Leki na nadciśnienie – rodzaje, działanie, skutki uboczne

Nadciśnienie tętnicze – co to za choroba, rozpoznanie i rodzaje nadciśnienia

Nadciśnienie tętnicze krwi można określić za pomocą klinicznych pomiarów. Prawidłowe ciśnienie tętnicze to:

• ciśnienie tętnicze skurczowe poniżej 140 mmHg (milimetra słupa rtęci),
• ciśnienie tętnicze rozkurczowe poniżej 90 mmHg.

Wartości, które przekraczają wyżej podane, są uznawane za nieprawidłowe.

Wyróżniamy dwa rodzaje nadciśnienia tętniczego:

• nadciśnienie pierwotne tzw. samoistne (o nieznanej przyczynie), które stanowi ponad 90% przypadków tej choroby;
• nadciśnienie wtórne, tzw. nabyte (o znanej etiologii).

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego opiera się na co najmniej dwóch pomiarach ciśnienia, które są wykonywane podczas dwóch lub trzech wizyt u lekarza, odbywających się w ciągu kilku dni, tygodni lub miesięcy, w zależności od wartości ciśnienia tętniczego.

Stopnie choroby

W zależności od zaawansowania choroby, wyróżnia się jej następujące stopnie:

• stopień I – łagodne: ciśnienie skurczowe 140-159 mmHg, ciśnienie rozkurczowe 90-99 mmHg,
• stopień II – umiarkowane: ciśnienie skurczowe 160-179 mmHg, ciśnienie rozkurczowe 100-109 mmHg,
• stopień III – ciężkie: ciśnienie skurczowe powyżej 180 mmHg, ciśnienie rozkurczowe powyżej 110 mmHg.

Dodatkowo, istnieje jeszcze takie zjawisko, jak „nadciśnienie białego fartucha”. Dotyka ono niektórych pacjentów i wynika ze stresu, który powoduje wizyta u lekarza. Pomiary wykazują podwyższone ciśnienie krwi, które np. w domu nie występuje. Nie jest ono traktowane jako nadciśnienie tętnicze i nie wymaga leczenia.

Nadciśnienie tętnicze nabyte – przyczyny oraz czynniki ryzyka choroby

Do przyczyn, które mogą wywoływać wtórne nadciśnienie tętnicze, należą:

• choroby układu nerwowego,
• choroby nerek,
• nadczynność tarczycy,
• ostry stres,
• leki (np. glikokortykosteroidy),
• substancje toksyczne (np. narkotyki),
• zatrucie ciążowe.

Istnieją również pewne czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo choroby, jaką jest nadciśnienie tętnicze. Wśród nich wyróżnia się:

• nieprawidłową dietę (nadużywanie soli, nadmiar cukrów),
• używki (np. kawa czy alkohol),
• palenie tytoniu,
• wiek powyżej 60. roku życia,
• przewlekły stres,
• hiperlipidemia.

Nadciśnienie tętnicze – dieta

W chorobie nadciśnieniowej istotny jest fakt, że około 80% pacjentów cierpi na łagodną formę nadciśnienia tętniczego. Wiele przypadków tego rodzaju nadciśnienia można kontrolować za pomocą zmiany stylu życia oraz wprowadzenia dobrych nawyków żywieniowych – jest to tak zwana terapia behawioralna.

W przypadku nadciśnienia tętniczego w stopniu umiarkowanym i ciężkim, biorąc pod uwagę ryzyko dla zdrowia i życia pacjenta, niezbędne jest wprowadzenie farmakoterapii, którą zleca lekarz, a dodatkowo warto wprowadzić zmiany behawioralne, które będą korzystnie oddziaływały na terapię przeciw nadciśnieniu.

Najważniejszy cel dietetyczny dla pacjentów z nadciśnieniem, którzy mają nieprawidłową masę ciała, to dążenie do osiągnięcia prawidłowej masy ciała. Okazuje się, że redukcja masy ciała o 1 kg może spowodować obniżenie ciśnienia tętniczego średnio o 1,6 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i o 1,3 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego. Obniżenie masy ciała często skutkuje wyeliminowaniem problemu nadciśnienia lub przynajmniej jego zmniejszeniem. W przypadku pacjentów stosujących farmakoterapię istnieje szansa na zmniejszenie ilości przyjmowanych leków.

Nadciśnienie tętnicze – co jeść?

