Daltonizm (ślepota barw) – przyczyny, objawy i leczenie zaburzenia widzenia kolorów

Daltonizm – co to jest?

Ślepota barw jest powszechnie znana pod pojęciem daltonizmu. W terminologii medycznej bywa z kolei określana jako achromatopsja, co należy rozumieć jako całkowitą ślepotę barw. Osoby z tą przypadłością mają zwykle problemy z dostrzeganiem różnic między barwą zieloną, żółtą, pomarańczową i czerwoną. Ślepota barw jest zaburzeniem dziedzicznym, a powoduje ją brak pewnych komórek w oku odpowiadających za widzenie kolorów. Zaburzenie to częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt.

Osoby z tym zaburzeniem mają trudności z rozpoznawaniem pewnych kolorów lub widzą je inaczej niż pozostałe osoby. Daltonizm jest dziedziczny i częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt. Średnio jeden lub dwóch na 20 chłopców może mieć problemy z percepcją barw. Termin "ślepota barw" może być mylący. Bardziej precyzyjny termin to zaburzenie rozpoznawania barw. Osoby, które nie rozróżniają części kolorów, mogą mieć doskonały wzrok. Zaburzenia w postaci problemów z odróżnianiem barw nie oznacza, że osoba dotknięta tą przypadłością widzi nieostro, ma ograniczony kąt widzenia, etc.

Zobacz też: Siatkówczak – przyczyny, objawy i leczenie

Powszechne przeświadczenie, że osoby cierpiące na ślepotę barw nie rozróżniają wszystkich kolorów, jest błędna. Najczęściej dysfunkcja ta oznacza trudności z rozpoznawaniem wybranych odcieni i barwy zielonej, żółtej, pomarańczowej i czerwonej.

Ślepota barw jest zwykle zaburzeniem o podłożu genetycznym. Niektóre rodzaje ślepoty barw są dziedziczne, a inne powstają w wyniku zmian genetycznych (uszkodzenia chromosou – mutacji) w fazie rozwojowej. Zaburzenie widzenia barw może także rozwinąć się w wyniku urazu powodującego uszkodzenia w mózgu lub w obrębie siatkówki, w zwyrodnieniowej chorobie oczu lub z innych przyczyn.

Przeczytaj też: Opioidy – wskazania, przeciwwskazania, zagrożenia, uzależnienie

Objawy ślepoty barw

Warto zwrócić uwagę, czy dziecko nie ma objawów ślepoty barw. Pierwsze pojawiają się najczęściej w wieku powyżej czterech lat. Objawy u dzieci są często tak łagodne, że maluchy nie zdają sobie sprawy z tego, że nieprawidłowo rozpoznają kolory. Rodzice mogą dopatrzeć się sygnałów świadczących o istnieniu tego zaburzenia w trakcie procesu nauki kolorów u dzieci.

„Daltonizm obejmuje aż 6% populacji męskiej"

Jakie barwy widzi daltonista?

Badania naukowe wykazały, iż wzrok, przekazuje nam najwięcej informacji do mózgu spośród wszystkich zmysłów, bo aż do 90%. Umożliwia nam dostrzeganie, rozróżnianie, klasyfikowanie oraz identyfikowanie osób, zwierząt, przedmiotów, ich wielkości, kształtu, barwy oraz ruchu. Jedną z powszechnie znanych wad wzroku jest właśnie daltonizm.

Zobacz również: Wrotycz – na co pomaga?

Za widzenie barw odpowiadają czopki (a dokładnie ich trzy rodzaje), które znajdują się w siatkówce oka – wewnętrznej, światłoczułej części gałki ocznej. Ich rola polega na odbiorze barw. Każdy czopek zawiera charakterystyczny dla siebie fotopigment, który reaguje na różną, specyficzną dla siebie długość fal świetlnych. Pojedynczy czopek zaopatrzony jest w jeden z trzech głównych pigmentów (czerwony, zielony lub niebieski) zwany opsynem, który absorbuje konkretne długości widma świetlnego. Barwa czerwona odpowiada długości fali elektromagnetycznej od 650 do 700 nanometrów, a barwa zielona – od 520 do 565. Łącząc ze sobą barwy podstawowe, czyli czerwoną, zieloną i niebieską, oko rejestruje różnorodne odcienie kolorów. Większość osób posiada zdolność łączenia ze sobą barw podstawowych (czerwona, niebieska, zielona), co daje możliwość rejestracji przez narząd wzroku (oko) różnorodnych odcieni kolorów.

Przyczyną daltonizmu są nieprawidłowości w funkcjonowaniu konkretnego rodzaju czopków, ich niewykształcenie lub całkowity brak. Osoby chore na daltonizm często nie przyznają się do swojego schorzenia i żyją z nim w ukryciu. Niektórzy nie są także świadomi problemu, z którym się borykają.

To też może Cię zainteresować: Hipodoncja – przyczyny, objawy, leczenie

Nierozpoznawanie barw czerwonej i zielonej

Nierozpoznawanie barw czerwonej i zielonej jest zwykle dziedziczne. Występuje u około ośmiu procent mężczyzn i tylko u około 0,4 proc. kobiet. Dzieje się tak dlatego, że geny odpowiedzialne za powstanie tego zaburzenia są przenoszone przez chromosomy X (sprzężone z płcią). Mężczyźni mają tylko jeden chromosom X, a kobiety dwa. U kobiet wystarczy tylko jeden funkcjonalny gen przenoszony na jednym z dwóch chromosomów X, aby zapewnić normalne widzenie barw.

