Ból brzucha u dziecka – czym może być spowodowany?

Joanna Marchwiak lekarz 26 marca 2021 (pierwsza publikacja: 23 stycznia 2014)

Ból brzucha u dziecka jest jednym z najczęściej zgłaszanych objawów. Wymaga on szerokiej diagnostyki różnicowej, ponieważ może być wywoływany przez bardzo wiele różnych przyczyn (przykładowo mieć podłoże czynnościowe, organiczne czy psychogenne). Ból brzucha u malucha objawia się między innymi brakiem apetytu, płaczem lub agresywnością. Co może oznaczać ból brzucha u dziecka bez innych objawów? Prawidłowa diagnoza wymaga m.in. trafnego określenia charakteru bólu.

Spis treści

Ból brzucha u dzieci – objawy
Ból brzucha u dziecka – jak postępować?
Ból brzucha u dziecka – rodzaje
Organiczny ból brzucha u dziecka
Czynnościowy ból brzucha u dziecka
Psychogenny ból brzucha u dziecka
Ból brzucha u dziecka – objawy alarmujące
Ból brzucha u dziecka bez innych objawów
Wypowiedź pediatry na temat przyczyn bólu brzucha u dziecka

Ból brzucha u dzieci – objawy

Manifestacja bólu brzucha u dziecka zależy od jego wieku. Starsze dzieci zazwyczaj trafnie określają zarówno lokalizację, jak i natężenie odczuwanych dolegliwości. Problemem natomiast może być ból brzucha u niemowląt i małych dzieci.

Wówczas trzeba opierać się na:

zachowaniu dziecka,
reakcjach na bodźce,
wyrazie twarzy,
wydawanych dźwiękach.

Pomocne w ocenie natężenia bólu jest również obserwowanie najmłodszych dzieci podczas badania – jeśli udaje się odwrócić uwagę dziecka (np. wydawanymi poleceniami, zabawkami, karmieniem), może to świadczyć o tym, że ból jest nieznacznie nasilony.

Niemowlęta i małe dzieci na ból brzucha najczęściej reagują płaczem i krzykiem. Rzadko zdarza się, żeby u najmłodszych dzieci ból brzucha przebiegał bez tych objawów. Dzieci mogą szlochać, stękać i pojękiwać.

W mimice twarzy można zaobserwować ponadto:

marszczenie czoła i trójkątne ustawienie brwi,
zaciśnięte lub półotwarte usta,
mrużenie oczu.

Dziecko może również prezentować bardzo oszczędną mimikę, a nawet przestać wykazywać zainteresowanie pokazywanymi przedmiotami i nie wodzić za nimi wzrokiem.

Próbując zmniejszyć odczuwany ból brzucha, dziecko przyjmuje pozycję oszczędzającą, np. skuloną, uciska bolesną okolicę, zagryza wargi.

Do innych objawów ogólnych bólu brzucha u dziecka można zaliczyć także agresywność lub – przeciwnie – spadek zainteresowania otoczeniem, a także brak łaknienia.

Należy podkreślić, że każda zmiana dotychczasowego zachowania dziecka może świadczyć o dolegliwościach bólowych, nie tylko ze strony brzucha, ale i innych okolic ciała.

Zobacz również: Gdzie boli trzustka?

Ból brzucha u dziecka – jak postępować?

Zdaniem eksperta

Ewa Saar pediatra

Oceniając ból brzucha u dziecka, zwracamy uwagę na: stan ogólny dziecka, zgłaszane dolegliwości, czas trwania bólu, wymioty, obecność biegunki, kolor i konsystencja stolca, obecność śluzu w stolcu, brak apetytu, dietę dziecka, dolegliwości związane z oddawaniem moczu – ból i pieczenie przy oddawaniu moczu, częstość mikcji, miesiączki – są czy regularne, jak obfite, czy bolesne, w jakim etapie cyklu jest dziewczynka.