Produkty spożywcze, które posiadają najkorzystniejsze właściwości terapeutyczne, jeśli chodzi o nadciśnienie tętnicze, to:

• zielone warzywa liściaste,
• ryby,
• czosnek, szczypiorek, liście czosnku niedźwiedziego,
• orzechy włoskie,
• otręby owsiane,
• pokarmy bogate w witaminę C (np. papryka, żurawina, dzika róża),
• pokarmy bogate we flawonoidy (np. borówka czernica, czarne winogrona, czarna porzeczka).

Dieta DASH a nadciśnienie tętnicze

„Postępowanie niefarmakologiczne jest nieodzownym elementem terapii nadciśnienia tętniczego i powinno zostać wdrożone na pierwszej wizycie lekarskiej u wszystkich chorych z podejrzeniem nadciśnienia tętniczego, w tym również u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem” – podkreśla Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego.

A jakie to wysokie prawidłowe ciśnienie krwi? Ciśnienie skurczowe wynosi wtedy 130–139 mm Hg, ciśnienie rozkurczowe 85–89 mm Hg.

Dieta DASH jest uważana za najlepszy wybór w przypadku pacjentów cierpiących na nadciśnienie tętnicze. Dieta ta składa się w dużej mierze z warzyw i owoców, produktów mlecznych niskotłuszczowych. Preferowane są produkty zbożowe pełnoziarniste i tłuszcze roślinne. Należy uwzględnić także ryby czy drób. Produktami, których należy unikać, są: czerwone mięso, sól, cukier, a także przetworzona żywność (np. słodycze czy fast foody).

Leki na nadciśnienie bez recepty – co można wybrać?

W leczeniu nadciśnienia tętniczego ważną rolę odgrywają potas i magnez, których niedobór może prowadzić do zaburzeń układu krążenia oraz zwiększać ryzyko pojawienia się nadciśnienia. Potas zapobiega zatrzymywaniu płynów, usprawnia filtrację nerkową oraz zwiększa ilość wydalanego moczu. Magnez wspiera działanie potasu, uczestniczy w transporcie elektrolitów oraz jest istotnym czynnikiem obniżającym ciśnienie krwi.

Magnez również wywiera wpływ na regulację ciśnienia krwi. Jest niezbędny do prawidłowego działania mięśni, w tym mięśnia sercowego, a także bierze udział w procesie krzepnięcia krwi. Trzeba jednak pamiętać o ostrożności podczas stosowania preparatów z magnezem w trakcie stosowania niektórych leków na nadciśnienie, ponieważ mogą one powodować wzrost stężenia wapnia we krwi.

Pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy mają także witaminy C i D. Wspomagają one naprawę szkód układu krwionośnego, ale sprzyjają też wydalaniu wody z organizmu, co wpływa korzystnie na obniżenie ciśnienia krwi.

Jemioła jest rośliną, która obniża ciśnienie krwi poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych i może być stosowana u osób z nadciśnieniem lub miażdżycą, ale jedynie w przypadku, gdy jest to sporadycznie występujące nadciśnienie, niewymagające farmakoterapii. Podobne działanie wykazuje serdecznik, będący rośliną, która może łagodnie obniżać ciśnienie. Na rynku dostępne są nalewki, zioła lub tabletki z jemioły i serdecznika.

Należy jednak pamiętać, że decyzja o wprowadzeniu suplementu diety musi być skonsultowana z lekarzem lub farmaceutą, ponieważ część z nich może wchodzić w interakcje z obecnie stosowanymi przez pacjenta lekami lub stosowanie samych suplementów w przypadku choroby nadciśnieniowej może być niewystarczające i zagrażać zdrowiu.

W profilaktyce i pomocniczo w lekkim nadciśnieniu można również stosować różnego rodzaju leki na bazie ziół lub przyprawy o działaniu moczopędnym (na uwagę zasługuje np. skrzyp polny, pietruszka zwyczajna, ziele lubczyku czy owoc jałowca), które działają na podobnej zasadzie jak diuretyki, ale słabiej.

Leczenie nadciśnienia tętniczego – leki na receptę

W farmakoterapii nadciśnienia tętniczego można zastosować wiele leków, ponieważ jest kilka grup leków, które są używane w chorobie nadciśnieniowej. O doborze leku oraz schemacie terapii decyduje lekarz.

Najpowszechniej stosowanymi grupami leków na nadciśnienie są:

• inhibitory konwertazy angiotensyny,
• leki moczopędne,
• antagoniści wapnia,
• beta-adrenolityki,
• alfa-adrenolityki.

Każda grupa leków posiada odmienny mechanizm działania, który w efekcie powoduje zmniejszenie ciśnienia tętniczego. Bardzo często terapia jednym lekiem (monoterapia) nie jest wystarczająca, więc łączy się więcej niż jeden lek z różnych grup, które w połączeniu działają bardziej efektywnie i wywierają zamierzony skutek.

Wybór konkretnego leku zależy od współistniejących schorzeń oraz obecności przeciwwskazań.

Diuretyki – leki moczopędne

Diuretyki, potocznie nazywane lekami moczopędnymi, mimo rozwoju nowych grup leków, od ok. 40 lat stanowią podstawę leczenia nadciśnienia. Ich działanie w uproszczeniu opiera się na tym, że leki te zwiększając objętość wydalanego moczu, pozwalają zmniejszyć objętość krążących w naczyniach płynów, co skutkuje obniżeniem ciśnienia krwi.

Leki te mają dowiedzioną zdolność do zmniejszania liczby powikłań nadciśnienia, w tym: redukują śmiertelność, liczbę udarów i zawałów serca.

Wśród diuretyków wyróżnia się:

• tiazydy (hydrochlorotiazyd),
• leki tiazydopodobne (chlortalidon, indapamid, klopamid),
• diuretyki pętlowe (furosemid),
• diuretyki oszczędzające potas (spironolakton, triamteren, amilorid).

Podgrupy te różnią się mechanizmem działania, co przekłada się na różną skuteczność w obniżaniu ciśnienia krwi. Dodatkowo mogą wpływać na poziom glukozy w osoczu czy ilość wydalanego z moczem kwasu moczowego oraz potasu, wapnia i sodu. Tym samym mogą w negatywny sposób wpływać na przebieg cukrzycy, indukować napad dny moczanowej czy pogłębiać zaburzenia lipidowe występujące u chorego. Dlatego tak ważne jest indywidualne dobranie poszczególnych leków, które chory będzie mógł stosować z jak największą korzyścią dla siebie, wystrzegając się działań niepożądanych.

ß–blokery

Są dużą grupą leków stosowanych nie tylko w leczeniu nadciśnienia tętniczego, ale również w niewydolności serca i chorobie niedokrwiennej serca. Zaliczamy do nich m.in.: metoprolol, bisoprolol, labetalol, karwedilol, nebiwolol.

Ich efekt hipotensyjny związany jest z blokowaniem receptorów ß należących do układu adrenergicznego. Układ ten odpowiedzialny jest za zwiększenie czynności serca, wzrost ciśnienia tętniczego, zwiększenie ukrwienia mięśni szkieletowych i wątroby, zwiększenie podaży tlenu poprzez rozszerzenie oskrzeli. Tak więc jego główną rolą jest dostosowanie funkcji organizmu w czasie aktywności, wysiłku fizycznego i zagrożenia. Ponadto niektóre leki charakteryzują się dodatkowym niewielkim blokującym działaniem na receptory α1, co sprawia, że są one preferowane u chorych, u których oprócz nadciśnienia tętniczego występują stany skurczowe oskrzeli.

Ponieważ receptory ß nie są jednorodne (wyróżniamy cztery ich podtypy) oraz występują w różnej liczbie w wielu narządach (m.in. w sercu, naczyniach krwionośnych, oskrzelach, przewodzie pokarmowym, układzie moczowym), wywołują one wielokierunkowe działanie, a co za tym idzie – mogą być przyczyną niepożądanych efektów.

I tak, upraszczając, przeciwwskazaniem do ich stosowania są: choroby naczyń obwodowych, bloki przewodzenia w sercu, zespół metaboliczny czy zaburzenia gospodarki węglowodanowej, a w przypadku leków wywierających działanie jedynie poprzez receptory ß – także astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc.

Blokery kanałów wapniowych

Blokery kanałów wapniowych, inaczej nazywane antagonistami wapnia, powodują zamknięcie kanałów dla wapnia występujących na powierzchni komórek. Wapń, przenikając do wnętrza komórek mięśni gładkich, jest czynnikiem niezbędnym dla wywołania ich skurczu. Zmniejszenie napływu wapnia do komórek mięśni gładkich naczyń krwionośnych, wywołane antagonistami wapnia, powoduje, że ulegają one rozszerzeniu i tym samym obniża się ciśnienie krwi.

