Bóle reumatyczne – jakie są przyczyny i jak zapobiegać bólom reumatoidalnym?

Ból reumatyczny – stawów, mięśni, kości

Jeśli odnieść się do samej nazwy bólu reumatycznego, powinien on dotyczyć wyłącznie schorzeń znanych pod nazwą choroby reumatyczne. Są to schorzenia charakteryzujące się uogólnionym i przewlekłym stanem zapalnym tkanki łącznej z okresami zaostrzeń i remisji.

Najczęściej ich podłożem jest reakcja autoimmunologiczna organizmu, czyli wytwarzanie przeciwciał skierowanych przeciwko własnym, zdrowym komórkom.

Objawem chorób reumatycznych jest ból mięśni, ból kości, ból stawów, często powiązany z uczuciem ich sztywności, a w skrajnych przypadkach znacznie ograniczający ich ruchomość.

W 1983 roku Rheumatism Association opracowało podział chorób reumatycznych na 10 grup: układowe choroby tkanki łącznej, zapalenia stawów z towarzyszącym zapaleniem kręgosłupa, choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenia stawów, zapalenia pochewek ścięgien i kaletek maziowych towarzyszące zakażeniom, choroby stawów towarzyszące chorobom metabolicznym i dokrewnym, nowotwory, zaburzenia nerwowo-naczyniowe, choroby kości i chrząstek, zmiany pozastawowe, różne zaburzenia.

W każdej z tych chorób zawartych jest wiele zaburzeń i schorzeń. Pokazuje to jak bardzo pojemny jest termin choroby reumatyczne oraz jak wielu nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu może dotyczyć.

Przeczytaj też: Złamany palec – objawy, przyczyny, leczenie

Choroby reumatyczne – przyczyna bólu reumatoidalnego

Najczęściej opisywane schorzenia, dające dolegliwości bólowe opisywane jako bóle reumatoidalne, zostały przedstawione poniżej.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Reumatoidalne zapalenie stawów, znane jako RZS, gościec, reumatyzm, to choroba autoimmunologiczna mająca charakter zapalny z okresami zaostrzeń i remisji. Najczęściej dotyka drobne stawy nadgarstków i dłoni, po pewnym czasie doprowadzając do ich zniekształceń.

Jest to choroba, na którą cierpi się do końca życia. Powoli atakuje również ścięgna i mięśnie okolic łokci i barków, doprowadzając do ich osłabienia.

Chorowanie na RZS wiąże się z przyjmowaniem sterydów oraz tzw. leków modyfikujących przebieg choroby (LMPCh). Nadrzędnym ich celem jest wyciszenie bardzo bolesnych, zaostrzonych faz choroby.

Zobacz też: Ból kostki – przyczyny bólu w kostce, sposoby leczenia i rehabilitacji

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (choroba Stilla)

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (choroba Stilla) to choroba o nieznanej przyczynie, pojawiająca się u dzieci do 16. roku życia na okres minimum 3 miesięcy i najczęściej atakująca kolano, staw skokowy i nadgarstek.

Zaatakowany staw jest opuchnięty przez dłuższy czas i nie poddaje się leczeniu. Wraz z bólem reumatycznym w młodym wieku i sztywnością stawową występuje: apatia, spadek aktywności ruchowej i brak apetytu.

W leczeniu podaje się leki immunosupresyjne (hamujące działanie układu odpornościowego) i NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), a w leczeniu usprawniającym podaje się zastrzyki sterydowe do stawów.

Należy wprowadzić do diety produkty bogate w witaminę D, białko i wapń oraz regularnie ćwiczyć, aby zapobiec przykurczom i ograniczeniom w stawach.

Sprawdź również: Ból kolana – co robić, jakie badania?

Toczeń rumieniowaty układowy (trzewny)

Toczeń rumieniowaty układowy (trzewny) to choroba autoimmunologiczna prowadząca do stanu zapalnego wielu tkanek i narządów. Aby sklasyfikować tę chorobę, muszą być spełnione warunki opisane przez Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne.

Niektórymi z nich są: rumienione zmiany na twarzy, nadżerki w jamie ustnej, zapalenie lub ból stawów bez zmian w RTG, białkomocz, zaburzenia hematologiczne i immunologiczne wynikające z badań laboratoryjnych.

Chorobę leczy się objawowo lekami z grupy immunosupresyjnych i przeciwmalarycznych oraz zmieniając dietę na bogatszą w zawartość kwasów omega-3.

Czytaj również: Ból twarzy – przyczyny, objawy i leczenie bólu twarzy

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, inaczej ZZSK, spondyloartroza to przewlekła choroba zapalna i autoimmunologiczna tkanki łącznej, atakująca stawy kręgosłupa i stawy krzyżowo-biodrowe.

Objawia się ona bólem pleców (szczególnie odcinka lędźwiowego i okolic pośladków) oraz bólem klatki piersiowej w trakcie nabierania głębszego oddechu. Prowadzi do stopniowego usztywnienia kręgosłupa w formie tzw. kija bambusowego.

Chory przybiera pochyloną postawę ciała i ma trudności z obracaniem się za siebie. Leczenie, pod kontrolą lekarza reumatologa, polega na przyjmowaniu glikokortykosteroidów, NLPZ (głównie diklofenaku) oraz leków immunosupresyjnych.

Ulgę przynoszą rozluźniające masaże, terapia z elementami trakcji stawów kręgosłupa oraz poranna gimnastyka i pływanie.

Osteoporoza

Dawniej zwana „zrzeszotnieniem kości”, to choroba, w trakcie której dochodzi do osłabienia struktury kości, zmniejszenia jej masy i gęstości, co przyczynia się do ich częstych pęknięć i złamań.

Osteoporoza dotyczy najczęściej kobiet w wieku pomenopauzalnym. Jej objawami są bóle kości długich, obniżenie wzrostu ciała oraz złamania kości w trakcie niegroźnych urazów.

W trakcie leczenia stosowane są leki m.in. z zakresu bisfosforanów oraz zalecana jest zmiana diety na bogatszą w zawartość wapnia, witaminy D i białka. Sugerowana jest bezpieczna aktywność ruchowa (z unikaniem sytuacji mogących powodować uraz) oraz, w miarę możliwości, przebywanie na słońcu.

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów to przewlekły proces, który powoli degraduje chrząstkę stawową jednego lub wielu stawów. Bóle reumatyczne pogarszają się szczególnie po wyziębieniu i zastaniu oraz w momencie zmiany pozycji (np. podczas wstawania z pozycji siedzącej).

Zalecana jest bezpieczna aktywność fizyczna, bez zbyt dużych obciążeń, unikanie dłuższego przebywania w chłodnych i wilgotnych pomieszczeniach, noszenie ubrań chroniących bolące stawy przed wyziębieniem i przewianiem.

Fibromialgia

Tzw. reumatyzm mięśniowy charakteryzuje się przewlekłym bólem mięśni, zwiększającym się po uciśnięciu punktów najbardziej bolesnych. Często połączona jest z występowaniem stanów depresyjnych, zaburzeniami snu, przewlekłym zmęczeniem i nadwrażliwością na zimno.

Ponieważ fibromialgię ciężko zdiagnozować, wymaga tzw. spojrzenia holistycznego, zarówno lekarskiego, jak i psychologicznego.

Jakie są objawy choroby reumatycznej?