Objawy towarzyszące bólowi brzucha u dziecka, na które trzeba reagować natychmiast przy pojawieniu się incydentu bólowego, to: ból ostry z wymiotami, zatrzymanie stolca, krwawienia do przewodu pokarmowego – żywoczerwona krew lub luźny czarny, smolisty stolec, ból brzucha z zaburzeniami świadomości, spadkiem ciśnienia, omdleniem, znacznym osłabieniem.

W przypadku pojawienia się niepokojących objawów, jakie mogą towarzyszyć bólowi brzucha u dziecka, konieczne jest przeprowadzenie badań dodatkowych, takich jak: laboratoryjne krwi (morfologia i badania dodatkowe), badanie ogólne moczu, badanie ogólne kału, USG, RTG, gastroskopia, kolonoskopia, cystoskopia, urografia.

Oceniając zgłaszające się z bólami brzucha dziecko, bierzemy pod uwagę wiek i najczęstsze problemy występujące w tym przedziale wiekowym.

Postępowanie w bólach brzucha zależy od rozpoznania. Ostry ból brzucha u dziecka wymaga przekierowania do leczenia szpitalnego. Kompleksowe leczenie biegunki wymaga zastosowania diety, nawodnienia, uzupełnienia elektrolitów, zasiedlenia należną florą bakteryjną przewodu pokarmowego, ewentualnie leczenia przeciwwirusowego, przeciwbakteryjnego, leczenia pasożytów. Bóle brzucha u dziecka będące wynikiem nietolerancji lub zaburzeń wchłaniania wymagają diety eliminacyjnej.

Ból brzucha u dziecka – rodzaje

Ból brzucha u dziecka można podzielić na różne rodzaje, w zależności od:

przebiegu klinicznego,
lokalizacji,
mechanizmu powstawania.

Istnieje również podział na bóle brzucha:

czynnościowe,
organiczne,
psychogenne.

Ze względu na przebieg kliniczny bólu brzucha u dziecka wyróżniamy:

ostry ból brzucha – pojawia się nagle, jest silny i jego natężenie może narastać; zazwyczaj dziecko jest w stanie dokładnie określić jego lokalizację; w tym miejscu może być obecna tzw. „obrona mięśniowa”, czyli zwiększone napięcie mięśni brzucha; ból może nasilać się przy zmianie pozycji czy kaszlu; ostry ból brzucha to stan naglący, wymagający natychmiastowej konsultacji lekarskiej, szczególnie jeśli towarzyszą mu inne objawy, jak np. wymioty, biegunka (przede wszystkim jeśli zawierają krew), ciężki stan ogólny dziecka;
przewlekły ból brzucha (nawracający ból brzucha) – zazwyczaj jest to tępy ból; dziecko nie może dokładnie określić lokalizacji, gdyż ból jest rozlany; może mieć on charakter kolkowy (stopniowo narastać i ustępować), nasilać się w spoczynku; zdarza się też, że towarzyszą mu nudności, wymioty i ogólny dyskomfort; ten rodzaj bólu brzucha u dziecka może utrzymywać się miesiącami, a nawet latami; może upośledzać codzienną aktywność dziecka, a nawet stać się przyczyną zwiększonej absencji w przedszkolu czy szkole i tym samym zaległości w nauce.

Przeczytaj też: Gorączka u dziecka bez innych objawów

Ból brzucha u dziecka – czy zawsze jest związany z układem pokarmowym?

Ból brzucha u dziecka nie zawsze musi być objawem choroby toczącej się w jamie brzusznej. Ból brzucha zgłaszają często dzieci z:

zapaleniem płuc,
zapaleniem mięśnia sercowego,
migreną,
półpaścem ,
zapaleniem kości i stawów,
zapaleniem ucha środkowego.

Organiczny ból brzucha u dziecka

Organiczny ból brzucha to rodzaj bólu brzucha u dziecka wywoływany przez zmiany w narządach wewnętrznych. Może być on skutkiem:

urazu,
zmian zapalnych,
zmian metabolicznych,
nietolerancji pokarmowej,
zakażenia.

