Maść na oparzenia – czym smarować oparzenia?

Jak powstaje oparzenie?

Oparzenia dzielimy na termiczne (czynnikiem uszkadzającym jest ogień, gorący przedmiot), chemiczne (powodowane przez substancje chemiczne) oraz elektryczne (gdzie przyczyna oparzenia jest prąd).

Termiczne uszkodzenie tkanek prowadzi do szeregu zmian, których nasilenie zależy od rozległości oparzenia. Z medycznego punktu widzenia, zmiany te polegają przede wszystkim na:

• denaturacji białka,
• obrzęku rany,
• utracie płynów (zwiększona przepuszczalność naczyń).

Największe zagrożenie dla oparzonego stanowi wstrząs spowodowany utratą płynu wewnątrznaczyniowego (w rozległych oparzeniach), zakażenie rany, uszkodzenie układu oddechowego (bardzo groźne oparzenia dróg oddechowych).

W przypadku oparzenia elektrycznego również działa wysoka temperatura, ale dodatkowo również prąd elektryczny, który przepływając przez ciało człowieka powoduje nie tylko obrażenia miejscowe (oparzenie), ale również może spowodować utratę przytomności, migotanie komór i zatrzymanie czynności serca, czy zatrzymanie oddechu w wyniku porażenia ośrodka oddechowego.

Ciężkość oparzenia elektrycznego zależy od napięcia prądu, typu prądu (porażenie prądem zmiennym jest bardziej niebezpieczne niż prądem stałym), drogi przepływu ładunku oraz oporu elektrycznego tkanek (tkanki o najmniejszym oporze czyli naczynia, nerwy i mięśnie ulegają największemu uszkodzeniu). Cechą charakterystyczną oparzeń elektrycznych jest zwiększający się w miarę upływu czasu obszar martwicy tkanek.

W przypadku oparzeń chemicznych wiele zależy od rodzaju substancji. Generalnie są to albo oparzenia spowodowane samą substancją i jej działaniem na tkanki lub wysoka temperaturą.

Jak ocenia się stopień oparzenia?

Najczęstszym stosowanym podziałem oparzeń jest podział ze względu na głębokość oparzenia. Podział ten pozwala ocenić stopień uszkodzenia tkanek. Ocena stopnia oparzenia zaraz po zdarzeniu bywa trudna. Czasami adekwatna ocena uszkodzonych tkanek możliwa jest dopiero po kilku dniach od oparzenia.

Wyróżnia się cztery stopnie oparzenia przy czym stopień drugi dzieli się na dwie podgrupy.

• Stopień I obejmuje jedynie naskórek. Objawy to zaczerwienienie skóry, ból, po kilku dniach swędzenie. Takie oparzenie goi się samoistnie i nie pozostawia blizn.
• Oparzenie II stopnia powierzchowne (II a) obejmuje nie tylko naskórek, ale również część skóry właściwej. Objawia się zaczerwienieniem i powstaniem pęcherzy z płynem surowiczym. Gojenie trwa do 3 tygodni bez pozostawiania blizn.
• Oparzenie II stopnia głębokie (II b) obejmuje naskórek wraz z pełną grubością skóry właściwej. Skóra jest biała a bolesność mniejsza, gdyż uszkodzone zostają receptory i zakończenia nerwowe. Taki oparzenie goi się dłużej i pozostawia blizny.
• Oparzenie III stopnia obejmuje skórę właściwą z nerwami skórnymi i naczyniami krwionośnymi oraz tkankę podskórną. Skóra jest blada do brunatnej, twarda i sucha. Goi się długo, chory często wymaga przeszczepu skóry. Po tego rodzaju oparzeniu pozostają blizny.
• Oparzenie IV stopnia – najcięższy stopień oparzenia. Martwica obejmuje tkanki głębiej położone (mięśnie, ścięgna, kości). Następuje zwęglenie tkanek.

Równie ważne w ocenie klinicznej ciężkości oparzenia jest ocena jego powierzchni. Aby ją ułatwić stosuje się kilka reguł, takich jak reguła dziewiątek Wallace’a, gdzie odpowiednie części ciała stanowią 9 lub dwa razy 9% powierzchni ciała. Inną regułą jest reguła dłoni – dłoń osoby oparzonej to 1% powierzchni jej ciała, lub reguła piątek (podobna do reguły dziewiątek, stosowana u dzieci).

