Drugie dziecko w rodzinie, czyli jak przygotować dziecko na rodzeństwo?

Co zmienia pojawienie się rodzeństwa?

Coraz mniej par decyduje się na dwoje lub więcej dzieci. Upowszechniony jest model rodziny 2+1, czyli dwoje rodziców i dziecko, a coraz częściej również 1+1, czyli dziecko i samotny rodzic. Sytuacja jedynaków jest specyficzna – nie muszą oni z nikim dzielić się czasem i uwagą mamy lub taty. Mają rodziców na wyłączność. Jedynak nie musi też dzielić się z bratem lub siostrą zabawkami ani przestrzenią w pokoju. Z nikim też nie rywalizuje o czas spędzany na oglądaniu telewizji lub przed komputerem.

Kiedy rodzice zdecydują się na drugie dziecko, struktura rodziny ulega znacznym przeobrażeniom. Zmienia się organizacja dnia i przestrzeni w domu, zmianie ulegają również zadania i obowiązki członków rodziny. Wszystko to prawdopodobnie najbardziej odczuwa pierworodne dziecko. O ile bowiem rodzice pozostają rodzicami, a niemowlęciem będą się opiekować kolejny raz, o tyle jedynak po raz pierwszy w życiu zostaje czyimś bratem lub siostrą. Jego sytuacja ulega diametralnej zmianie, pod każdym względem.

Narodziny drugiego dziecka sprawiają, że uwaga rodzica nie jest już poświęcana wyłącznie temu pierwszemu. Dotychczasowy jedynak najbardziej dotkliwie odczuwa tę zmianę w pierwszym roku życia rodzeństwa. W tym czasie matka wiele czasu spędza z niemowlakiem. Dla pierworodnego często jest to źródłem silnego stresu. W drugim roku życia nowy brat lub siostra zaczynają coraz sprawniej się poruszać i komunikować z otoczeniem. Dla pierwszego dziecka czasem jest to zmiana na lepsze – zyskuje wtedy kompana do wspólnych zabaw. Zdarza się jednak, że w tym okresie nasila się niechęć starszego dziecka do młodszego, ponieważ to drugie zaczyna mu przeszkadzać w samotnych zabawach.

Przeczytaj też: Lęk separacyjny u dziecka – kiedy się pojawia i ile trwa?

Kiedy powiedzieć dziecku o rodzeństwie?

Nie traktuj dziecka jak partnera życiowego i wstrzymaj się przez chwilę z informacją o wyniku testu ciążowego. W pierwszym etapie ciąży warto sprawdzić, czy wszystko przebiega prawidłowo i dziecko rozwija się. Kiedy upewnisz się o bezpieczeństwie ciąży, porozmawiaj wspólnie z dzieckiem o rodzeństwie. Ważne, by od ciebie dowiedziało się nowiny, a nie od ciotki czy dziadków.

Unikaj zadawania pytań: „Czy chciałbyś mieć braciszka lub siostrzyczkę”. Zawsze możesz otrzymać odpowiedź negatywną i trudno byłoby ci dalej prowadzić rozmowę. Poza tym to nie w gestii dziecka należy decyzja o kolejnym potomstwie.

Wybierz miły moment, w którym dziecko czuje się z tobą blisko. Powiedz otwarcie o siostrze lub bracie. Dodaj, kiedy się urodzi. Półtoraroczny maluch może niewiele z tego zrozumieć, bo ciąża jest dla niego abstrakcją. Przedszkolak może zadać konkretne pytania, typu: „Skąd wzięło się dziecko w brzuchu mamy i dlaczego tam?”. Odpowiadaj spokojnie i rzeczowo, dostosowując odpowiedzi do poziomu rozumowania dziecka.

Nie oszukuj malucha, że nic się nie zmieni ani nie omawiaj ciąży poza plecami dziecka. Maluch szybko wyczuje, że coś jest nie tak i będzie się bać.

To też może Cię zainteresować: Molestowanie seksualne dziecka – objawy

Jak przygotować jedynaka na rodzeństwo?

Okres ciąży jest dobrym momentem na oswajanie dziecka z tematem brata lub siostry. Jeśli rodzice sami mają rodzeństwo, warto, by odwołali się do własnych wspomnień. Tak jak w każdych nowych sytuacjach trzeba opowiadać o dobrych i gorszych momentach.

Dziecko chętnie uczestniczy w przygotowaniach do narodzin, jeśli czuje się częścią rodziny. Możliwość przyglądania się, jak rośnie brzuch mamy, wsłuchiwania się bicie serduszka rodzeństwa, oglądania filmu z USG zbliża i oswaja dziecko z rodzeństwem.

Zarówno demonizowanie, jak i zbyt optymistyczne oczekiwania wobec jedynaka, utrudniają życie rodzicom, szczególnie w pierwszym momentach po narodzinach kolejnego dziecka. Postawa otwartości na wszelkie reakcje pierworodnego, rozumienie jego emocji i właściwe reagowanie pozwalają opanować nawet najtrudniejsze momenty.

Korzystanie z pozycji książkowej wprowadza dziecko w świat rodzeństwa. Lektury powinny być dopasowane do wieku malucha i z ważnym przekazem (na przykład: „Czekamy na dzidziusia. Obrazki dla maluchów”, „Milutek”, „Ja też chcę mieć rodzeństwo”, „Nusia i Bracia Łosie”, „Tupcio Chrupio ma rodzeństwo”, „Kajtuś. Mała siostrzyczka”, „Wszystkich Was kocham najbardziej”).

Jak pomoc dziecku w emocjach?

Dzieci różnie reagują na wiadomość o rodzeństwie. Jedne są obojętne, inne czują radość, a kolejne złość i pretensje czy lęk i niepokój. To ważny czas dla twojego dziecka. Maluch będzie bacznie cię obserwował i każda zmiana wywoła w nim reakcję. Im bardziej jesteś spokojna, naturalna czy zrównoważona, tym łatwiej dziecku zaakceptować nadchodzące zmiany. Wyrozumiałość i cierpliwość wobec różnych zachowań dziecka pozwala mu wyrazić swoje frustracje i nie stracić pewności, że go nie odrzucasz. Przytulanie, wspólne zabawy dają dziecku poczucie, że jest dla ciebie ważny.

Nie ignoruj lub nie pomniejszaj obaw dziecka. Porozmawiaj o tym, czego się boi. Spróbuj doradzić mu, co sama zrobiłabyś na jego miejscu. Wyjaśnij wszelkie wątpliwości i pokaż fakty, które uspokoją malca.

To też może Cię zainteresować: Masturbacja dziecięca – czy to normalne?

Syndrom detronizacji

Objawy stresu przeżywanego przez pierwsze dziecko po pojawieniu się rodzeństwa przez specjalistów często nazywane są syndromem detronizacji. Pierworodny traci swoją dotychczasową, uprzywilejowaną pozycję. Przeżywa lęk o utratę miłości rodziców, a także smutek i złość z powodu pojawienia się konkurencji. Często do głosu dochodzi silna zazdrość o niemowlaka, a raczej o czas i uwagę, jaką poświęcają mu rodzice.

Trzeba jednak zaznaczyć, że syndrom detronizacji nie jest regułą i nie pojawia się zawsze, gdy na świat przychodzi brat lub siostra. Niektóre dzieci nie przejmują się zbytnio narodzinami rodzeństwa. Jeśli dodatkowo rodzice dołożą starań, by rytm dnia starszego dziecka nie uległ znaczącym zmianom, syndrom detronizacji nie pojawi się. Inne dzieci z kolei raczej cieszą się, niż martwią narodzinami rodzeństwa. Tutaj znowu starania rodziców, by dziecko nie odczuło, że mniej się nim zajmują, mogą sprawić, że syndrom detronizacji i związane z nim objawy nie ujawnią się.

Zachowania regresywne u pierworodnego po narodzinach rodzeństwa

Niemniej jednak po narodzinach rodzeństwa starsze dzieci często prezentują tzw. zachowania regresywne, czyli takie, z których teoretycznie już dawno wyrosły. Pierworodny zaczyna domagać się karmienia piersią, chce być noszony na rękach i wożony w wózku, albo zaczyna gaworzyć po dziecinnemu. Takie zachowania spełniają kilka funkcji:

• pierwsze dziecko próbuje wrócić do czasów wczesnego dzieciństwa, gdy brata lub siostry jeszcze nie było, a jemu samemu żyło się wygodniej i bezpieczniej;
• w ten sposób zwraca na siebie uwagę. Domaga się zainteresowania ze strony rodziców, zwłaszcza matki;
• pod wpływem obserwacji dochodzi do wniosku, że kluczem do odzyskania zainteresowania rodziców jest zachowywanie się w dokładnie taki sam sposób, co niemowlę.

W tym okresie bardzo ważna jest rola rodzica, który nie powinien karcić starszego rodzeństwa za regresywne zachowania. Powinien bardziej niż do tej pory podkreślać, że bardzo kocha pierwsze dziecko. Szczególną rolę do odegrania ma tutaj matka, ponieważ to właśnie jej „utratę” pierworodny przeżywa najbardziej. Jeśli opiekę nad niemowlakiem częściowo przejmie ojciec, matka może poświęcić swój czas starszemu dziecku, a to znacząco wpłynie na zanik zachowań regresywnych.

Czytaj też: Konflikty w rodzeństwie

Rola rodziców

Rodzice mają znaczny wpływ na sposób, w jaki starsze rodzeństwo będzie postrzegało młodsze. Mogą przygotowywać jedynaka na pojawienie się rodzeństwa już w momencie, kiedy matka jest w ciąży. Ważne jest podkreślanie doniosłej roli, jaką będzie miał do odegrania starszy brat lub siostra. Stanie się bowiem pierwszym wzorem do naśladowania, pierwszym kolegą i towarzyszem zabaw. Podkreślanie tych faktów może ułatwić zaistnienie pozytywnej relacji między dziećmi.

Nie należy jednak przekazywać dziecku nieprawdziwych, wyidealizowanych informacji o tym, jak będzie wyglądało życie z niemowlakiem. Trzeba przygotować starsze dziecko na to, że młodsze nieraz będzie płakało, że trzeba będzie je przewijać i pielęgnować.

Bardzo ważne jest poświęcanie starszemu dziecku znacznej ilości czasu, zainteresowania i uwagi. Dzięki temu maleją szanse na to, że młodsze rodzeństwo zacznie być postrzegane jako wróg i konkurent. W sytuacjach, kiedy rodzic całkowicie skupia uwagę na nowo narodzonym i traci zainteresowanie starszym dzieckiem, staje się ono dokuczliwe, a nieraz również agresywne wobec niemowlaka.

Negatywny wpływ na relacje między rodzeństwem ma również porównywanie rodzeństwa przez rodziców. Przez dzieci porównania te są odbierane jako preferowanie lub zaniedbywanie ich przez rodziców, a to rodzi między nimi długotrwałe konflikty.