Leczenie niskiego poziomu testosteronu u mężczyzn

Jaka jest rola testosteronu u mężczyzn?

Zaburzone wydzielania testosteronu oznacza rozwój stanu, który w medycynie określa się jako hipogonadyzm. Stan ten oznacza taką dysfunkcje gonad, w przypadku mężczyzn jąder, że nie są one w stanie dostarczyć organizmowi niezbędnej ilości hormonów.

Produkowany głównie w jądrach testosteron odgrywa ważną rolę w rozwoju i podtrzymywaniu wielu męskich cech fizycznych, jak:

• popęd seksualny,
• produkcja nasienia,
• utrzymanie właściwej masy mięśniowej i siły mięśni,
• rozkład tkanki tłuszczowej i masy kostnej.

Rozróżnia się hipogonadyzm pierwotny i hipogonadyzm wtórny. W hipogonadyzmie pierwotnym zaburzona jest praca samych jąder. Hipogonadyzm wtórny pojawia się gdy problemy zlokalizowane są w strukturach mózgu (podwzgórzu lub przysadce mózgowej, które pełnią ważną rolę w kontrolowaniu pracy gruczołów płciowych).

Z wiekiem poziom testosteronu u mężczyzn stopniowo się obniża i jest to zjawisko naturalne.

Przeczytaj też: Pieczenie penisa – co może być przyczyną?

Jakie są przyczyny niskiego poziomu testosteronu?

Poziom testosteronu ulega obniżeniu w wyniku nieprawidłowości w działaniu tzw. osi podwzgórze-przysadka-jądra. Nazwą tą określamy układ regulacji wydzielania testosteronu, w którym uczestniczą jądra (to one odpowiadają za produkcję testosteronu) oraz podwzgórze i przysadka. Podwzgórze i przysadka mózgowa są strukturami mózgu, które na zasadzie sprzężeń zwrotnych (tzn. zależnie od tego, jak dużo testosteronu znajduje się we krwi) wydzielają lub hamują wydzielanie czynników pobudzających jądra do aktywności hormonalnej.

Czynniki działające negatywnie na jeden z elementów tej osi obniżają aktywność jąder w zakresie produkcji testosteronu i prowadzą do obniżenia jego stężenia we krwi, co jest podstawą do rozwoju hipogonadyzmu.

Ze względu na mechanizm zaburzeń i okolicę anatomiczną, w której one zaistniały, stosuje się podział na hipogonadyzm pierwotny (inaczej: gonadalny, hipergonadotropowy), kiedy obniżona jest zdolność jąder do produkcji i wydzielania testosteronu oraz hipogonadyzm wtórny (pozagonadalny, hipogonadotropowy), gdy jądra są strukturalnie i funkcjonalnie prawidłowe, ale wydzielanie testosteronu utrzymuje się na niskim poziomie wskutek braku stymulacji ze strony podwzgórza i przysadki. W obu przypadkach można wyróżnić wiele przyczyn obniżonego testosteronu.

Spadek testosteronu u mężczyzn

Do ważniejszych przyczyn hipogonadyzmu pierwotnego należą następujące proces fizjologicznego starzenia się, czyli andropauza. Obniżenie aktywności mechanizmów odpowiedzialnych za produkcję testosteronu jest naturalną konsekwencją starzenia się i odpowiada menopauzie u kobiet; u niektórych mężczyzn przebiega ono w łagodny sposób, u innych natomiast wiąże się z nasilonymi objawami, jak zaburzenia erekcji, obniżenie popędu płciowego, chwiejność nastroju. Proces ten określany jest powszechnie jako andropauza. O tym jak zwiększyć poziom testosteronu decyduje lekarz. Istnieje możliwość przyjmowania testosteronu w tabletkach.

• Urazy jąder i moszny oraz choroby nowotworowe zajmujące jądra mogą być przyczyną obniżonego poziomu testosteronu.
• Normy testosteronu mogą ulec wahaniom w przypadku infekcji – zarówno toczących się w obrębie jąder, jak również infekcji ogólnoustrojowych (np. w przebiegu zakażenia wirusem HIV).
• Negatywny wpływ ma nadużywanie alkoholu.
• Niski poziom testosteronu to także efekt leczenia niektórych chorób (np. szkodliwy wpływ chemioterapii lub radioterapii stosowanych w leczeniu nowotworów, działania niepożądane przewlekłego stosowania leków steroidowych lub uszkodzenie jąder podczas zabiegu operacyjnego).
• Za niski testosteron odpowiadać mogą zaburzenia genetyczne – mogą skutkować nieprawidłowym rozwojem anatomicznym jąder lub ich niewydolnością wynikającą z uszkodzenia mechanizmów syntezy i wydzielania testosteronu. Przykładem zespołu genetycznego przebiegającego z niskim poziomem testosteronu jest zespół Klinefeltera. Czynniki genetyczne mogą być przyczyną takich nieprawidłowości jak brak jąder lub ich niedorozwój. Zdarza się też, że zaburzenia wywołane są przez niewrażliwość jąder na stymulację hormonami przysadkowymi – dzieje się tak np. w przypadku mutacji receptora dla jednego z tych hormonów – receptora LH (uszkodzony receptor „nie rozpoznaje” LH i nie aktywuje produkcji testosteronu);

Niski testosteron – jakie daje objawy?

