W Polsce lawinowo rośnie liczba wykonywanych cięć cesarskich – od 2000 roku do 2018 roku odsetek zabiegów zwiększył się z 20% do aż 43,9%. Mówi się, że za część z nich może odpowiadać tokofobia, czyli silny, trudny do odparcia lęk przed porodem naturalnym. Jakie są przyczyny tokofobii, jak ją rozpoznać i czy rzeczywiście jest ona wskazaniem do cesarskiego cięcia?
Tokofobia (lęk przed porodem) – przyczyny, objawy, postępowanie
Spis treści
- Czym jest tokofobia?
- Tokofobia: rodzaje
- Częstotliwość występowania tokofobii
- Przyczyny tokofobii
- Objawy tokofobii
- Czy tokofobia jest wskazaniem do cesarskiego cięcia?
- Czy zaświadczenie o tokofobii gwarantuje cesarskie cięcie?
- Leczenie tokofobii – psychoterapia
- Tokofobia a leki antydepresyjne
- Jak odróżnić naturalny strach od tokofobii?
- Tokofobia – kiedy warto zgłosić się do specjalisty?
- Tokofobia a poczucie winy
- Tokofobia – wypowiedź położnej – film
- Położna na temat lęku przed porodem – porady
Czym jest tokofobia?
Tokofobia to schorzenie, którego istotą jest ogromny strach przed porodem . Lęk ten jest na tyle duży, że uniemożliwia swobodne, codzienne funkcjonowanie i prowadzi do wystąpienia licznych objawów, w tym również tych o charakterze somatycznym.
Termin „tokofobia” wywodzi się z języka greckiego – to połączenie słów tokos (poród) oraz phobos – lęk. Choć pojęcie to powstało dopiero niedawno, bo zaledwie 20 lat temu, to samo zjawisko znane jest lekarzom od dawna. Jako jeden z pierwszych opisał je w 1897 roku dr Oswald Knauer, którego pacjentka, mająca za sobą niezwykle ciężki poród, zaczęła odczuwać paniczny lęk przed kolejną ciążą oraz porodem. Z czasem, w latach 80-tych ubiegłego wieku, tokofobia stała się przedmiotem badań naukowych.
Tokofobia może występować u kobiet ciężarnych (tokofobia ciężarnych) lub tych, które nie spodziewają się dziecka. U przyszłych matek zazwyczaj można zaobserwować nasilanie się reakcji lękowych wraz z upływem czasu. W trzecim trymestrze ciąży, czyli na krótko przed porodem, objawy są już bardzo wyraźne i uniemożliwiają podejmowanie codziennych obowiązków czy np. spokojny sen.
Tokofobia: rodzaje
Wyróżnić można dwa typy tego zaburzenia – to tokofobia pierwotna oraz tokofobia wtórna. Czym dokładnie się różnią?
- Tokofobia pierwotna
Tokofobia pierwotna dotyczy kobiet, które nie były jeszcze w ciąży. Silny lęk powoduje, że ciągle odsuwają one plany prokreacyjne. Aby nie zajść w nieplanowaną ciążę, kobiety te stosują nie jedną, a kilka metod antykoncepcji (np. pigułki, globulki, prezerwatywa). Jeśli mimo wszystko dojdzie do poczęcia, mogą ukrywać ciążę, zaprzeczać jej (również same przed sobą), a także ją usunąć [2].
W niektórych przypadkach taki lęk przed porodem może się zmniejszyć, jeśli tylko pacjentka uzyska od lekarza zapewnienie, że w razie zajścia w ciążę zostanie u niej przeprowadzony zabieg cesarskiego cięcia [2].
Przeczytaj też: Depresja poporodowa – przyczyny, objawy, leczenie
Należy podkreślić, że występowanie patologicznego lęku przed porodem nie jest tożsame z niechęcią do posiadania dziecka. Kobiety, które cierpią na tokofobię, nierzadko bardzo pragną mieć potomstwo, nawet zazdroszczą go innym, ale powstrzymuje je paniczny strach przed porodem.