Znając już stopień i powierzchnię oparzenia można według odpowiednich wytycznych sklasyfikować oparzenie klinicznie co ma znaczenie w leczeniu i rokowaniu. Oparzenia dzieli się w ten sposób na lekkie, średnio ciężkie i ciężkie.

Jakie są przyczyny i objawy oparzeń?

Ze względu na przyczynę oparzenia można podzielić na: termiczne (najczęściej występujące, w tym oparzenie wrzątkiem), słoneczne, chemiczne i elektryczne. Objawy oparzenia zależą od jego stopnia. Każdy kolejny oznacza uszkodzenie tkanek znajdujących się w głębszych warstwach skóry. W stopniu pierwszym, który obejmuje tylko naskórek, pojawia się zaczerwienienie, a skóra jest sucha i boli przy dotyku. Wyglądają tak najczęściej oparzenia słoneczne.

Stopień drugi oparzenia oznacza uszkodzenie naskórka i części (leżącej pod nim) skóry właściwej. Wówczas pojawiają się pęcherze z przejrzystym płynem, skóra staje się zaczerwieniona i wilgotna (stopień II a). Jeśli oparzenie to sięgnęło głębszych warstw skóry właściwej, przybiera barwę białą, a skóra w tym miejscu nie blednie (stopień II b).

Z oparzeniem trzeciego stopnia mamy do czynienia, gdy oprócz skóry uszkodzona została także podskórna tkanka tłuszczowa. Przyjmują one barwę jasno- lub ciemnobrązową, są niewrażliwe na dotyk i chropowate. Oparzenie czwartego stopnia oznacza, że oprócz tkanki podskórnej uszkodzeniu uległy również mięśnie, ścięgna czy nawet kości.

Jak leczyć oparzenia w domu – pierwsza pomoc przy oparzeniu

Zakładając, że najczęściej w warunkach domowych dochodzi do oparzeń pierwszego stopnia, in że są to w przeważającej mierze oparzenia termiczne, pierwsza pomoc w przypadku oparzenia polega w pierwszej kolejności na schładzaniu oparzonego miejsca. Oczywiście najistotniejszą kwestią przy udzielaniu pierwszej pomocy przy oparzeniu jest jak najszybsze przerwanie kontaktu chorego z czynnikiem parzącym.

Leczenie oparzenia w domu polega na schładzaniu rany, stosowaniu na ranę odpowiedniego opatrunku oraz przeciwdziałanie zakażeniu przez zastosowanie maści z antybiotykiem. Każde oparzenie stopnia IIb i cięższe wymaga konsultacji z lekarzem. Oparzenie stopnia III może kończyć się hospitalizacją i koniecznością monitorowania stanu zdrowia chorego. Stopień IV stanowi zagrożenie dla życia chorego.

Schładzanie rany

• Schładzanie rany po oparzeniu należy przeprowadzić chłodną wodą. Ratownicy często mówią o zadzie piętnastek. Zasada ta (3 x 15) mówi, że należy ranę schładzać przez 15 minut, wodą o temperaturze 15°C strumieniem wody z wysokości 15 centymetrów. Oczywiście strumień ten ten nie powinien powodować dolegliwości bólowych. Tak więc przemywać ranę należy wodą chłodną, ale nie zimną. Przemywanie wodą w przypadku oparzeń powierzchownych łagodzi ból w pierwszych 20-30 minutach od urazu. Obfite przemywanie skóry wodą jest szczególnie istotne w przypadku oparzeń chemicznych (pozwala na usunięcie z powierzchni ciała substancji chemicznej). Należy usunąć odzież (nie jeśli przylega ściśle do skóry i jej usunięcie wiązałoby się z dalszym uszkadzaniem skóry). Do przemywania rany oparzeniowej można użyc także soli fizjologicznej (dostępna w aptece bez recepty).
• Schłodzenia rany po oparzeniu można dokonać przy pomocy specjalnych żelowych opatrunków. Żel zamknięty jest w specjalnej plastikowej, elastycznej osłonce. Opatrunek schładza się w lodówce. Opatrunku nie wolno stosować bezpośrednio na ranę oparzeniową. Na ranę przed położeniem żelu chłodzącego trzeba położyć opatrunek, najlepiej jałowy.
• Innym, skutecznym sposobem na schładzanie rany po oparzeniu jest zastosowanie penthenolu. Jest to preparat dostępny bez recepty w każdej aptece i większości drogerii. Panthenol to preparat w spray'u w postaci łatwiej do rozprowadzenia pianki. Ten środek na oparzenia łagodzi ból i świąd skóry. Skutecznie schładza miejsce oparzone i przynosi ulgę. Może być stosowany w oparzeniach termicznych i słonecznych, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
• Nie wolno przemywać rany spirytusem i innymi alkoholami. U dzieci nawet niewielkie ilości alkoholu nakładane na ranę mogą powodować wchłanianie się go do organizmu i doprowadzić nawet do objawów zatrucia alkoholem. Alkohol dodatkowo podrażnia tkanki.

