Wysiłek fizyczny a choroby płuc

Wysiłek fizyczny

Układ oddechowy i układ krążenia odgrywają niezwykle ważną rolę w dostarczaniu tlenu do tkanek i usuwaniu dwutlenku węgla, będącego produktem procesów metabolicznych.

Podczas wysiłku:

• zwiększa się pojemność minutowa serca (czyli objętość krwi tłoczona przez serce do naczyń w ciągu jednej minuty);
• zwiększeniu ulega przepływ krwi przez skórę i mięśnie;
• poprawia się przepływ przez naczynia krążenia wieńcowego;
• wzrasta wentylacja minutowa (czyli objętość powietrza, która przepływa przez płuca w ciągu jednej minuty).

Liniowy wzrost wentylacji (który rozpoczyna się wraz z podjęciem wysiłku i jest skutkiem wzrostu częstości oddychania i zwiększenia jego głębokości) ma na celu zapewnienie stałego ciśnienia parcjalnego gazów we krwi – tlenu i dwutlenku węgla. Aby warunki wymiany gazowej były najlepsze, konieczne jest dostosowanie wentylacji pęcherzyków płucnych do ich perfuzji.

Warunkami koniecznymi do spełnienia w/w funkcji są przede wszystkim:

• dostateczny przepływ powietrza przez drogi oddechowe – właściwe światło dróg oddechowych, brak obturacji;
• właściwa, nieutrudniona dyfuzja gazów przez ściany pęcherzyków płucnych;
• odpowiedni przepływ krwi przez włośniczki pęcherzyków płucnych.

Wymaga to sprawności dwóch układów – układu sercowo-naczyniowego i układu oddechowego, stąd patologie toczące się w obrębie każdego z nich wpływają na ograniczenie wydolności fizycznej chorych.

Wysiłek fizyczny a astma

W przypadku astmy dobrze kontrolowanej, pacjent nie powinien ograniczać wysiłku fizycznego, pod warunkiem, że jego prowadzenie nie powoduje u niego wystąpienia kaszlu, duszności, zasinienia lub innych niepokojących objawów. Celem farmakoterapii w astmie oskrzelowej jest utrzymywanie takiego stanu pacjenta, który nie ogranicza mu normalnej aktywności życiowej.

Umiarkowany wysiłek fizyczny, a szczególnie pływanie i ogólnorozwojowe ćwiczenia aerobowe, polecane są wszystkim chorym. Co ważne, chorzy na astmę powinni unikać treningu w suchych, zimnych pomieszczeniach lub na zewnątrz, gdy temperatura jest niska, a także w środowiskach zanieczyszczonych. Nie zaleca się też nurkowania na dużych głębokościach. Istotne jest, aby każdorazowo wysiłek poprzedzić rozgrzewką, która pomoże zapobiec powysiłkowemu skurczowi oskrzeli.

Astma wysiłkowa – tak nazywany jest inaczej powysiłkowy skurcz oskrzeli, będący manifestacją ich nadreaktywności. Dochodzi do niego kilka minut po zakończeniu aktywności fizycznej, zwykle ustępuje on samoistnie. Często może być jedynym objawem astmy, którego wystąpienie może skutecznie zniechęcać pacjentów do podejmowania ćwiczeń fizycznych. U pacjentów z astmą wysiłkową zaleca się więc stosowanie leków rozkurczających mięśniówkę oskrzeli (np. B2-mimetyków) przed rozpoczęciem wysiłku fizycznego.

Wysiłek fizyczny a POChP

Przewlekłe niedotlenienie, z którym zmagają się chorzy na POChP jest przyczyną różnego stopnia upośledzenia tolerancji wysiłku. Leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc powinno więc być zorientowane nie tylko na właściwą farmakoterapię, unikanie palenia tytoniu i odizolowanie pacjenta od czynników silnie drażniących drogi oddechowe, ale także na właściwą rehabilitację oddechową. Duszność i kaszel towarzyszące choremu są przyczyną ograniczania wszelkiej aktywności fizycznej, która nasila u niego te objawy. Często chorzy nie są świadomi tego, że unikanie jakiejkolwiek wysiłku fizycznego może przyczyniać się do postępu choroby i ograniczenia nawet ich codziennej aktywności życiowej.

Trening fizyczny i ćwiczenia oddechowe, zalecane chorym na POChP, mają na celu niedopuszczenie do rozwinięcia niewydolności oddechowej i wystąpienia u nich inwalidztwa. Do ćwiczeń przeznaczonych dla tej grupy pacjentów zalicza się:

• gimnastykę ogólnousprawniającą,
• marsz po płaskim terenie,
• spokojną jazdę na rowerze,
• pływanie.

