Trauma pokoleniowa – czy dziedziczymy traumy po naszych przodkach?

Trauma pokoleniowa i transmisja międzypokoleniowa – czym są?

Co kryje się pod pojęciem traumy pokoleniowej? Trauma pokoleniowa (trauma transgeneracyjna) jest typem traumy, która przechodzi na kolejne pokolenia. Co ważne, nie musi ujawniać się w każdej generacji. Trauma pokoleniowa powstaje najczęściej na skutek przeżycia długotrwałych, trudnych doświadczeń, takich jak:

• wojny,
• prześladowania,
• tortury,
• patrzenie na ból i cierpienie innych ludzi,
• różnego rodzaju tragedie osobiste i rodzinne, np. gwałt czy poronienie, rozwód, powódź czy pożar, które wpłynęły na życie danej rodziny,
• przemoc domowa.

Jeśli trauma nie zostanie przepracowana, przechodzi na kolejne pokolenia. Co ważne, zgodnie z myślą epigenetyki (zjawiskiem dziedziczonej traumy zajmuje się epigenetyka) dziedziczy się nie tylko trudną do wytłumaczenia niechęć do pewnych miejsc czy sytuacji, ale także wzorce zachowań, a nawet emocje przodków. Trauma pokoleniowa może być przekazywana zarówno przez matkę, jak i ojca.

Przy próbie zrozumienia traumy międzypokoleniowej nie można pominąć pojęcia transmisji międzypokoleniowej, wprowadzonego w 2016 roku na podstawie wielu lat badań naukowych. Jej koncepcja zakłada, że zmiany biologiczne, które wynikają z narażenia na stres rodziców, mają wpływ na ich dzieci przez zmiany w gametach oraz macicy kobiety w ciąży. Oznacza to, że początek transmisji międzypokoleniowej zachodzi w czasie życia wewnątrzmacicznego, jeśli matka przeżywała w czasie ciąży traumatyczne wydarzenia. Wydzielanie przez nią dużych ilości hormonów stresu wpływa na rozwój łożyska i płodu, przez co dochodzi do zmian epigenetycznych. Wynika z tego, że epigenetyczne przeprogramowanie może odbywać się już na początku kształtowania się człowieka.

Do niedawna zgłębianie natury dziedziczenia traumy było zarezerwowane głównie dla psychologów. Rozwój niezwykle ważnej gałęzi nauki – epigenetyki sprawił, że zaczęto łączyć wiedzę o genomach ze zmianami środowiskowymi, co zaowocowało badaniami nad dziedziczeniem pozagenowym.

Ostatnie dziesięciolecie to z kolei czas rozwoju jeszcze bardziej wyspecjalizowanej odnogi medycyny, a mianowicie neuroepigenetyki, czyli nauki badającej wpływ epigenetyki na rozwój i funkcje mózgu. Może się ona rozwijać m.in. dzięki zaawansowanym możliwościom neuroobrazowania mózgu.

Dotychczasowe badania wykazały, że przy przewlekłym stresie, generowanym na skutek traumatycznych doświadczeń, dochodzi do zaniku pewnych neuronów oraz zmniejszenia się hipokampu i kory przedczołowej, a także powiększenia się jądra migdałowatego.

Pamięć komórkowa w traumach pokoleniowych

Pojęcie pamięci komórkowej, zwanej także epigenetyczną lub metaboliczną, jest bardzo ważne w kontekście omawiania traum pokoleniowych. Tłumaczy się ją, jako pamięć komórek ciała do zmiennych w środowisku, a także silnych odczuć lęku. Pamięć komórkowa jest przekazywana w genach, więc może wpłynąć na fizjologię potomstwa. Oznacza to, że dzieci mogą doświadczać przykrych odczuć związanych z pozornie nieszkodliwymi dla nich miejscami czy sytuacjami.

Jak to możliwe, że trauma może być dziedziczona aż do kilku pokoleń wstecz?