Opatrunek jałowy na ranę

Aby nie dopuścić do zakażenia bardzo ważne jest wykonanie już na miejscu zdarzenia jałowych opatrunków. W przypadku oparzeń pierwszego stopnia, nie wymagających interwencji lekarskiej, taki opatrunek można kupić we każdej aptece. Zastosowanie jałowego opatrunku do minimum ogranicza ryzyko wystąpienia zakażenia w miejscu oparzenia.

Jeżeli wokół rany pojawią się pęcherze z treścią surowiczą, nie należy ich przekłuwać. Ich przebicie naraża nas na wystąpienie zakażenia.

Maść przeciwbakteryjna na oparzenie

Na miejsce wokół oparzenia (nie bezpośrednio na ranę) można zastosować przeciwbakteryjną maść na oparzenia z antybiotykami lub ze srebrem. Maść taka zapewnia ochronę przed zakażeniem. Niewielką ilość maści nanosi się 1-3 razy dziennie na oczyszczone miejsce (przemyte) wokół rany po oparzeniu.

Zastosowanie maści ma za zadanie ograniczyć ryzyko wystąpienia oparzenia. Największe ryzyko jego powstania występuje w ranach zanieczyszczonych, ranach o poszarpanych brzegach. Jednak nawet niegroźnie przerwanie ciągłości powłok skórnych, gdy nie zostanie odpowiednio oczyszczone i opatrzone może ulec infekcji.

Gdy dochodzi już do zakażenia rany pojawia się ból, pieczenie i zaczerwienienie. Skóra w okolicy rany może być cieplejsza, może również wystąpić uczucie pulsowania. Pojawia się ropna wydzielina. Takie zakażenie jest najczęściej wywoływane przez gronkowce. Czasami występują objawy ogólne takie jak gorączka i złe samopoczucie. U osób osłabionych, z upośledzoną odpornością zakażenie przyranne może doprowadzić do infekcji uogólnionej. Gdy już doszło do zakażenia rany miejscowe stosowanie antybiotyków bywa niewystarczające. Zakażone rany, nawet niewielkie wymagają konsultacji z lekarzem.

Maść na oparzenia – panthenol, alantoina czy antybiotyk?

Najpopularniejszymi składnikami preparatów stosowanych w powierzchownych oparzeniach są D-pantenol (pantenol) i alantoina. Mogą być one bezpiecznie stosowane na oparzenia u dzieci, a nawet niemowląt. Substancje te przyspieszają regenerację uszkodzonego naskórka. W aptece znajdziemy również preparat w postaci panthenol pianki, której aplikacja daje efekt chłodzenia skóry, co także jest korzystne w łagodzeniu dolegliwości.

Czym smarować oparzenia? Postacie, w których dostępne są powyższe substancje, to oprócz pianki maści i kremy. Maść jest lepszym wyborem w przypadku bardziej nasilonych dolegliwości, ponieważ dłużej utrzymuje się na skórze, dzięki pozostawieniu tłustego filmu. Umożliwia to dłuższe wchłanianie substancji czynnych do naskórka. Krem na oparzenia wchłania się szybciej niż maść i jest przeznaczony do pielęgnacji łagodniejszych uszkodzeń naskórka.

Maści na oparzenia bez recepty mogą zawierać również antybiotyki. Niektóre z nich (dostępne w aptekach) posiadają w składzie aż trzy ich rodzaje, które uzupełniają swoje działanie, zapobiegając zakażeniom. W przypadku powierzchownych oparzeń, w których nie doszło do przerwania ciągłości skóry, ich stosowanie nie jest konieczne. Jeśli jednak po oparzeniu pojawiła się rana, maść taką aplikuje się na oczyszczoną skórę wokół niej – nigdy bezpośrednio na nią.

Domowe sposoby na oparzenia

Leczenie oparzeń powierzchownych nie wymaga stosowania specjalistycznych opatrunków – w tym przypadku wystarczy zastosować zwykły, jałowy. Warto jednak rozważyć zastosowanie tych hydrożelowych (np. w postaci plastrów na oparzenia), które chłodzą i nawilżają suchą skórę, a więc zmniejszają ból, dyskomfort i przyspieszają gojenie. Opatrunki takie wymagają zabezpieczenia opatrunkiem wtórnym.

