Neuroleptyki, nazywane lekami przeciwpsychotycznymi, to grupa leków psychotropowych wskazanych w leczeniu chorób psychicznych przebiegających z urojeniami, psychozami i omamami. Ich mechanizm działania opiera się głównie na blokowaniu receptorów dopaminergicznych oraz noradrenergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Mimo wielu skutków ubocznych, należą one do leków stosowanych najczęściej w leczeniu tego typu zaburzeń.
Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne) – atypowe i klasyczne – wskazania, działanie, skutki uboczne, przeciwwskazania
Spis treści
- Leki psychotropowe – czym są i jak działają?
- Neuroleptyki typowe – klasyczne leki przeciwpsychotyczne I generacji
- Klasyczne leki neuroleptyczne – lista
- Neuroleptyki atypowe – leki przeciwpsychotyczne II generacji
- Leki neuroleptyczne w ciąży i dla dzieci
- Leki przeciwpsychotyczne – przeciwwskazania
- Neuroleptyki – skutki uboczne i interakcje z innymi lekami
- Wypowiedź psychiatry na temat leków przeciwpsychotycznych
Leki psychotropowe – czym są i jak działają?
Leki psychotropowe to grupa preparatów stosowanych w leczeniu zaburzeń psychicznych o różnym podłożu. Do ich zakupu niezbędna jest recepta lekarska. Dobiera się je na podstawie wieku, stanu ogólnego chorego i rodzaju zaburzeń. Mechanizm działania psychotropów opiera się na blokowaniu poszczególnych receptorów w ośrodkowym układzie nerwowym.
Ze względu na różnorodność tych leków, podzielono je na kilka grup terapeutycznych.
- Leki normotymiczne I i II generacji – są stosowane głównie w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej, a ich zadaniem jest normalizowanie i stabilizowanie nastroju.
- Leki psycholeptyczne – podzielono je na kilka podgrup, takich jak: l eki neuroleptyczne, leki na sen i uspokajające oraz anksjolityki o działaniu przeciwlękowym. Stosuje się je w leczeniu depresji psychotycznej przebiegającej z urojeniami, w zaburzeniach snu oraz zaburzeniach schizoafektywnych.
- Leki psychoanaleptyczne – przynależą do nich leki przeciwdepresyjne, psychostymulujące i nootropowe. Łagodzą objawy depresji, poprawiają pamięć i motywację do działania, zwłaszcza przy stwierdzonym zespole otępiennym.
Leki psychotropowe należy przyjmować zgodnie z zaleceniem lekarza i odstawiać stopniowo, jeśli terapia nimi została zakończona. Są wydawane wyłącznie na receptę pod postacią tabletek doustnych, kapsułek oraz syropów do picia.
Zobacz też: Amantix – co to za lek i kiedy się go stosuje?
Neuroleptyki typowe – klasyczne leki przeciwpsychotyczne I generacji
Neuroleptyki klasyczne są grupą leków psychotropowych stosowanych w leczeniu zaburzeń psychicznych przebiegających z objawami wytwórczymi, takimi jak psychozy, omamy, urojenia i halucynacje. Ich podział na dwie generacje jest uwarunkowany ilością działań niepożądanych i interakcji z innymi lekami.
Mechanizm działania neuroleptyków typowych opiera się głównie na blokowaniu receptorów dopaminergicznych D2 w ośrodkowym układzie nerwowym, co czyni je skutecznymi w terapii m.in. schizofrenii i depresji psychotycznej. Są to klasyczne leki na psychozę o działaniu silnie uspokajającym. Charakterystyczną cechą tych leków jest wywoływanie zaburzeń czynności układu pozapiramidowego, w tym parkinsonizmu i typowego dla tego zjawiska drżenia mięśniowego (dystonia) oraz dyskinez, czyli nieskoordynowanych ruchów mimowolnych całego ciała.
Leki przeciwpsychotyczne osłabiają nadmierne pobudzenie ruchowe (akatyzja) i obniżają próg drgawkowy, a niektóre pochodne wykazują także działanie przeciwbólowe. Istotne jest też ich działanie przeciwwymiotne oraz pobudzające łaknienie, dlatego z powodzeniem stosuje się je również w leczeniu anoreksji.
