Oznaki dojrzewania płciowego u dzieci

Kiedy dziecko zaczyna dojrzewać?

Prawidłowe dojrzewanie płciowe u dziewczynek i chłopców rozpoczyna się już między 6. a 8. rokiem życia – to faza utajona, czyli przedpokwitaniowa (prepobertalna). Trwa ona około 2 lata. Następnie mówimy o fazie pubertalnej, czyli o właściwym pokwitaniu, które rozpoczyna się między 9. a 14. rokiem życia dziecka. Po zakończeniu tego etapu (który trwa kilka lat) następuje faza postpubertalna, czyli popokwitaniowe dorastanie.

Objawy dojrzewania płciowego, które są najbardziej zauważalne dla osób trzecich (zmiana głosu, pojawienie się piersi u dziewczynek i owłosienia na twarzy u chłopców) pojawiają się w fazie drugiej, czyli między 9. a 14. rokiem życia.

Przeczytaj też: Gorączka u dziecka bez innych objawów

Objawy dojrzewania płciowego u dziewczynek

Dojrzewanie płciowe – zarówno dziewczynki jak i chłopca, zawsze rozpoczyna się od uaktywnienia produkcji gonadotropin. Proces ten aktywuje podwzgórze, a same hormony wytwarza przysadka mózgowa.

Pierwszym efektem tych zmian jest zazwyczaj skok wzrostu oraz przybranie na wadze. Proces ten nie jest jednak tak nagły jak u chłopców – dziewczynki rosną średnio 8 cm w ciągu roku. Wraz z upływem kolejnych miesięcy dziewczynka może zauważyć, że jej gruczoły piersiowe zaczynają się powiększać (thelarche), a brodawki ciemnieją. W kolejnym etapie pod pachami zaczynają rosnąć delikatne włoski, z czasem pojawia się owłosienie łonowe (pubarche). Wargi sromowe powiększają się, a i macica – co już oczywiście nie jest widoczne „gołym okiem”, zmienia swoją wielkość i kształt.

Średnio w dwa lata po pojawieniu się zmian w obrębie piersi nadchodzi pierwsza miesiączka (menarche). Przez kilka kolejnych miesięcy miesiączki zazwyczaj są nieregularne i nie jest to powód do niepokoju. Warto jednak sięgnąć po pomoc lekarza, jeśli menstruacje są niezwykle bolesne i uniemożliwiają dziewczynce swobodne funkcjonowanie na dzień.[2]

Czytaj również: Guzek pod pachą – jakie są przyczyny zgrubienia pod pachą?

Objawy dojrzewania płciowego u chłopców

I w tym przypadku cały proces rozpoczynają hormony – przysadka zaczyna wydzielać gonadotropiny, które stymulują jądra, a te z kolei rozpoczynają produkcję testosteronu.

Przeczytaj: Krostki na wargach sromowych – co to za choroba?

Pierwszy etap dojrzewania u chłopca to powiększenie się jąder. Następnie wydłuża się penis, a skóra worka mosznowego staje się ciemniejsza i bardziej pomarszczona. Jednocześnie dziecko zaczyna bardzo szybko rosnąć – nawet do 12 centymetrów na rok.

Kolejny etap dojrzewania przynosi nowe zmiany, tj. pojawienie się owłosienia pod pachami oraz na wzgórku łonowym. W dalszej kolejności występuje mutacja (zmiana głosu) oraz zarost na twarzy. U części chłopców przyciemnieniu i zagęszczeniu ulega też owłosienie na klatce piersiowej, a u niemal wszystkich – to na rękach i nogach [2].

Na dowolnym z omówionych etapów może dojść do pojawienia się trądziku młodzieńczego oraz zmiany zapachu potu na nieprzyjemny.

Zaburzenia dojrzewania płciowego u dzieci – jak je rozpoznać?