Chorobę reumatyczną określa się jako chorobę układową, ponieważ pierwotnie obejmuje ona stawy i układ ruchu, ale zmiany patologiczne mogą dotyczyć również innych narządów i układów ciała. W układzie ruchu mogą występować:

• zmiany reumatyczne w stawach rąk – zaatakowane są stawy międzypaliczkowe, śródręczno-paliczkowe oraz stawy nadgarstkowe; charakterystyczne są: łokciowe odchylenie rąk, podwichnięcia paliczków i zmiany w ich wyglądzie, podskórne, niebolesne guzki reumatoidalne na wyprostnych powierzchniach stawów i w miejscach narażonych na ucisk z powodu zapalenia małych naczyń krwionośnych, gangliony – otoczona nabłonkiem jamy wypełnione płynem lub galaretą, zespół cieśni nadgarska, czyli ucisk na nerw pośrodkowy z objawami drętwienia palców i bólami nocnymi;
• zmiany reumatyczne w stopach – może wystąpić obrzęk w okolicy kostek, ból nóg podczas chodzenia, tworzą się guzki reumatoidalne, może dojść do zerwania ścięgien oraz podwichnięcia stawów i deformacji palców stóp;
• zmiany w stawach łokciowych – pojawiają się ból reumatyczny, ograniczenie ruchu wyprostu oraz guzki reumatoidalne i stopniowo powstaje przykurcz zgięciowy w stawie;
• zmiany reumatyczne w kolanach – pierwszym objawem reumatyzmu kolan może być zanik mięśnia czworogłowego uda. Pojawiają się obrzęki stawów, przykurcze zgięciowe, wypuklenie zewnętrznej części stawu nasilające się przy ucisku rzepki. Częstym powikłaniem jest torbiel podkolanowa (Bakera) powstająca w wyniku nadmiernej produkcji płynu stawowego w przebiegu procesu zapalnego i jego wycieku poza jamę stawową;
• reumatyczne zmiany w stawach biodrowych – występują bóle w okolicy pachwin nasilające się przy chodzeniu oraz ograniczenia ich ruchomości,
• zmiany reumatyczne w kręgosłupie – najczęściej zmiany dotyczą odcinka szyjnego, dochodzi do ograniczenia ruchomości, bólów podczas ruchów i uszkodzeń w obrębie krążka międzykręgowego;
• zmiany w stawach skroniowo-żuchwowych – występuje trudność w otwieraniu ust, co ogranicza mówienie i jedzenie.

Reumatyczne zmiany pozastawowe najczęściej występują u pacjentów ze stwierdzonym czynnikiem reumatoidalnym we krwi i mogą obejmować narząd wzroku, osierdzie, nerki oraz powodować zmiany hematologiczne, głównie niedokrwistość.

Choroba reumatyczna – leki na ból reumatyczny

W redukcji bólu reumatycznego pomocne są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Mogą być one podawane doustnie lub miejscowo pod postacią maści, żelu lub plastrów. Niesterydowe leki przeciwzapalne mają działanie przeciwbólowe oraz przeciwzapalne, ale wiążą się z możliwością wystąpienia działań niepożądanych zwłaszcza przy ich długotrwałym stosowaniu. Zaleca się stosowanie leków wytwarzanych z naturalnych kopalin leczniczych (woda siarczkowa, borowina), które również mają podobne działanie, ale nie wykazują działań niepożądanych i mogą być używane podczas zabiegów fizykoterapii.

Jeśli ból nie jest duży i jest ograniczony do niewielkiej powierzchni, wystarczające okazuje się zazwyczaj stosowanie maści czy plastrów przeciwbólowych.

Jeśli jednak ból w reumatyzmie jest bardziej uogólniony i silniejszy, trzeba zastosować leki doustne, ewentualnie leki doodbytnicze (czopki).

Niektóre leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych są dostępne bez recepty (np. ibuprofen, diklofenak, a nawet meloksykam). Leki te w zalecanych dawkach nie powinny być szkodliwe, jednak nie należy stosować ich przez długi czas. Gdy ból jest silny i utrzymuje się dłużej niż kilka dni, warto zgłosić się do lekarza, aby uzgodnić dalsze leczenie.

W celu zmniejszenia bólu w chorobach reumatycznych można zastosować również masaż. Jego celem jest także normalizacja napięcia mięśniowego.

Choroba reumatyczna stawów – rehabilitacja

W całokształcie procesu rehabilitacji w chorobie reumatycznej ważna jest ciągłość tego procesu. Chory powinien być leczony podczas turnusów rehabilitacyjnych trwających 2–4 tygodnie w ośrodkach rehabilitacyjnych (szpitale, przychodnie) minimum dwa razy w ciągu roku. W chorobach reumatycznych leczenie sanatoryjne także jest zalecane. Warto szukać ośrodków, gdzie oferowane jest lecznictwo uzdrowiskowe z użyciem naturalnych zasobów naszego środowiska. Pacjentów ze schorzeniami reumatycznymi leczy się tam wodami siarczkowymi i borowiną. Pozostały okres jest przeznaczony na rehabilitację w warunkach domowych, gdyż głównie od sumienności i systematyczności pacjenta zależy jego poziom funkcjonalności oraz samodzielności.

Rehabilitacja powinna obejmować:

• fizykoterapię, która działa przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie; z różnych zabiegów fizykalnych najlepsze efekty przy zmianach reumatycznych osiąga się stosując: krioterapię, ultradźwięki, laseroterapię, pole magnetyczne i jonoforezę;
• kinezyterapię, czyli wykonywanie różnych ćwiczeń leczniczych, które uwzględniają ćwiczenia na stawy poprawiające ich ruchomość, wzmacniające jego mięśnie oraz ćwiczenia ogólno-kondycyjne poprawiające wydolność chorego;
• terapię manualną, która obejmuje techniki mobilizacyjne lub manipulacyjne mogące odblokować chory staw i przywrócić mu fizjologiczną biomechanikę; po zastosowaniu odpowiedniej techniki dochodzi do zmniejszenia bólu, ustąpienia procesu zapalnego oraz poprawy ruchomości stawu; w przypadku stawów ze zmianami reumatycznymi zaleca się wykonywanie terapii manualnej ze szczególną ostrożnością.

W okresie ostrym ważne jest unikanie przeciążeń, odpoczynek oraz stosowanie pomocniczych urządzeń np. kul, lasek, opasek i aparatów stabilizujących chore stawy podczas chodzenia lub wykonywania różnych czynności,

Choroba reumatyczna stawów – ćwiczenia

Ćwiczenia w chorobie reumatycznej należy prowadzić ze szczególną ostrożnością z uwagi na przewlekły stan zapalny, możliwość zaostrzenia procesu chorobowego, zmniejszoną wytrzymałość tkanek miękkich i możliwość ich uszkodzenia. Ćwiczenia powinny być dobrane indywidualnie w zależności od zaawansowania procesu chorobowego, rodzaju zmian oraz tolerancji na ból. Nie powinny zbyt męczyć pacjenta i muszą być uzależnione od aktualnego stanu choroby. Najlepiej, aby fizjoterapeuta pokazał pacjentowi zestaw ćwiczeń, które powinien wykonywać regularnie i systematycznie w domu.

W okresie zaostrzenia objawów, czyli w okresie rzutu, zaleca się odciążenie chorego odcinka narządu ruchu i wykonywanie jedynie ćwiczeń podtrzymujących sprawność fizyczną. Najlepsze w tym okresie będą ćwiczenia w odciążeniu, rozluźniające oraz rozciągające.

Kiedy ustępują dolegliwości i poprawia się stan chorego, mówimy o okresie remisji. W tym okresie zaleca się maksymalne usprawnienie chorego ukierunkowane na zwiększenie zakresu ruchu oraz siły mięśniowej w chorym stawie. Wskazane są ćwiczenia czynne z uwzględnieniem wszystkich ruchów w danym stawie z ich maksymalnym, fizjologicznym zakresem i ćwiczenia czynne oporowe – wykonywane przy użyciu ciężarka w celu zwiększenia siły mięśniowej.