W przypadku cięższych oparzeń mogą być konieczne opatrunki ze środkami antyseptycznymi, jak srebro koloidalne czy chlorheksydyna, lub impregnowane – np. miodem Manuka czy parafiną. W wyborze odpowiedniego pomoże lekarz, pielęgniarka lub farmaceuta.

Warto jednak zapamiętać, że w przypadku zmiany impregnowanych opatrunków na oparzenia nie wolno odrywać ich na siłę, jeśli przywarły do rany. Gdy dojdzie do takiej sytuacji, trzeba je zwilżyć roztworem soli fizjologicznej, co ułatwi bezbolesne jego usunięcie.

Leczenie cięższych oparzeń w szpitalu

W leczeniu szpitalnym ciężkich oparzeń jedną z najważniejszych kwestii jest odpowiednie nawodnienie chorego i ewentualne leczenie wstrząsu. Monitoruje się pracę nerek i utratę białka. Bardzo ważne jest odpowiednie odżywienie chorego. Choremu z rozległym oparzeniem w szpitalu podaje się antybiotyki, leki przeciwbólowe oraz heparynę by zapobiec zakrzepicy żylnej.

U każdego narażonego na wdychanie dymu bierze się pod uwagę zatrucie tlenkiem węgla i odpowiednio postępuje w takim przypadku (chory oddycha tlenem przez maskę).

Ważną kwestią jest sprawdzenie dróg oddechowych pod kątem ich oparzenia. Niekiedy w przypadkach ciężkich oparzeń konieczne jest zaintubowanie pacjenta i wspomaganie oddechu.

Inną kwestia jest leczenie rany oparzeniowej. Stosuje się różnego rodzaju opatrunki. Idealny opatrunek pełni trzy zasadnicze funkcje:

• chroni przed zakażeniem,
• zmniejsza utratę wody przez ranę,
• zmniejsza dolegliwości bólowe.

Czasem konieczne jest leczenie operacyjne – wycięcie martwych tkanek i zamknięcie ubytków przeszczepami skóry (lub substytutami skóry w przypadkach bardzo rozległych poparzeń). Operacja wycięcia tkanek martwiczych może być operacją jedno- lub wieloetapową.

Jakie mogą być powikłania po oparzeniu?

W przypadku lekkich oparzeń, najczęstszym powikłaniem jest bolesność, obrzęk, tkliwość. Ryzyko powstania blizny występuje przy cięższych oparzeniach. Innym, opisywanym wcześniej jest ryzyko wystąpienia zakażenia. Oparzenia pierwszego stopnia dobrze goją się zazwyczaj bez przeszkód w warunkach domowych, a wizyta u lekarza nie jest konieczna.

Jak nadmieniono wcześniej w następstwie oparzenia termicznego zwiększa się przepuszczalność naczyń krwionośnych i dochodzi do utraty płynu wewnątrznaczyniowego co może prowadzić do wstrząsu. Zmniejsza się przepływ krwi przez nerki a co za tym idzie wydalanie moczu. Dochodzi do obrzęku tkanek.

Bardzo groźnym powikłaniem może być niewydolność oddechowa spowodowana oparzeniem dróg oddechowych. W razie wdychania gorącego powietrza lub dymu należy niezwłocznie udać się do lekarza. Innym powikłaniem związanym z wdychaniem dymu jest zatrucie tlenkiem węgla.

Niekiedy u chorych oparzonych tworzy się tzw. wrzód Curlinga czyli wrzód stresowy błony śluzowej żołądka. Najczęściej dotyczy on chorych z oparzeniem obejmującym więcej niż 15% powierzchni ciała.

Do powikłań związanych z raną oparzeniową należą zakażenia ran (mogące prowadzić nawet do wstrząsu septycznego) i zniekształcenia pooparzeniowe, które najczęściej dotyczą kończyn i twarzy. Zniekształcenia takie można próbować leczyć operacyjnie.

W przypadku oparzeń elektrycznych najbardziej niebezpiecznymi powikłaniami są zatrzymanie krążenia i zatrzymanie oddechu (porażenie ośrodka oddechowego), uszkodzenie mózgu i rdzenia kręgowego czy nerwów obwodowych. Dość często zachodzi w przypadku tego rodzaju oparzeń konieczność amputowania kończyny.

współpraca: chirurg Natalia Wrzesińska