Co ważne, w momencie zmęczenia i duszności trening należy przerwać i podjąć ponownie, gdy dolegliwości ustąpią. Polecany jest regularny trening interwałowy, polegający na krótkich intensywnych ćwiczeniach przerywanych minutowym odpoczynkiem. Istotne są także ćwiczenia oddechowe, takie jak oddychanie „przez zasznurowane usta” lub dmuchanie przez rurkę do butelki częściowo wypełnionej wodą.

Wysiłek fizyczny a sarkoidoza

Sarkoidoza jest ogólnoustrojową chorobą ziarniniakową, która najczęściej manifestuje się poprzez zmiany w płucach oraz przez powiększenie węzłów chłonnych w obrębie ich wnęk. W większości przypadków dochodzi do samoistnej remisji choroby w ciągu kilku lat od jej rozpoznania i nie ogranicza to aktywności fizycznej pacjentów. Zdolni są oni do podejmowania wysiłku fizycznego w zależności od indywidualnych upodobań, podobnie jak zdrowi ludzie. Jednak u niewielkiego odsetka pacjentów sarkoidoza może mieć przebieg postępujący i objawiać się poprzez duszność, kaszel, ból stawów, zmiany skórne i inne.

Na podstawie RTG klatki piersiowej wyróżnia się 5 stadiów sarkoidozy. W stadium I (czyli przy zajęciu węzłów chłonnych wnęk płuc) ok. 1/5 pacjentów cierpi na zaburzenia czynności układu oddechowego. Odsetek ten zwiększa się w miarę postępu choroby. Wiąże się to z nasileniem objawów duszności i pogorszeniem tolerancji wysiłku, jednak nie powinno być to przyczyną ograniczenia aktywności fizycznej. Intensywność treningu należy zawsze dostosować do możliwości indywidualnych chorego, a całkowite wyeliminowanie aktywności jest dużym błędem. Co ważne, ćwiczenia fizyczne poprawiające czynność mięśni szkieletowych wpływają korzystnie na zwiększenie wydolności wysiłkowej nawet przy braku zmian czynności płuc.

Wysiłek fizyczny a mukowiscydoza

Mukowiscydoza jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, w której dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu gruczołów zewnątrzwydzielniczych i dotyczy to najczęściej układu oddechowego i pokarmowego. Chory na mukowiscydozę od początku swojego życia produkuje w dużych ilościach nadmiernie lepki śluz, co manifestuje się przede wszystkim przez przewlekłe i nawracające zapalenia płuc, kaszel, częste zakażenia układu oddechowego, a także przewlekłe zapalenia zatok. Dochodzi do powolnej destrukcji oskrzeli i zajęcia miąższu płuc. Pacjenci z mukowiscydozą, którymi przede wszystkim są dzieci i ludzie młodzi, cierpią z powodu zaburzeń obturacyjnych (utrudniony jest przepływ powietrza przez drogi oddechowe), nadreaktywności oskrzeli i dużej podatności na infekcje.

W mukowiscydozie wysiłek fizyczny jest jednym z elementów fizjoterapii, która jest integralną częścią postępowania z pacjentami cierpiącymi na tę jednostkę chorobową. Aktywność fizyczna zwiększa tolerancję wysiłku, poprawia samopoczucie i jakość życia i jest wskazana u wszystkich chorych, z wyjątkiem pacjentów z bardzo zaawansowanymi zmianami. Ważna jest systematyczność i dostosowanie ćwiczeń do wydolności własnej chorego. Najbardziej zalecane są:

• pływanie,
• jazda na rowerze,
• marsz,
• ćwiczenia aerobowe,
• inne sporty w zależności do upodobań, jeśli tylko tolerancja wysiłku pacjenta pozwala na ich wykonywanie.

Wg badań najlepsze dla młodych pacjentów z mukowiscydozą jest połączenie regularnego treningu aerobowego z treningiem siłowym.

Istotna jest także gimnastyka ogólnie usprawniająca i ćwiczenia oddechowe, które wpływają korzystnie także na drożność oskrzeli poprzez usuwanie wydzieliny zalegającej w ich świetle. Co ważne, pacjenci cierpiący z powodu chorób układu oddechowego, zakres aktywności fizycznej powinni konsultować z lekarzem i/lub fizjoterapeutą, celem dobrania indywidualnego zestawu ćwiczeń, zależnego zarówno od stanu ich zdrowia, jak i preferencji własnych.

Czytaj również: Zwłóknienie płuc – rodzaje, przyczyny, objawy, badania, leczenie, rokowania