Niestety klasyczne leki przeciwpsychotyczne mają wpływ także na układ hormonalny, ponieważ nasilają wydzielanie prolaktyny wskutek zniesienia wpływu dopaminy na wydzielanie tego hormonu w przysadce. Skutkiem ubocznym ich zażywania mogą być zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet.
Klasyczne leki neuroleptyczne – lista
Do grupy neuroleptyków typowych I generacji zalicza się m.in. pochodne fenotiazyny. Jest to grupa związków chemicznych zakończonych łańcuchem aminowym lub węglowodorowym, wykazujących działanie przeciwwymiotne, antyhistaminowe, przeciwlękowe i przeciwautystyczne. Niektórym chorym przepisuje się je jako leki pomocne w poprawie pamięci i koncentracji. Ich długotrwałe stosowanie wiąże się z wystąpieniem objawów pozapiramidowych, takich jak: drżenie i sztywność mięśni oraz spowolnienie ruchowe. Dzieli się je na trzy grupy:
- pochodne alifatyczne – chlorpromazyna, promazyna, lewomepromazyna (np. Fenactil, Tisercin, Promazin, Promazine);
- pochodne piperydynowe – tiorydazyna, pipotiazyna (np. Thioridazin, Piportil);
- pochodne piperazynowe – perfenazyna, flufenazyna, perazyna, tioproperazyna, trójfluoroperazyna (np. Pernazinum, Perazin, Mirenil, Ramelteon, Trilafon, Modalina, Triftazin, Jatroneural).
W grupie leków antypsychotycznych znajdują się także pochodne tioksantenu, takie jak: chlorprotiksen, flupentiksol, fluprotiksen, klopentiksol, klotiksamid, meprotiksol, metiksen, piflutiksol, pimetiksen, teflutiksol, tiotiksen, zuklopentiksol (np. Chlorprotixen, Muricalm, Temaril). Wykazują one działanie przeciwdepresyjne.
Do typowych leków przeciwpsychotycznych zalicza się również pochodne butyrofenonu, takie jak: haloperydol, droperydol i trifluperidol (Haloperidol, Innovar, Droleptan) oraz benzamidy: sulpiryd i tiapryd (Sulpiryd, Tiapridal). Leczy się nimi epizody manii, schizofrenię oraz depresję psychotyczną.
W grupie leków przeciwpsychotycznych I generacji znalazły się także neuroleptyki aktywizujące. Pod względem chemicznym są to pochodne indolu. Są bezpieczne w stosowaniu, ponieważ rzadko kiedy wywołują objawy ze strony układu pozapiramidowego. Za najczęściej stosowane uważa się oksypertynę i molindon (Moban).
Neuroleptyki atypowe – leki przeciwpsychotyczne II generacji
Atypowe leki przeciwpsychotyczne są grupą leków wprowadzonych do lecznictwa w ostatnim dziesięcioleciu. Podobnie jak leki klasyczne działają na objawy wytwórcze, ale mają mniej skutków ubocznych i są lepiej tolerowane przez chorych. Wywołują mniej zaburzeń ze strony układu pozapiramidowego i układu hormonalnego.
Choć mechanizm działania tej grupy jest podobny do neuroleptyków typowych, to dodatkowo pełnią rolę agonistów dla receptora serotoninowego 5-HT2A, co zapobiega negatywnym skutkom powstałym na skutek blokady receptorów dopaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Mniejsza toksyczność i większa tolerancja czyni te leki skutecznymi w leczeniu schizofrenii lekoopornej, w której występują omamy, halucynacje lub urojenia, w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej oraz psychozach przebiegających z nadmiernym pobudzeniem ruchowym i agresją. Nowe neuroleptyki mają też działanie sedatywne (uspokajające), dlatego można je stosować nasennie i wyciszająco.