W zależności od względnego wpływu na serce i naczynia krwionośne, wyróżnia się trzy grupy antagonistów wapnia:

• pochodne dihydropirydyny, np. nifedypina, amlodipina, lacydypina (grupa wywierająca najsilniejszy wpływ na naczynia krwionośne i niewielki wpływ na czynność serca);
• pochodne benzotiazepiny, m.in. diltiazem (o słabym działaniu naczyniorozszerzającym);
• pochodne papaweryny, m.in. werapamil (o silnym działaniu na serce i szczątkowym na naczynia krwionośne).

W leczeniu nadciśnienia tętniczego najczęściej sięga się po pochodne dihydropirydyny, które w najmniejszym stopniu wpływają na serce. Ze względu na wielokierunkowe działania, leki te są stosowane jednak w wielu schorzeniach, oprócz choroby nadciśnieniowej także m.in. w chorobie niedokrwiennej serca, arytmiach, kardiomiopatiach czy zapobieganiu miażdżycy.

Do głównych działań niepożądanych pochodnych dihydropirydyny stosowanych w nadciśnieniu tętniczym należą: bóle głowy, zaczerwienienie skóry twarzy i kończyn dolnych z towarzyszącym uczuciem ciepła i pieczenia, obrzęki podudzi i zaparcia, zaś do najpoważniejszych – możliwe nasilenie się objawów choroby niedokrwiennej serca, na skutek zmniejszenia przepływu w tętnicach wieńcowych.

Inhibitory konwertazy angiotensyny

Są to m.in. kaptopril, ramipryl, peryndopryl, enalapril, które hamują aktywność enzymu konwertazy angiotensyny. Enzym ten przekształca nieczynną angiotensynę I w formę czynną – angiotensynę II, która za pośrednictwem większego wnikania wapnia do komórek mięśni gładkich powoduje silny skurcz naczyń krwionośnych.

Dodatkowo, angiotensyna II nasila uwalnianie noradrenaliny i adrenaliny w organizmie i tym samym powoduje zwiększenie aktywności układu współczulnego. Jej działanie podwyższające ciśnienie krwi związane jest również ze zwiększeniem uwalniania aldosteronu – hormonu kory nadnerczy, który decyduje o zatrzymywaniu w organizmie sodu, a wraz z nim wody. Zahamowanie wytwarzania angiotensyny II wpływa więc poprzez liczne mechanizmy na obniżenie ciśnienia tętniczego.

Tę grupę leków stosuje się z powodzeniem w nadciśnieniu tętniczym pierwotnym i w większości postaci nadciśnienia tętniczego wtórnego. W wyniku ich działania dochodzi do wzrostu przepływu wieńcowego, zmniejszenia przerostu lewej komory serca, cofania się zmian miażdżycowych i wynikającej z nich przebudowy naczyń. Dodatkowo, korzystnie wpływają na czynność nerek, hamując postęp zmian neuropatycznych. Istotną ich zaletą jest także korzystny wpływ na gospodarkę tłuszczową i lipidową. Ze względu na bardzo korzystne działanie leki te są szczególnie preferowane u chorych z nadciśnieniem tętniczym po zawale serca, z towarzyszącą niewydolnością krążenia, niewydolnością nerek, białkomoczem lub u osób chorujących na cukrzycę.

Najczęstszym działaniem niepożądanym jest uporczywy, suchy kaszel, który wymaga odstawienia leku u ok. 5-10 % chorych. Najpoważniejszym zaś obrzęk naczynioruchowy. Pozostałe to objawy nadwrażliwości i zaburzenia alergiczne pod postacią wysypki oraz gwałtowne spadki ciśnienia krwi, zwłaszcza przy zastosowaniu dużych dawek lub u chorych rozpoczynających przyjmowanie leku z tej grupy.

Do bezwzględnych przeciwwskazań do stosowania inhibitorów konwertazy angiotensyny należą: obustronne zwężenie tętnic nerkowych lub zwężenie tętnicy nerkowej jedynej nerki, podwyższony poziom potasu w surowicy oraz ciąża.

Blokery receptora angiotensynowego

Jest to stosunkowo nowa grupa leków. Należą do niej m.in. walsartan i losartan. Ich mechanizm działania polega na hamowaniu aktywności angiotensyny II dzięki blokowaniu swoistego dla niej receptora.