U osób chorych na reumatoidalne zapalenie stawów ćwiczenia nie powinny być jednak wykonywane od razu po wstaniu z łóżka, w związku z występującą w tej chorobie sztywnością poranną. Wysiłek fizyczny może w tym przypadku nasilić dolegliwości. Ponadto nie każdy chory jest chętny do aktywności fizycznej, ponieważ podczas ćwiczeń odczuwany jest ból.

Niemniej ruch ma korzystny wpływ na odżywienie chrząstki, uwapnienie kości, zwiększenie siły mięśniowej oraz zachowanie prawidłowego zakresu ruchomości w stawach. Dodatkowo korzystnie wpływa na układ oddechowy i krwionośny.

Jak zapobiegać chorobom reumatycznym?

Jak w każdej chorobie, tak i w chorobach reumatycznych profilaktyka jest niezwykle istotna. Przede wszystkim należy zadbać o prawidłową masę ciała. Osoby z nadwagą i otyłością zbyt obciążają swoje stawy, co zdecydowanie nie jest dla nich korzystne.

Ważnym elementem profilaktyki jest prawidłowe odżywianie. I tak np. u osób z problemami stawowymi dieta powinna obejmować jedzenie ryb, które są źródłem kwasów omega-3. Kwasy te wpływają korzystnie na pracę serca, mózgu oraz, co najważniejsze w tej grupie chorych – na stawy. Kwas omega-3 ma działanie hamujące stan zapalny. Ważne jest jednak, aby nie przyjmować kwasu w nadmiarze, gdyż może być on wtedy szkodliwy. Kwasy omega-3 i omega-6 powinny być przyjmowane w odpowiednich proporcjach.

Wskazane jest jedzenie warzyw i owoców zawierających witaminę C (ma ona korzystny wpływ na stawy) oraz bioflawonoidy, oczyszczające organizm z wolnych rodników, które inicjują stan zapalny w organizmie i go podtrzymują. Przyprawy zalecane osobom z reumatyzmem to przede wszystkim:

• kurkuma,
• imbir,
• goździki.

Choroby reumatyczne – video

Bóle reumatyczne – jak zapobiegać?

Bóle reumatyczne, czyli przewlekłe uczucie ciągnięcia, rwania w kościach, stawach i mięśniach, sprawiają, że pacjent nie ma energii na wykonywanie nawet podstawowych codziennych czynności. Aby dolegliwości te pojawiały się jak najrzadziej, należy przestrzegać pewnych zasad.

W przypadku reumatyzmu, dieta uwzględniająca produkty bogate w witaminy, składniki mineralne, kwasy omega-3 (działające hamująco na proces zapalny) oraz wszystkie składniki odżywcze w odpowiednich ilościach, pozwoli uniknąć bólów reumatycznych mięśni czy stawów.

Można również korzystać z rehabilitacji na bóle reumatyczne (masaże, okłady parafinowe).

Sposobem na uniknięcie ból reumatycznego będzie również unikanie nadmiernego wychłodzenia i przewiania organizmu. W słoneczne dni z kolei należy przebywać na powietrzu (np. chodzić na spacery). Jeżeli chodzi o reumatyzm, leczenie domowe może obejmować odpoczynek oraz stosowanie zaopatrzenia ortopedycznego, przy pomocy którego pacjent będzie mógł odciążyć stawy (tu np. chodziki czy ortezy).

Sposobem na bóle reumatyczne będzie również fizykoterapia (np. masaże, rioterapia, balneoterapia). Warto ponadto wykonywać ćwiczenia, które wzmacniają zakres ruchów oraz siłę mięśniową.

Należy być aktywnym fizycznie w sposób umiarkowany – tak, aby nie doprowadzać do przeciążeń i unikać sytuacji urazogennych. Nie wolno rezygnować ze spacerów, pływania czy jeżdżenia na rowerze. W razie wątpliwości po pomoc w doborze odpowiedniej aktywności można zgłosić się do rehabilitanta.

współpraca: fizjoterapeutka Aleksandra Pełczewska