Do przeciwpsychotycznych leków sedatywnych atypowych zalicza się: asenapinę, amisulpryd, arypiprazol, blonanserynę, zotepinę, melperon, lurasidon, kwetiapinę, olanzapinę, iloperidon i klozapinę (nazwy: Olzapin, Olanzapina Mylan, Olanzapina Apotex, Zalasta, Zolaxa, Clopizam, Klozapol, Leponex, Melperon, Ketilept, Kventiax, Ketrel, Quentapil, Latuda, Abilify, Aripilek i wiele innych).
Leki neuroleptyczne w ciąży i dla dzieci
Neuroleptyki w ciąży nie są stosowane, chyba że jest to bezwzględnie konieczne. Niektóre ciężarne wymagają kontynuowania terapii tymi lekami, dlatego dobiera się je w oparciu o wytyczne FDA (Agencji Żywności i leków), kierując się jak najmniejszą szkodliwością na płód. Zazwyczaj są to preparaty zaliczane do kategorii B, które zostały przebadane na zwierzętach i nie udowodniono ich działania teratogennego. Do takich leków zalicza się np. klozapinę.
Środki przeciwpsychotyczne można podawać dzieciom, ale leczenie nimi wdraża się w ostateczności. Są podawane tylko wtedy, gdy zawodzi farmakoterapia innymi preparatami.
Trzeba pamiętać, że nie ma neuroleptyków bez recepty. Są to silne środki, które mogą mieć negatywny wpływ na stan zdrowia.
Leki przeciwpsychotyczne – przeciwwskazania
Jednoczesne stosowanie neuroleptyków i alkoholu czy środków narkotyzujących jest stanowczo przeciwwskazane, ponieważ nie wolno ich łączyć z tymi substancjami. Ostrożność należy zachować, jeśli stan ogólny pacjenta uległ pogorszeniu i nasiliły się jego zaburzenia psychiczne oraz gdy chory zmaga się z napadami padaczkowymi.
Neuroleptyki są przeciwwskazane przy chorobie Parkinsona, kobietom z rakiem piersi, osobom ze schorzeniami kardiologicznymi, chorym na jaskrę, z niewydolnością wątroby oraz nerek.
Przeciwwskazaniem bezwzględnym jest też złośliwy zespół neuroleptyczny, który stanowi zagrożenia dla zdrowia. Jego charakterystycznym objawem są zaburzenia świadomości połączone z gorączką i sztywnieniem mięśni.
Neuroleptyki – skutki uboczne i interakcje z innymi lekami
Długotrwałe stosowanie neuroleptyków może doprowadzić do uszkodzeń w mózgu, czego konsekwencją będzie szereg skutków ubocznych, takich jak:
- spowolnienie psychoruchowe,
- męczliwość,
- senność,
- drżenia i mimowolne ruchy ciała,
- ślinotok lub suchość w jamie ustnej,
- zaburzenia pamięci,
- trudności z koncentracją,
- nadmierny przyrost masy ciała,
- zła tolerancja glukozy,
- obniżenie libido,
- zaburzenia potencji,
- bóle i zawroty głowy,
- alergie skórne,
- zaburzenia hormonalne,
- zaburzenia rytmu serca,
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
Przy długotrwałym stosowaniu neuroleptyków należy wykonywać regularne badania kontrolne: morfologię krwi obwodowej, próby wątrobowe, poziom elektrolitów oraz glukozy, ponieważ mogą zaburzać te parametry.
Interakcje leków neuroleptycznych z innymi lekami są trudne do przewidzenia ze względu na dużą rozpiętość zachodzących reakcji. Mogą nasilać działanie leków nasennych i silnych przeciwbólowych, zwiększając jednocześnie działanie depresyjne opioidów na ośrodek oddechowy. Podawane razem z lekami przeciwgorączkowymi i przeciwzapalnymi, mogą mieć negatywny wpływ na szpik.
Uzależnienie od neuroleptyków jest mało prawdopodobne, ponieważ nie wykazują one działania narkotycznego. Niestety oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, więc osoby zażywające te leki powinny być pod stałą kontrolą lekarza.
Wypowiedź psychiatry na temat leków przeciwpsychotycznych
Zdaniem eksperta
Grupę leków przeciwpsychotycznych stosuje się w psychozach, czy wszędzie tam, gdzie występują objawy psychotyczne, a więc – w ciężkich depresjach, w manii oraz w wielu innych zaburzeniach psychicznych. Najbardziej należy kojarzyć je z leczeniem schizofrenii.
Leki psychotyczne określa się inaczej mianem neuroleptyków i można je podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowią klasyczne leki psychotyczne, takie, którymi psychiatrzy dysponowali do niedawna. Z jednej strony skutecznych w tłumieniu, usuwaniu objawów psychotycznych takich jak urojenia czy omamy, ale obciążonych ryzykiem wystąpienia pewnych działań niepożądanych, np. neurologicznych, takich jak: usztywnienie mięśni, ich drżenia, akatyzja, czyli uczucie niepokoju w mięśniach, które nie pozwala się odprężyć. To dosyć dokuczliwe objawy, które stanowią, czy stanowiły pewien kłopot, ponieważ celem leczenia jest nie tylko usunięcie objawów, ale też zapewnienie pacjentowi komfortu i dobrej jakości życia.
Kilka lat temu pojawiły się leki przeciwpsychotyczne nowej generacji, które określa się mianem atypowych leków przeciwpsychotycznych. Są to leki, w związku z którymi ryzyko występowania działań niepożądanych, takich jak wcześniej wymienione, jest mniejsze. Oczywiście leczenie przy pomocy środków farmakologicznych zawsze niesie za sobą pewne ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Można powiedzieć, że tak jak zaburzenia psychotyczne i objawy, które występują w poważnych chorobach, tak też neuroleptyki są lekami poważnymi.
Atypowe neuroleptyki z jednej strony nie prowokują tak silnych objawów niepożądanych, np. neurologicznych, jak leki klasyczne, ale również mogą powodować skutki uboczne. Psychiatrzy starają się zwracać na to uwagę, monitorować u pacjentów pewne wskaźniki. W przypadku stosowania niektórych leków konieczna jest okresowa kontrola obrazu krwi – ilości krwinek białych. Innym razem konieczna jest kontrola EKG, aby sprawdzić, czy lek nie wywiera wpływu na układ krążenia lub rytm pracy serca. Dawkę neuroleptyków dobiera się indywidualnie do pacjenta. Ich stosowanie jest długoterminowe (wielomiesięczne lub wieloletnie). Czas oczekiwania na poprawę również jest dość długi. Wielu neuroleptyków nie można wprowadzić do leczenia od razu w pełnej dawce, robi się to stopniowo, obserwując stan pacjenta i starając się dobrać taką ich ilość, która z jednej strony będzie skuteczna, a z drugiej dobrze tolerowana. Dochodzenie do tego to okres często wielotygodniowy, wymagający dobrej współpracy pacjenta, jego rodziny, lekarza, cierpliwości oraz wiedzy o tym, że wymaga to czasu.
Po uzyskaniu poprawy zaleca się pacjentowi długie, wieloletnie stosowanie leku, dlatego że, co prawda, przywracają one zdrowie i możliwość dobrego funkcjonowania, usuwają przynajmniej cześć objawów, ale nie są w stanie w krótkim czasie wyleczyć całkowicie z danej choroby. Sprawiają, że dzięki nim choroba jest trzymana w ryzach, stąd prośba do pacjenta o wieloletnie przyjmowanie leków przeciwpsychotycznych, co ma zapobiec nawrotom choroby.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Kostowski W., Herman Z. S., Farmakologia – podstawy farmakoterapii, Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy, Tom II, Wydanie III. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, s. 108–132.
- Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J., Psychiatria kliniczna, Wydanie II. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011, s. 150–155.
- Meder J. i wsp., Leki przeciwpsychotyczne w praktyce lekarza psychiatry. Leczenie pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii lekoopornej. Psychiatria Pol., 2008, XLII, 6: 859–873.
Opublikowano: 22.01.2019;
Oceń:
5.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Ewa Żuchowska
Farmaceutka
W 2003 roku ukończyła Prywatną Policealną Szkołę Farmaceutyczną w Warszawie na kierunku technik farmacji. Przez wiele lat pracowała w aptekach otwartych. Obecnie pracuje w domu, analizując informacje dla firmy marketingowej.
33
Komentarze i opinie (0)