Przewlekłe zapalenie oskrzeli – przyczyny, objawy, leczenie

Przewlekłe zapalenie oskrzeli – przyczyny

Najczęstszą przyczyną zachorowania na przewlekłe zapalenie oskrzeli jest palenie tytoniu (zarówno czynne, jak i bierne). Wśród rzadziej spotykanych czynników ryzyka wymienia się:

• narażenie na zanieczyszczenia środowiska,
• szkodliwe warunki pracy (wdychanie substancji toksycznych: substancji drażniących, pyłów, dymów, oparów),
• częste infekcje dróg oddechowych oraz zatok obocznych nosa,
• choroby uwarunkowane genetycznie, przebiegające z dysfunkcją rzęsek (np. zespół Kartagenera),
• wady rozwojowe dróg oddechowych (tchawicy, oskrzeli, płuc),
• niedobory pokarmowe (zwłaszcza deficyt białka).

Toksyczne czynniki przewlekle podrażniają błonę śluzową oskrzeli, powodując napływ komórek zapalnych. Dochodzi do uszkodzenia tzw. nabłonka migawkowego oskrzeli wyposażonego w rzęski, których funkcją jest oczyszczanie dróg oddechowych. Obserwuje się również obrzęk i skurcz oskrzeli oraz nadmierną produkcję śluzu, który dodatkowo blokuje drogi oddechowe, a ponadto jest doskonałą pożywką dla drobnoustrojów.

Jak rozpoznać przewlekłe zapalenie oskrzeli?

Przy podejrzeniu przewlekłego zapalenia oskrzeli w trakcie badania podmiotowego pacjent zgłasza następujące objawy:

• przewlekły, długo utrzymujący się kaszel z odkrztuszaniem śluzowej, przezroczystej wydzieliny (w przypadku nadkażenia i infekcji – wydzieliny śluzowo-ropnej lub ropnej – żółto-zielonkawej, o nieprzyjemnym zapachu), nasilający się po przebudzeniu;
• trudności w oddychaniu, duszność (początkowo wysiłkowa, później także spoczynkowa);
• męczliwość, pogorszenie tolerancji wysiłku, senność;
• skłonność do infekcji.

W badaniu przedmiotowym stwierdza się:

• świsty i furczenia słyszalne nad polami płucnymi;
• nadmiernie jawny odgłos opukowy;
• wykładniki duszności (wciąganie międzyżebrzy, drżenie skrzydełek nosa itp.);
• wydech przez "zasznurowane" usta;
• obrzęki (świadczące o obecności powikłania choroby – prawokomorowej niewydolności serca);
• sinicę;
• palce pałeczkowate (pogrubienie paliczków dalszych, zmiana kształtu i uwypuklenie paznokci) – objaw niedotlenienia i niedostatecznego dostarczania krwi do obwodowych części ciała.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli – badania dodatkowe

Charakterystyczny pacjent z przewlekłym zapaleniem oskrzeli to tzw. blue bloater (siny obrzęknięty) – chory otyły, apatyczny, łatwo męczący się. W zaawansowanych stadiach choroby dochodzi jednak do utraty masy ciała, zaników mięśniowych i wyniszczenia.

Spośród badań dodatkowych ważne znaczenie mają:

• gazometria – zwykle pacjenci z przewlekłym zapaleniem oskrzeli mają tendencje do hipoksemii (obniżenie ciśnienia parcjalnego tlenu) i do hiperkapnii (wzrost ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi);
• spirometria – badanie polegające na pomiarze pojemności życiowej płuc i jej komponentów; dla przewlekłego zapalenia oskrzeli charakterystyczne jest obniżenie tzw. współczynnika Tiffneau (stosunek natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej do pojemności życiowej płuc); świadczy to o obturacji oskrzeli, tzn. o ich zwężeniu i zaburzeniu ich drożności.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli – leczenie

Bardzo ważne znaczenie ma eliminacja czynników ryzyka choroby. Palaczy obowiązuje bezwzględny nakaz zerwania z nałogiem. W leczeniu przewlekłego zapalenia oskrzeli wykorzystuje się:

• leki rozrzedzające oskrzela:
  • beta-2-mimetyki,
  • cholinolityki,
  • teofilinę,
  • steroidy wziewne,
• leki mukolityczne (wykrztuśne),
• inhalacje nawilżające i rozszerzające drogi oddechowe (z pary wodnej lub 0,9% NaCl),
• tlenoterapię, stosowaną głównie u pacjentów w zaawansowanym stadium choroby (aby przyniosła ona efekty, musi być stosowana regularnie, przez większą część doby, tzn. minimum 16 godzin),
• rehabilitację oddechową (trening mięśni oddechowych, drenaż ułożeniowy, oklepywanie, nauka efektywnego wdechu i wydechu, ćwiczenia ogólnousprawniające),
• odsysanie śluzu – w przypadku zaczopowania dróg oddechowych przez gęstą wydzielinę niemożliwą do odkrztuszenia.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli – zaostrzenie

W przypadku zmiany charakteru odkrztuszanej wydzieliny na ropny, nasilenia kaszlu i duszności oraz pojawienia się gorączki, możemy podejrzewać zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli. Najczęściej jest ono spowodowane nadkażeniem bakteryjnym, a dominującymi patogenami są Haemophilus influenzae, Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus pneumoniae oraz Moraxella catarrhalis.

Zaostrzenia przewlekłego zapalenia oskrzeli wymagają:

• zwiększenia dawki leków wziewnych (beta-2-mimetyków, cholinolityków),
• podania antybiotyku (lekiem z wyboru jest amoksycylina, lekami drugiego rzutu są: amoksycylina z kwasem klawulonowym – Augmentin, cefalosporyny II lub III generacji, makrolidy, fluorochinolony),
• dołączenia steroidu doustnego lub dożylnego,
• tlenoterapii,
• zastosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej (podanie heparyn drobnocząsteczkowych).

Zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli może być leczone ambulatoryjnie. Wskazaniami do hospitalizacji są:

• silna duszność (zwłaszcza spoczynkowa),
• sinica,
• zaawansowane stadium choroby,
• częste zaostrzenia,
• obecność poważnych chorób przewlekłych,
• podeszły wiek (powyżej 65 roku życia),
• brak poprawy mimo leczenia ambulatoryjnego.

Niejednokrotnie zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli musi być leczone na Oddziale Intensywnej Terapii. Wskazaniami do przyjęcia pacjenta na OIT są:

• zatrzymanie oddechu, konieczność podłączenia pacjenta do respiratora,
• ciężka hipoksemia i/lub hiperkapnia, obniżenie pH krwi < 7,25 (kwasica),
• ciężka duszność,
• zaburzenia świadomości.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli – rokowanie

Przewlekłe zapalenie oskrzeli jest chorobą obarczoną złym rokowaniem. Stopniowo prowadzi do powikłań (np. do prawokomorowej niewydolności serca, rozedmy płuc), pogarszania się jakości życia oraz do przedwczesnego zgonu. Leki stosowane w przewlekłym zapaleniu oskrzeli działają wyłącznie objawowo, nie zwalczają przyczyny choroby. Jedyną metodą spowolnienia postępu choroby jest wczesne wyeliminowanie czynników ryzyka (zwłaszcza zerwanie z nałogiem palenia papierosów).