Dowody pochodzące z badań epigenetycznych wskazują, że traumy pokoleniowe mogą być dziedziczone nawet do czterech pokoleń wstecz, choć do tej pory większość badań potwierdza dziedziczenie traum do trzech generacji wstecz. Ponadto badania przeprowadzone w 2022 roku, w Kalifornii wykazały, że silne przeżycia zmieniają ekspresję genów, jednakże mogą uaktywnić się niekoniecznie w następnym pokoleniu, lecz dopiero w kolejnym. Oznacza to, że trauma przeżyta przez dziadka może ominąć ojca chłopca, który doświadczy traumy pokoleniowej. Co ciekawe, w dziedziczeniu traum pokoleniowych znaczenie ma nie tylko sekwencja łańcucha DNA, ale też zmiany w białkach, które zmieniają ekspresję genów.

Przeżycia najbliższych krewnych, czyli rodziców, dziadków czy pradziadków mogą zmieniać anatomię oraz funkcjonowanie układu nerwowego następnych pokoleń. Dowodzą tego omawiane wcześniej badania z zakresu neuroepigenetyki oraz eksperyment wykonany na myszach, które zapach kwiatu wiśni kojarzyły z bólem, nawet jeśli dane pokolenie myszy nie doświadczyło go w danym kontekście.

Potomkowie rodziców, którzy doświadczyli traumy, mogą w przyszłości być bardziej narażeni na: depresję, uzależnienia, otyłość, cukrzycę, PTSD (zaburzenia stresowe pourazowe) czy lęki.

Jakie są symptomy traumy pokoleniowej?

Diagnoza traumy pokoleniowej nie jest oczywista, ponieważ objawy, które obserwuje się u osób mogących doświadczać traumy pokoleniowej, mogą także pojawiać się z innych powodów. Należą do nich:

• poczucie obezwładniającego lęku,
• zaburzenia snu,
• powtarzające się koszmary senne,
• depresja,
• chroniczny niepokój,
• problemy z odprężeniem się,
• nawracające przebłyski przykrych wspomnień,
• zaburzenia psychosomatyczne,
• problemy w relacjach z innymi ludźmi,
• nadmierna czujność i chęć sprawowania kontroli,
• wysoki poziom stresu i trudności w radzeniu sobie z nim,
• różnego rodzaju lęki.

Ważnym sygnałem świadczącym o traumie pokoleniowej jest odczuwanie wyżej wymienionych symptomów bez konkretnego powodu.

Dlaczego nie powinno się bagatelizować objawów traumy pokoleniowej?

Trauma pokoleniowa odpowiada za wiele chorób psychicznych oraz objawów psychosomatycznych, prowadzących do chronicznych problemów zdrowotnych. Można nią tłumaczyć przyczyny niektórych chorób: depresji, napadów lękowych oraz zaburzeń stresu pourazowego.

Niezwykle ważne jest wewnętrzne przepracowanie traum także po to, aby przerwać krąg negatywnych wzorców zachowań i uniknąć ryzyka jej przeniesienia na przyszłe pokolenia.

Praca nad traumą pokoleniową ułatwia zrozumienie siebie, swoich emocji oraz relacji rodzinnych i społecznych.

Jak można poradzić sobie z traumą pokoleniową?

Co uleczy traumy? Odkrycie w sobie traumy pokoleniowej powinno być znaczącym sygnałem do rozpoczęcia terapii, bo wyjście z traumy wymaga kompleksowego podejścia. Psychoterapeuta pomoże w dotarciu do źródeł traumy pokoleniowej oraz zrozumieniu tego, jaki wpływ wywiera ona na obecne życie. Celem terapii jest m.in. nauka radzenia sobie z przejawami traumy pokoleniowej w codzienności.

Czy można uchronić dzieci przed przeniesieniem traumy pokoleniowej?

Najlepszym sposobem na ochronę dzieci przed przeniesieniem traumy pokoleniowej jest jej dogłębne przepracowanie pod okiem specjalisty psychologa lub psychoterapeuty . Inną metodą pomocy dziecku jest budowanie jego odporności psychicznej. Korzystny wpływ na nią oraz na całościowe kształtowanie się człowieka, mają:

• dobre i stabilne więzi z rodzicami lub opiekunami;
• zapewnienie poczucia bezpieczeństwa;
• zaspokajanie potrzeb fizycznych, psychicznych i emocjonalnych dziecka;
• wykształcenie w dziecku silnego poczucia własnej wartości.