Zaburzenia dojrzewania płciowego u dzieci zazwyczaj polegają na pojawianiu się omawianych wyżej zmian zbyt wcześnie (przed 9. rokiem życia) lub zbyt późno (oznak nie widać u 13-letniej dziewczynki lub 14-letniego chłopca). Jakie mogą być tego przyczyny?

Przedwczesne dojrzewanie płciowe u dzieci

Przedwczesne dojrzewanie można podzielić na prawdziwe oraz rzekome. To pierwsze związane jest z wcześniejszym uaktywnieniem się osi podwzgórzowo-przysadkowej. W takim przypadku u dziecka przed 8/9 rokiem życia dochodzi do pojawienia się wszystkich zmian związanych z dojrzewaniem, dodatkowo zmiany te występują w odpowiedniej kolejności [1].

Przyczyny przedwczesnego dojrzewania prawdziwego mogą być bardzo różne, np.:

• guz mózgu,
• wady i zmiany w OUN,
• podwyższone ciśnienie śródczaszkowe (wywołane guzem, urazem, stanem zapalnym albo o nieznanej przyczynie),
• napromieniowanie czaszki.

Z kolei o przedwczesnym dojrzewaniu rzekomym (obwodowym) mówi się wówczas, gdy oś podwzgórzowo-przysadkowa nie zostaje aktywowana. U dzieci, u których występuje ta postać zaburzenia, zazwyczaj pojawia się obfite owłosienie łonowe oraz owłosienie pod pachami, dodatkowo następuje skok wzrostowy. Możliwe przyczyny tego typu przedwczesnego dojrzewania to [3]:

• niedoczynność tarczycy,
• guz jajnika lub nadnerczy,
• zespół McCune-Albrighta,
• przerost nadnerczy,
• ekspozycja na estrogeny egzogennem
• ekspozycja na androgeny egzogenne.

Poza powyższymi zaburzeniami istnieją również te o znacznie łagodniejszym przebiegu. Są to:

• Menarche praecox

To krwawienie z dróg rodnych (miesiączka), któremu nie towarzyszą inne cechy dojrzewania płciowego. Zaburzenie to występuje niezwykle rzadko.

• Adrenarche praecox

Zaburzenie to objawia się wystąpieniem owłosienia w okolicach intymnych/pod pachami, zmianą zapachu potu oraz trądzikiem.

• Thelarche praecox

Najczęstsza postać przedwczesnego dojrzewania. Jej istotą jest powiększenie się gruczołów piersiowych u dziewczynki, bez wystąpienia innych objawów dojrzewania.

Opóźnienie dojrzewania płciowego u dzieci

Opóźnienie dojrzewania płciowego określane jest jako hipogonatyzm [1]. Wyróżnia się dwa jego rodzaje:

• Hipogonadyzm hipergonadotropowy (pierwotny)

W tym przypadku za wystąpienie zaburzeń odpowiada uszkodzenie jąder albo jajników. Podwzgórze i przysadka pracują prawidłowo, ale wymienione gonady i tak nie mogą wydzielać hormonów.

• Hipogonadyzm hipogonadotropowy (wtórny)

Tutaj problem rozpoczyna się na wcześniejszym etapie – nieprawidłowości dotyczą bowiem pracy podwzgórza lub przysadki. W ich efekcie jądra/jajniki nie otrzymują odpowiednich sygnałów i nie zaczynają produkować hormonów płciowych.

Przyczyny opóźnionego dojrzewania mogą być bardzo różne. Szczęśliwie najczęściej jest to konstytucjonalne opóźnienie wzrastania i dojrzewania, czyli zjawisko fizjologiczne. Ryzyko wystąpienia tego typu zaburzenia rośnie w przypadku, gdy rodzice dziecko także zaczęli późno dojrzewać.

Inne przyczyny hipogonadyzmu to zespół Turnera, zespół Klinefeltera, wrodzony brak jąder, wnętrostwem, uszkodzeniem jajników, a także uszkodzeniami lub uciskami w okolicy podwzgórzonowo-przysadkowej.

Czytaj również: Kostniakomięsak (osteosarcoma) – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowanie