, że wyniki posiewu wymazu z gardła interpretować można wyłącznie odnosząc go do całości obrazu klinicznego pacjenta.