Stalking – czym jest, kiedy się zaczyna, jak na niego reagować?

Stalking – uporczywe nękanie

Pierwsze zachowania problematyczne o charakterze nękania czy naprzykrzania się zaobserwowano w latach 80. ubiegłego stulecia w USA, gdy ofiarami skaltingu stawali się hollywoodzcy celebryci, a ich oprawcami okazywali się ich fani. W wielu przypadkach działania stalkingowe okazywały się zagrażające dla bezpieczeństwa, zdrowia psychicznego i fizycznego, a nawet dla życia ofiar. Zachowania tego typu zostały określone jako karalne przestępstwo przeciwko osobie zarówno w USA, jak i w innych krajach, gdzie pojawiały się one w kolejnych latach (również w Polsce). Przestępstwo stalkingu definiuje się w polskim Kodeksie Karnym jako "uporczywe nękanie powodujące uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotne naruszenie prywatności. Zgodnie z Kodeksem karnym, stanowi on przestępstwo, za które sprawca podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat, a w niektórych przypadkach nawet do lat 10.

Do zachowań uznanych za stalking możemy zaliczyć:

• prześladowanie;
• złośliwe dokuczanie innej osobie;
• głuche lub obraźliwe telefony;
• niechciane wiadomości (SMS-y, maile, listy wysyłane drogą tradycyjną);
• publiczne szkalowanie lub oszczerstwa wypowiadane na temat danej osoby;
• śledzenie;
• nachodzenie (osaczanie przez częste, niechciane wizyty);
• obdarowywanie niechcianymi podarunkami;
• ciągłe i powtarzające się nagabywanie (np. na działania seksualne).

Niektóre z tych zachowań społecznie mogą mieć oddźwięk pozytywny lub emocjonalnie obojętny dla osób postronnych. Należy jednak pamiętać, że ocena uciążliwości, poczucie zagrożenia czy istotność naruszenie prywatności należy do subiektywnych odczuć ofiary. Do niej wiec w głównej mierze należy rozpoznanie działań niechcianych ze strony drugiej osoby jako stalkingu.

Czytaj również: Gwałt – czym jest, jak żyć po gwałcie?

Stalking – kim jest ofiara?

Ofiarami działań niechcianych stają się z jednej strony osoby publiczne, ogólnie lubiane, takie, którym się wiedzie w życiu. Takie osoby częściej i szybciej reagują na zachowanie, które nie są dla nich komfortowe. Często nagłaśniają sprawę, informują o niej wielu ludzi, różne instytucje i w ten sposób bronią się przed stalkerem.

Z drugiej strony spotykamy się również ze stalkingiem osób niewyróżniających się z przestrzeni, w której żyją. Często osoby te są mało pewne siebie, ciche, mające wiele problemów wewnętrznych. W takich wypadkach publiczne ujawnienie stalkingu jest dużo rzadsze, a jeżeli do niego dochodzi to wtedy, kiedy ofiara jest już w skrajnym wyczerpaniu emocjonalnym, co alarmuje jej otoczenie.

Bywa, że to dopiero inni nazywają wagę doznanych przez ofiarę krzywd i pomagają w ocenie charakteru przemocy oraz organizują wsparcie, np. prawne czy psychologiczne. Sprawa inaczej wygląda, gdy wokół ofiary nie ma osób, które mogłyby zaobserwować stres, który wywołują u niej działania stalkera. W takich sytuacjach może dojść do przekroczenia barier fizycznych przez oprawcę (gwałt, zabójstwo) z jednej strony, a z drugiej – do ostatecznej próby rozwiązania problemu przez ofiarę poprzez samobójstwo.

Czytaj również: Zespół stresu pourazowego (PTSD) – co to jest, przyczyny, objawy, leczenie

Kim jest stalker i jak działa?

Stalkerem zostać może osoba podobna, w zarysie psychologicznym i społecznym, do ofiary. Nękanie ma wzbudzić strach u ofiary i świadomość wywołania u drugiej osoby takiego właśnie uczucia napełnia agresora poczuciem mocy sprawczej. Stalker czuje, że może zapanować nad ofiarą i sam może odpowiednimi działaniami zaprogramować jej odczucia czy emocje. Sprawia mu to dużą przyjemność i w wielu przypadkach jest wynagrodzeniem za niemoc sprawczą w dziecięcych latach życia lub niemoc w innych dziedzinach życia (np. słabo opłacalna posada).

Osobie, która przejawia zachowania o charakterze prześladowczym, często towarzyszy uczucie zazdrości względem upatrzonej ofiary oraz bardzo wysoka frustracja dotycząca oceny poziomu własnego życia (pracy, rodziny, majątku, itp). Zdarzają się również sytuacje, gdzie oprawcą zostaje ktoś, kto sam doznał w dzieciństwie agresji i jego zachowanie w dorosłym życiu wynika z poznanego wcześniejszego wzorca zachowań.

Można więc przyjąć, że stalkerami zostają osoby z problemami emocjonalnymi. Po analizie przebiegu spraw sądowych możemy również wyciągnąć wniosek, że wiele oskarżonych o stalking osób ma diagnozowaną chorobę psychiczną, np. schizofrenię albo inne zaburzenie osobowości. Znane są jednak również przypadki, gdy sam sprawca nie widział, że jego czyny mają negatywny charakter dla drugiej osoby.

Badania mówią, że stalkerami są zazwyczaj mężczyźni, którzy nie ukończyli jeszcze 40. roku życia. Rozwój portali społecznościowych daje jednak duże możliwości w tym zakresie również młodzieży. Coraz częściej spotykamy się ze stalkingiem również w szkołach.

Czytaj również: Androfobia – co to jest, przyczyny, objawy, leczenie lęku przed mężczyznami

Stalking – co robić?

Ściganie przestępstwa określonego mianem stalkingu przez policję odbywa się na wniosek pokrzywdzonego. W momencie złożenia wniosku, postępowanie karne dalej toczy się urzędu. W przypadku, gdy pokrzywdzony targnie się na życie, postępowanie przygotowawcze również wszczynane jest z urzędu.

W sytuacji wystąpienia stalkingu pomocy psychologicznej potrzebuje zarówno ofiara, jak i sprawca. Zadaniem terapii prowadzonej z prześladowanym będzie praca nad przywróceniem jej poczucia bezpieczeństwa oraz szukanie zasobów własnych, które pozwoliłyby tej osobie w przyszłości efektywnie bronić się przed innymi, którzy chcieliby naruszyć granice jej prywatności.

Pomoc stalkerowi polegać powinna na uświadomieniu problemu, odnalezieniu jego korzeni oraz pracy bieżącej nad relacjami z innymi oraz sytuacjami społecznymi, aby nie pojawiły się w nich zachowania zaburzone.