- Tokofobia wtórna
Jeśli do pojawienia się omawianych zaburzeń lękowych dojdzie na skutek doświadczenia trudnego porodu (traumatyczne doświadczenia porodowe), mówi się o tokofobii wtórnej. Kobieta może bać się kolejnej ciąży i porodu naturalnego także na skutek doświadczenia poronienia, terminacji ciąży, komplikacji ciążowych (np. krwawienie) czy po narodzinach martwego dziecka. Może jednak zdarzyć się i tak, że nawet krótki poród o prawidłowym przebiegu będzie dla danej kobiety tak negatywnym doświadczeniem, że wywoła on szereg zaburzeń psychicznych [4].
Częstotliwość występowania tokofobii
Badania nad chorobliwym lękiem przed ciążą i porodem przeprowadzane są na całym świecie już od kilkudziesięciu lat. W 2017 roku na łamach Acta Obstetricia et gynecologica Scandinavica pojawił się przegląd niektórych spośród prac - obejmował on dokładnie trzydzieści trzy badania z osiemnastu krajów [5].
Z przeglądu wynika, że wskaźniki rozpowszechnienia patologicznego lęku przed ciążą i porodem są dość różne: od 3,7% do aż 43%. Średnia wyniosła około 14%.
Wyniki tego badania należy przyjąć z pewną ostrożnością, ponieważ – jak podkreślają sami autorzy – brakuje pełnej zgody co do definicji tokofobii. Niemniej nie ma wątpliwości, że paniczny lęk dotyczący ciąży i porodu jest zjawiskiem występującym u wielu kobiet.
Przyczyny tokofobii
Powody występowania zaburzeń lękowych związanych z ciążą i porodem mogą być bardzo różne. W przypadku tokofobii pierwotnej najczęstszą przyczyną jest zwykły lęk przed nieznanym. Do jego potęgowania niezwykle często przyczyna się społeczeństwo, a dokładnie – otoczenie ciężarnych. Kobiety, które już rodziły, nierzadko dzielą się swoimi doświadczeniami, przy czym zazwyczaj są to bardzo negatywne opisu porodu: „Byłam pewna, że umrę”, „Nikt mnie nie słuchał”, „Poród wiąże się z takim bólem, jakby ktoś miażdżył ci kości”. Takie historie – nierzadko zdecydowanie wyolbrzymione, wzmagają objawy i sprawiają, że przyszła matka już niemal panicznie boi się porodu.
Tokofobię wtórną wywołują zazwyczaj czynniki, takie jak:
- lęk przed bólem,
- obawy przed byciem samą na sali porodowej,
- silny lęk o zdrowie dziecka,
- obawa o własne życie.
Nierzadko na wystąpienie zaburzenia duży wpływ ma strach przed urazem krocza. Przeprowadzono nawet badanie, z którego wynika, że kobiety, które doświadczyły poważnego urazu krocza podczas pierwszego porodu, rzadziej rodzą kolejne dziecko [6].
Źródło lęku może być również związane z przemocą (przede wszystkim jest to doświadczanie przemocy fizycznej i psychicznej ze strony partnera). Ponadto wiadomo, że ryzyko wystąpienia tokofobii jest większe u kobiet, które doświadczyły przemocy seksualnej (molestowanie, gwałt) oraz które nie planowały ciąży [7].
Objawy tokofobii
Objawy tokofobii mogą być zróżnicowane. Niemniej najczęstsze symptomy zaburzenia to:
- Natrętne myśli
Spora część kobiet cierpiących na tokofobię zmaga się z natrętnymi myślami dotyczącymi ciąży, porodu i dziecka. Mogą być to wyobrażenia śmierci dziecka albo jego choroby, wizje upuszczania noworodka przez położną czy nasuwające się obrazy własnej śmierci.
- Koszmary senne
U niektórych kobiet zaburzenia prowadzą również do powstania koszmarów sennych. Dodatkowo silny lęk uniemożliwia spokojny sen, powoduje ciągłe pobudki oraz oblewanie się potem.