Obniżony poziom testosteronu powoduje wiele różnych objawów, w tym zmniejszenie popędu seksualnego i witalności, a także zaburzenia erekcji.

Ponadto, mężczyźni z obniżonym poziomem testosteronu mogą doświadczyć zmniejszenia jędrności jąder, powiększenia piersi i utraty mięśni. Wzrost włosów na ciele jest wolniejszy, ale głos i rozmiar penisa zwykle pozostają bez zmian. Hipogonadyzm zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju osteoporozy i złamań osteoporotycznych. Przy niskich stężeniach testosteronu mogą pojawić się także niekorzystne zmiany w psychice. Będą one podobne do tych, jakie doświadczają kobiety w okresie menopauzy – uczucie ciągłego zmęczenia wahania nastrojów, rozdrażnienie, a nawet uderzenia gorąca.

Jak diagnozuje się niski poziom testosteronu? Jeśli lekarz podejrzewa obniżony testosteron na podstawie objawów i badania fizykalnego, musi potwierdzić swoją diagnozę testami laboratoryjnymi.

Większość testosteronu jest związana z białkiem wiążącym hormony płciowe i z albuminą. U młodych mężczyzn testosteron niezwiązany (tzw. wolny testosteron) stanowi jedynie około 2%. Z uwagi na to, że pomiar wolnego testosteronu nie jest precyzyjny, preferuje się badanie całkowitego poziomu testosteronu (związanego i wolnego).

Pomiar poziomu testosteronu najlepiej wykonywać rano, ponieważ ma on swój dobowy rytm i najwyższą wartość osiąga około 8:00 rano.

Wykonuje się także testy na poziom innych hormonów stymulujących pracę jąder – LH (hormon luteinizujący) i FSH (folikulotropina) – które pozwalają określić, czy przyczyna niskiego poziomu testosteronu jest pierwotna, czy wtórna.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Kiedy obniżony testosteron oznacza chorobę?

Spadek testosteronu może być spowodowany szeregiem innych przyczyn, takich jak:

• choroby ośrodkowego układu nerwowego, w przebiegu których na tle rozległych zaburzeń pracy mózgowia i rdzenia kręgowego może wystąpić również hipogonadyzm wtórny;
• Choroby nowotworowe – zwłaszcza guzy rozwijające się w obrębie podwzgórza i przysadki lub w ich bezpośredniej bliskości, czego efektem jest mechaniczne zniszczenie tych struktur; niektóre guzy przysadki (tzw. prolactinoma) wydzielają ponadto hormon prolaktynę, którego duże stężenie obniża produkcję testosteronu przez hamowanie aktywności przysadki;
• urazów głowy i krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego;
• radioterapia (naświetlania promieniowaniem jonizującym) w obrębie głowy;
• niedożywienie lub wyniszczenie, choroby endokrynologiczne (np. cukrzyca typu 3, zespół Cushinga czy niedoczynność tarczycy), nadużywanie marihuany, działania niepożądane niektórych leków.

Warto wspomnieć, że hipogonadyzm wtórny może rozwinąć się między innymi w wyniku zaburzeń genetycznych – jednak w odróżnieniu do wyżej opisanych stanów, w tym przypadku nieprawidłowości dotyczą podwzgórza i/lub przysadki mózgowej. Również tutaj można wymienić zespoły genetyczne – np. zespół Kallmanna, w którym prócz hipogonadyzmu obecne są zaburzenia węchu czy zespół Pradera-Williego . Zdarzają się również mutacje dotyczące pojedynczych enzymów lub receptorów, których efektem jest uszkodzenie zdolności wydzielania hormonów LH i FSH przez przysadkę i tym samym stymulacji jąder do wydzielania tesotsteronu.

Jakie mogą być skutki niskiego poziomu testosteronu?

Zdarza się, że u jednej osoby współistnieją cechy obu typów hipogonadyzmu. Stan taki bywa nazywany hipogonadyzmem mieszanym. Zdarza się on u starszych mężczyzn jako efekt starzenia się osi podwzgórze-przysadka-jądra, jak również w przebiegu takich chorób jak anemia sierpowata i talasemia czy podczas leczenia steroidami.