Właściwości, zbliżone do tych charakteryzujących grupę wcześniej omówioną, powodują, że leki te mają zastosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego, w niewydolności serca, profilaktyce zawału serca oraz po jego przebyciu. Są włączane do leczenia u chorych z towarzyszącą nefropatią cukrzycową oraz białkomoczem. Są co najmniej tak samo skuteczne, jak leki z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny, przy czym nie powodują kaszlu. Przeciwwskazania co do ich stosowania obejmują te same sytuacje, jak w przypadku inhibitorów konwertazy angiotensyny.

Skutki uboczne leków na nadciśnienie

W zależności od tego, z której grupy pochodzi dany lek, mogą wystąpić następujące działania niepożądane:

• uporczywy, suchy kaszel,
• bóle głowy, zmęczenie,
• hipotensja, omdlenia,
• niewydolność krążenia,
• senność,
• problemy z potencją u mężczyzn,
• przybieranie na wadze.

Jak naturalnie obniżyć ciśnienie krwi?

Sposoby na obniżenie ciśnienia tętniczego:

• zmniejszenie masy ciała. Należy bezwzględnie dążyć do normalizacji masy ciała liczonej według wskaźnika BMI (Body Mass Index) lub wskaźnika talia-biodro WHR (Waist to Hip Ratio). Konieczna jest dbałość o kaloryczność potraw. Otyłość i nadwaga predysponują do rozwoju wielu chorób, w tym nadciśnienia tętniczego. Szczególnie niekorzystna jest tzw. otyłość wisceralna (brzuszna);
• stosowanie się do zaleceń diety DASH. To rodzaj diety stworzony z myślą o tych, którzy cierpią na nadciśnienie tętnicze. Ten optymalny sposób odżywiania powstał w oparciu o dietę niskotłuszczową z dużą zawartością warzyw i owoców, produktów bogatych w wapń. Dieta tego typu najbardziej zbliżona jest do śródziemnomorskiej;
• zmniejszenie spożycia soli. Duża podaż soli w diecie powoduje wzrost wartości ciśnienia tętniczego. Za jego wzrost odpowiada duża podaż sodu przy zmniejszonej podaży potasu. Mechanizm ten zachodzi na poziomie przemian w komórkach;
• zwiększenie aktywności fizycznej. Regularne ćwiczenia aerobowe trwające przez minimum 30 minut należy powtarzać trzy razy w tygodniu. Ich częstotliwość i natężenie powinno być zawsze uzgadniane z lekarzem i dostosowane do aktualnego stanu zdrowia i wieku. Preferowane ćwiczenia wytrzymałościowe to: marsz, bieganie, jazda na rowerze;
• ograniczenie spożycia alkoholu;
• zaprzestanie palenia tytoniu. Konieczne jest kontrolowanie masy ciała u osoby rzucającej palenie przez okres pierwszych miesięcy abstynencji od nikotyny;
• unikanie stresu, unikanie sytuacji wywołujących nadmierną ekspozycję na stres;
• leczenie chorób współtowarzyszących. Nadciśnieniu tętniczemu często towarzyszą hiperlipidemia, otyłość, cukrzyca typu 2. Leczenie tych schorzeń jest podstawą skutecznej terapii samego nadciśnienia.

Leczenie nadciśnienia tętniczego – zasady

Oczywiście w leczeniu nadciśnienia tętniczego najważniejsze jest właściwe, trafne dobranie odpowiednich leków, które pozwolą na osiągnięcie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego, a przy okazji przyniosą dodatkowe korzyści. Aby było to możliwe, lekarz prowadzący farmakoterapię musi być dokładnie poinformowany o schorzeniach współistniejących. Jest to o tyle ważne, że wszystkie leki hipotensyjne wywierają określone działanie nie tylko na wysokość ciśnienia krwi, ale również w zakresie innych ważnych obszarów prawidłowego funkcjonowania organizmu. Mogą one wpływać na pracę serca, czynność nerek, na gospodarkę węglowodanową, tłuszczową oraz na poziomy sodu, potasu i wapnia w surowicy. Oznacza to, że przy współistnieniu danego schorzenia towarzyszącego należy korzystać z konkretnego leku, który może być przeciwwskazany w innym stanie chorobowym.

Leki na nadciśnienie a zaburzenia erekcji – wypowiedź seksuologa

współpraca: lekarz Iga Woźniak, farmaceutka Monika Pyzio, specjalista zdrowia publicznego Maciej Zamysłowski