- Negatywne stany emocjonalne
Tokofobia powoduje stopniowe pogarszanie się nastroju. Na zwykłe, codzienne zadania czy małe problemy kobieta w ciąży reaguje silnym niepokojem, złością, mogą pojawić się u niej ataki paniki, a nawet histerie.
- Objawy psychosomatyczne, dolegliwości somatyczne
Symptomy zaburzeń nierzadko mają też charakter organiczny. Zarówno tokofobia pierwotna, jak i wtórna, mogą objawiać się: mdłościami, wymiotami, bólami żołądka, migrenami, a także biegunkami.
Czy tokofobia jest wskazaniem do cesarskiego cięcia?
Poród, którego tak bardzo obawiają się kobiety zmagające się z tokofobią, to poród naturalny. Stąd też zdobycie zaświadczenia o wskazaniu do cesarskiego cięcia wielu ciężarnym przynosi ogromną ulgę. Jednocześnie jednak taki stan rzeczy powoduje, że tokofobia zyskała opinię nieistniejącego zaburzenia, które ma być zasłoną dla zwykłej „cesarki na żądanie”. Jak jest w istocie? Czy dla ciężarnych z tokofobią rzeczywiście najlepsze jest cięcie cesarskie?
Należy wyraźnie podkreślić, że patologiczny lęk przed porodem nie jest „kaprysem”, ale poważnym problemem psychicznym. Cięcie cesarskie jest w takiej sytuacji jak najbardziej wskazane, ponieważ bardzo silny stres i stany lękowe u przyszłej matki mogą utrudnić, a nawet zupełnie uniemożliwić jej komunikację z personelem medycznym.
Czy zaświadczenie o tokofobii gwarantuje cesarskie cięcie?
Ciężarne zmagające się z tokofobią powinny skierować swoje kroki do psychiatry oraz psychologa. Pierwszy z wymienionych może wystawić zaświadczenie o przeciwwskazaniu do porodu siłami natury, drugi pomoże poprawić kondycję psychiczną przyszłej matki.
W tym miejscu należy zauważyć, że wiele kobiet ma wątpliwości, czy zalecenia od psychiatry są bezwzględnie przestrzegane przez lekarzy przyjmujących porody. Ogółem rzecz biorąc, dokument potwierdzający istnieje zaburzeń lękowych u ciężarnej powinien wystarczający do przeprowadzenia cesarskiego cięcia. Jednak na wszelki wypadek warto zadzwonić do wybranej placówki i dopytać o stosunek personelu do tego typu zaświadczeń.
Leczenie tokofobii – psychoterapia
Należy pamiętać, że z punktu widzenia medycznego poród naturalny jest dla dziecka o wiele korzystniejszy niż cesarskie cięcie. Dlatego jeśli tylko jest na to czas, czyli gdy objawy tokofobii pojawiają się już przed ciążą albo na jej początku, warto spróbować poradzić sobie z problemem inaczej niż poprzez zdecydowanie się na operację.
Tokofobia bardzo często ma podłoże nerwicowe, dlatego w leczeniu tego typu zaburzeń bardzo pomaga psychoterapia. Warto wybrać psychoterapeutę, który prowadzi terapię poznawczo-behawioralną , ponieważ to właśnie ona – w świetle najnowszej wiedzy medycznej, pomaga zredukować najwięcej objawów tokofobii [8].
Poza psychoterapią w walce z tokofobią pomaga szkoła rodzenia. Dzielenie lęku z innymi kobietami - również z takimi, które już rodziły, mówienie o swoich wątpliwościach i możliwość uzyskania słów wsparcia mają prawdziwie terapeutyczne działanie. Przyszłe matki podkreślają nierzadko, że to właśnie w trakcie zajęć ze szkoły rodzenia poczuły większy spokój i odwagę. Wynika to nie tylko z faktu doświadczania wsparcia, ale również ze zwiększenia swojej wiedzy na temat ciąży i porodu.
Tokofobia a leki antydepresyjne
Wiele kobiet w ciąży zastanawia się, czy lęk przed porodem można spróbować oswoić również przy pomocy leków antydepresyjnych. Warto zatem wiedzieć, że owszem – są sytuacje, w których lekarz może zdecydować o przepisaniu takich preparatów. Niemniej obecnie uważa się, że nie są one obojętne dla zdrowia dziecka, dlatego stosowane są raczej tylko w wyjątkowych przypadkach.