Warto ponadto zwrócić uwagę na związek między niskim stężeniem testosteronu a występowaniem między innymi:

• chorób układu sercowo-naczyniowego,
• otyłością,
• cukrzycą,
• hiperlipidemią,
• astmą oskrzelową.

Stany te obecne są statystycznie częściej u osób z hipogonadyzmem, nie jest jednak jasne, czy obniżenie poziomu testosteronu jest w tych przypadkach przyczyną, czy raczej skutkiem zaburzeń oraz w jaki sposób wpływa na ich przebieg.

Niski poziom testosteronu u kobiet jest stanem prawidłowym.

Niski poziom testosteronu – leczenie

Jakie korzyści daje leczenie niskiego poziomu testosteronu? Większość badań dotyczących leczenia testosteronem wskazuje na poprawę libido i funkcji seksualnych u mężczyzn z hipogonadyzmem lub niskim poziomem męskich hormonów. Naukowcy zauważyli, że terapia spowodowała wzrost zainteresowania seksem oraz zwiększenie liczby spontanicznych erekcji. Terapia testosteronem może jednak nie poprawić zaburzeń wzwodu, jeśli przyczyny tego stanu są inne.

Oprócz wpływu na sferę seksualną leczenie testosteronem poprawia nastrój, łagodzi objawy depresji, zmęczenia i dezorientacji. Inne badania wskazują na pozytywny wpływ na gęstość kości, ale wymagają one dalszego potwierdzenia.

W ciągu ostatniej dekady zainteresowanie terapią hormonalną testosteronem drastycznie wzrosło. Dostępne są różne jej formy: zastrzyki działające krótko i długoterminowo, leki doustne, plastry i żele.

Tabletki z testosteronem są dostępne, ale lekarze na ogół ich nie polecają. W tej formie testosteron jest szybko metabolizowany i nie może osiągnąć odpowiedniego poziomu we krwi by skutecznie zadziałać. Stosowanie testosteronu w tej formie może powodować niebezpieczne skutki uboczne dla funkcjonowania wątroby, w tym łagodne i złośliwe nowotwory.

Jak działają żele i plastry z testosteronem? Plastry z testosteronem, pomimo wyższej ceny są wygodną alternatywą dla zastrzyków z uwagi na wygodę stosowania i utrzymania normalnego poziomu testosteronu.

Są dwie metody dostarczenia testosteronu przez skórę: plastry naklejane na skórę lub mosznę i żele, które wciera się w skórę. Zapewniają one stałą dostawę testosteronu, który jest wchłaniany przez skórę i stopniowo uwalniany do krwi.

Leczenie testosteronem – jakie wykonywać badania?

Pacjentom stosującym terapię testosteronem zaleca się kontrolę co 3–4 miesiące w ciągu pierwszego roku leczenia. Lekarz może też zaproponować pierwszą wizytę kontrolną po miesiącu lub dwóch, żeby ocenić działanie terapii i określić, czy konieczne jest zmniejszenie lub zwiększenie dawki testosteronu.

Optymalna pora dnia na pomiar poziomu testosteronu zależy od formy podania. Najwyższe stężenie testosteronu w surowicy występuje około 4–8 godzin po aplikacji plastra. W przypadku żelu poziom testosteronu utrzymuje względnie stały poziom, dlatego pora wykonania badania nie jest kluczowa.

Mężczyźni stosujący terapię testosteronem powinni przeprowadzić poniższe badania (przed i okresowo w czasie obserwacji):

• badanie prostaty PSA i badanie prostaty przez odbyt – w celu monitorowania wpływu terapii na prostatę;
• badanie poziomu hematokrytu i stężenie hemoglobiny – do pomiaru ilości czerwonych krwinek.

Skutki uboczne stosowania testosteronu

Terapia testosteronem jest zazwyczaj dobrze tolerowana. skutki uboczne terapii testosteronem jakie pojawiają się najczęściej to:

• miejscowa reakcja alergiczna w miejscu naklejenia plastra z testosteronem – swędzenie lub podrażnienie skóry związane z naklejaniem plastra;
• tkliwość piersi, obrzęk lub widoczny rozwój tkanki piersiowej, zwany ginekomastią;
• trądzik, skłonność do łojotoku, zwiększone owłosienie ciała, zaczerwienienia.

Leczenie testosteronem może też powodować lub zaostrzać bezdech senny. Ponadto przyczynia się do zmniejszenia liczny plemników i wielkości jąder i nie powinna być stosowana u mężczyzn obawiających się o swoją płodność.

współpraca: lek. Miłosz Turkowiak