Specjaliści opisują poszczególne warianty zaburzenia widzenia barwy czerwonej. Jedną z nich jest protanopia – nierozpoznawanie barwy czerwonej (mylenie jej z zielenią). Inna to protanomalia, czyli obniżona percepcja nasycenia i jaskrawości czerwieni. Z kolei deuteranopia to nierozpoznawanie barwy zielonej i mylenie jej z czerwoną.

To też może Cię zainteresować: Plamka żółta i choroby z nią związane

Nierozpoznawanie barw żółtej i niebieskiej

Jedynie 5 proc. osób ze ślepotą barw cierpi na zaburzenie nierozpoznawania barw żółtej i niebieskiej. Zaburzenie to występuje w takim samym stopniu u mężczyzn i u kobiet, bowiem gen przenoszący je znajduje się w chromosomie niesprzężonym z płcią (chromosomie 7).

W tym zaburzeniu możliwe jest nierozpoznawanie barw niebieskiej (mylenie jej z czernią) oraz tzw. tritanomalia, czyli obniżona percepcja barwy niebieskiej.

Przeczytaj też: Czerwone oczy – przyczyny, objawy, leczenie

Testy diagnozujące daltonizm

Daltonizm diagnozuje się nie tylko za pomocą wywiadu rodzinnego lub z pacjentem, lecz niezbędne jest badanie oczu, by diagnoza nie została postawiona omylnie. Test przeprowadzany jest w gabinecie lekarskim bądź okulistycznym. Jednym z dostępnych testów jest użycie atlasu z kolorowymi obrazkami. Test ten trwa około 30 minut.

Kolejnym jest tzw. test karty z obrazkami, złożonymi z kolorowych kropek, które układają się w jakiś kształt (litera lub cyfra). Zadaniem pacjenta jest odczytanie tych obrazków, co pozwala ocenić lekarzowi, z którymi kolorami chory ma problemy. Popularny jest także test z kolorowymi żetonami, które pacjent musi uporządkować na zasadzie podobieństwa barw. Osoby z zaburzeniami rozpoznawania barw nie są w stanie poprawnie wykonać tego zadania.

Sprawdź też: Mąka owsiana – właściwości odżywcze, zastosowanie

Ślepota barw a praca

Wiele zadań w codziennym życiu wymaga umiejętności rozpoznawania przedmiotów po kolorze. Do czynników mogących wpłynąć na zdolność postrzegania barw należy stopień zaburzenia rozpoznawania barw, intensywność oświetlenia czy bliskość przedmiotu.

Większość osób z zaburzeniem widzenia barw czerwonej i zielonej nie otrzyma prawa jazdy. Z grona przyszłych kierowców wykluczy je jedno z podstawowych badań wykonywanych w czasie kwalifikowania do prowadzenia pojazdów (tablice ishihary). Prawodawstwo w tym zakresie jest odmienne w różnych krajach. W części z nich można otrzymać zgodę na prowadzenie pojazdu, ale obarczoną licznymi obostrzeniami (brak licencji zawodowej, brak zgody na prowadzenie pojazdu w nocy).

Większość osób z zaburzeniami rozpoznawania barw jest w stanie wskazać różnicę między czerwonym a zielonym kolorem świateł sygnalizacji świetlnej w ruchu drogowym. Ci, którzy takiej różnicy nie mogą wskazać, będą w stanie stwierdzić, które ze świateł jest zapalone dzięki ich umiejscowieniu – czerwone światło znajduje się zawsze na górze.

Przy wykonywaniu niektórych zawodów, jak na przykład pilota samolotów, wymagane jest prawidłowe widzenie barw. W innych grupach zawodowych pracownik ze ślepotą barw nie będzie mógł wykonywać niektórych czynności jak np. elektryk, który oznacza kolorami elementy instalacji elektrycznej.

Diagnostyka i leczenie ślepoty barw

U dzieci z zaburzeniem widzenia barw mogą wystąpić problemy z nauką, gdyż większość szkolnych zadań opiera się na znakowaniu kolorami. Zaleca się, aby wszystkie dzieci, a chłopcy zwłaszcza, przechodzili rutynowe badania na rozróżnianie kolorów w wieku wczesnoszkolnym.

Testy na rozróżnianie kolorów mogą być wykonywane przez okulistę lub optometrystę za pomocą specjalnie zaprojektowanych tablic ( tablice ishihary – te same stosowane są w badaniach kandydatów na prawo jazdy). Niektóre szkolne placówki zdrowia mogą również przeprowadzać testy na widzenie barw.

W przypadku wykrycia zaburzenia rozpoznawania barw, wykonanie dalszych badań może okazać się niezbędne w celu stwierdzenia charakteru zaburzenia, ponieważ będzie to miało wpływ na możliwość wykonywania pewnych zawodów i zdobycia niektórych uprawnień. Każde dziecko, u którego wykryto ślepotę barw, należy zapewnić, że ślepota barw nie jest chorobą.

Nie ma sposobu na leczenie ślepoty barw. Jednak istnieją pewne rodzaje filtrów barwiących lub soczewek kontaktowych, które mogą pomóc chorym w rozróżnianiu barw. Okulista może pomóc w jednorazowym zdobyciu soczewki barwionej na czerwono do noszenia na oku dominującym. Może to pomóc osobie noszącej przejście testu na ślepotę barw, jednak ma to małe zastosowanie praktyczne.

Popularne stają się specjalne okulary dla daltonistów. Dzięki zastosowaniu wspomnianych filtrów, osoby dotknięte zaburzeniem ślepoty barw często pierwszy raz w życiu mogą zobaczyć świat w realnych barwach.