Jak odróżnić naturalny strach od tokofobii?
Strach przed porodem, zarówno u pierworódek, jak i kobiet, które już rodziły, jest zupełnie naturalny. Szacuje się, że pojawia się on aż u około 80% przyszłych matek. Pytanie zatem: jak odróżnić naturalne obawy od silnych zaburzeń lękowych, które należy zredukować przy pomocy psychoterapii?
Należy wiedzieć, że naturalny lęk przed porodem nie powoduje zaburzeń funkcjonowania. Może wywoływać pewien dyskomfort i niepokój (zwłaszcza przed zaśnięciem czy w czasie rozmów o porodzie), ale łatwo te emocje uciszyć. Kobiety, które odczuwają naturalny lęk przed porodem, są w stanie powiedzieć sobie: „No nic, jakoś to będzie”, „Boję się, ale również nie mogę się doczekać”, „Wszystko będzie dobrze”. To naturalne mechanizmy obronne.
W przypadku tokofobii strach przed porodem jest tak silny, że „blokuje” te mechanizmy. Kobieta, która boi się porodu w stopniu chorobliwym, stopniowo traci kontrolę nad swoim życiem – przejmuje ją lęk.
Jeśli już jest w ciąży, to im bliżej porodu, tym silniejsze objawy będzie odczuwać: to trudności z koncentracją, ze snem, utrata apetytu, a z czasem również biegunki, pocenie się, wymioty. Stan emocjonalny takiej kobiety można przyrównać do stanu kogoś, kto cierpi na arachnofobię i kto ma podstawy przypuszczać, że za chwilę będzie musiał dotknąć ogromnego pająka.
Tokofobia – kiedy warto zgłosić się do specjalisty?
Nie wiesz, czy to, co odczuwasz, to zwykły strach przed porodem, czy może tokofobia? Odpowiedz sobie zatem na te kilka pytań:
- Czy myśl o porodzie cię paraliżuje?
- Czy myśli o porodzie są przyczyną twoich problemów ze snem?
- Czy „dopadają” cię natrętne myśli związane z porodem (takie, w których twoje dziecko rodzi się chore, albo ty umierasz)?
- Czy w miarę zbliżającego się porodu twój lęk się zwiększa?
- Czy masz wrażenie, że nikt cię nie rozumie?
- Czy coraz częściej dokuczają ci spadki nastroju?
Jeśli na większość pytań odpowiedziałaś twierdząco – wszystko wskazuje na to, że cierpisz na tokofobię. Dobrze byłoby, abyś udała się do lekarza psychiatry.
Tokofobia a poczucie winy
U kobiet, które nie chcą rodzić albo które odczuwają wszystkie opisane wyżej objawy tokofobii, nierzadko występuje poczucie winy [8]. Kobiety te boją się, że to, co odczuwają, nie jest normalne - okres ciąży powinien być przecież postrzegany jako czas szczęścia. Emocje te są tak silne, że przyszłe mamy nierzadko nie są zdolne o tym z kimkolwiek porozmawiać, nawet z własnym partnerem. W efekcie dochodzi do kumulacji lęku i zaostrzenia się objawów schorzenia.
Pamiętaj, że tokofobia jest zaburzeniem psychicznym, takim jak depresja czy nerwica. Aby poczuć się lepiej, niezbędne jest właściwe leczenie. Zazwyczaj już jednorazowa wizyta u specjalisty i możliwość opowiedzenia o swoich problemach przynosi ulgę i poprawę nastroju.
Tokofobia – wypowiedź położnej – film
Położna na temat lęku przed porodem – porady
zdaniem położnej
Tokofobia inaczej zwana parturifobią, to patologiczny strach przed ciążą i porodem. Tokofobia zaliczana jest do zaburzeń lękowych, jednakże wciąż brakuje konkretnych kryteriów diagnostycznych potrzebnych do rzetelnego zdefiniowania tego zjawiska. Wyodrębnia się tokofobię pierwotną, pojawiającą się u kobiet, które nigdy nie były w ciąży. Jej podłoże jest zwykle nerwicowe, ale również kulturowe. Jest ona związana z przeżyciami z przeszłości, np. molestowaniem seksualnym lub śmiercią matki przy porodzie młodszego rodzeństwa.
Kolejnym rodzajem jest tokofobia wtórna, która występuje u kobiet, które już wcześniej rodziły, a w czasie porodu doznały traumatycznego przeżycia, np. śmierci dziecka. Ten rodzaj tokofobii pojawia się również u kobiet, które kiedyś poddały się aborcji lub poroniły. Wyróżniamy też tokofobię wtórną drugiego rodzaju, która ma związek z zaburzeniami emocjonalnymi przebytymi w okresie poporodowym, np. depresją.
Na parturifobię najbardziej narażone są kobiety, które cierpiały na nią przy pierwszej ciąży i nie zostały poddane odpowiedniemu leczeniu – pojawia wówczas ryzyko, że doświadczą jej po raz kolejny.
Istnieją teorie, według których na obawy związane z rodzeniem duży wpływ ma przekaz społeczny. Relacje z traumatycznych porodów innych kobiet mogą stanowić znaczące źródło lęku dla ciężarnych. Dodatkowo strach przed rodzeniem przekazywany jest często międzypokoleniowo przez matki, które nie poradziły sobie z trudnymi doświadczeniami własnych porodów. Do innych czynników predysponujących do tokofobii należy obniżony próg wrażliwości na ból oraz niskie poczucie własnej wartości.
W Polsce to zagadnienie jest jeszcze mało poznane i często jest tematem tabu. Lęk przed porodem wzmaga się w trzecim trymestrze. Jest obserwowany zarówno u pierworódek, jak i wieloródek. Objawy lękowe pojawiają się początkowo w postaci koszmarnych snów, nawracającego niepokoju, co może powodować trudności w codziennym funkcjonowaniu. Patologiczny strach pociąga za sobą dodatkowe objawy psychosomatyczne – u kobiet ciężarnych doświadczających tokofobii częściej stwierdza się bóle brzucha, oraz obserwuje się niepowściągliwe wymioty.
Strach przed porodem dotyczy wielu aspektów porodu – przede wszystkim bólu, ale również przejawia się obawą o utratę kontroli, sił potrzebnych do rodzenia, śmierć własną lub dziecka, a także brakiem zaufania do zespołu świadczącego opiekę.
Najważniejsze jest jednak zapobieganie tokofobii poprzez prowadzenie odpowiedniej edukacji przedporodowej, która oprócz dostarczania kobietom rzetelnej wiedzy powinna zawierać elementy pracy z emocjami, nauki radzenia sobie z bólem oraz metod relaksacji. Tokofobii wtórnej można zapobiegać dbając o jakość narodzin, uwzględniając podmiotowość kobiety rodzącej oraz zapewniając jej szacunek i bezpieczeństwo.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Knauer O. Über Puerperale Psychosen, für practische Aerzte. Berlin: Karger, 1897
- Gutteridge K. Who's afraid of the big bad birth . MIDIRS Midwifery Digest, kwiecień 2013; 23 ( 4 ): 441-6
- Hofberg K, Brockington I. Tokophobia: an unreasoning dread of childbirth. A series of 26 cases. Br J Psychiatry 2000; 176:83-85
- Hofberg K, Ward MR. Fear of pregnancy and childbirth. Postgrad Med J 2003;79:505-510
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28369672/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23565655/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20227548/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11368135/
Opublikowano: 30.04.2021;
aktualizacja: 26.03.2024
Oceń:
4.4
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Karolina Wojtaś
psycholog
Karolina Wojtaś – psycholog, redaktor. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego, interesuje się między innymi komunikacją interpersonalną oraz psychologią rodziny. Autorka dziesiątek artykułów ułatwiającym czytelnikom zrozumienie mechanizmów psychologii i wprowadzenie ich we własne życie.
1
Komentarze i opinie (0)