Nasila się w czasie ruchu, kaszlu, kichania – dziecko z takim bólem zazwyczaj leży spokojne, unika ruchu. Organiczny ból brzucha u dziecka charakteryzuje się tym, że wykonując badania specjalistyczne można zaleźć przyczynę dolegliwości.

To też może Cię zainteresować: Ból brzucha w okolicy pępka – możliwe przyczyny

Przyczyny i objawy organicznego bólu brzucha u dziecka

Przykładowe przyczyny organicznego bólu brzucha u dziecka i ich objawy:

ostre zapalenie wyrostka robaczkowego – ból początkowo występuje w okolicy nadbrzusza, następnie przemieszcza się w kierunku pępka, po czym dociera do prawego dołu biodrowego, gdzie się utrzymuje; mięśnie tej okolicy napinają się i występuje tzw. „obrona mięśniowa”; ból nasila się podczas zginania prawej nogi w stawie biodrowym; mogą towarzyszyć mu nudności i wymioty; temperatura wzrasta nieznacznie; ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest stanem ostrym i wymaga leczenia chirurgicznego;
wgłobienie jelita – jest to wsunięcie się jednego odcinka jelita w drugi, co prowadzi do niedrożności jelit; występuje u niemowląt, szczególnie między 6 a 24 miesiącem życia. Objawia się ostrym, kolkowym bólem brzucha z okresami bezbólowymi (charakterystyczny towarzyszący napadowy płacz dziecka), na pieluszce można zauważyć stolec przypominający malinową galaretkę albo świeżą krew, a u niektórych dzieci wyczuwa się guz w brzuszku; tym objawom towarzyszą wymioty, dziecko przestaje oddawać gazy i stolec; wgłobienie jelita również jest ostrym stanem i wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej w celu przywrócenia drożności przewodu pokarmowego i uniknięcia perforacji (przedziurawienia) jelit;
choroba wrzodowa – ból o tępym i gniotącym charakterze, może być odczuwany w okolicy pępka lub nadbrzusza, a nawet promieniować do pleców; zdarza się, że dziecko nie może dokładnie określić lokalizacji bólu; ból nasila się po jedzeniu;
celiakia – obraz tej choroby może być bardzo zróżnicowany i objawy pochodzić z różnych układów; na występowanie celiakii może wskazywać ból brzucha u dziecka, który utrzymuje się przewlekle, towarzyszy mu wzdęcie czy bolesne skurcze, biegunki, brak przyrostu masy ciała i wzrostu;
alergia na pokarm – może dawać objawy ze strony wielu układów, m.in. skóry, układu oddechowego; ze strony układu pokarmowego są to najczęściej bóle brzucha z towarzyszącymi wymiotami i biegunką niedługo po zjedzeniu uczulającego pokarmu; u najmłodszych dzieci ból może mieć postać kolki, u niemowląt mogą pojawić się również pasemka świeżej krwi na prawidłowym stolcu;
kamica nerkowa – nagły i ostry ból w okolicy pleców, może mieć charakter kolkowy i promieniować do pachwiny; objawem dodatkowym jest obecność krwi w moczu;
zakażenie dróg moczowych – ostry lub tępy ból w okolicy pleców, promieniujący do pęcherza moczowego; towarzyszy mu gorączka, parcie na pęcherz, częstomocz, ból przy oddawaniu moczu.

Czynnościowy ból brzucha u dziecka

Czynnościowy ból brzucha jest najczęstszym rodzajem bólu brzucha u dziecka. Rozpoznaje się go na podstawie zgłaszanych przez dziecko dolegliwości, wykluczając jednocześnie w badaniach dodatkowych obecność zmian organicznych, które mogłyby być przyczyną bólu.

Czynnościowy ból brzucha u dziecka – jak się objawia?

Ból zaczyna się nagle, ma charakter kolkowy i przemieszcza się. Trwa zwykle około godziny lub krócej. Mogą towarzyszyć mu nudności i wymioty, dziecko może być niespokojne, ruchliwe. Natężenie bólu rośnie w spoczynku, a zmniejsza się w czasie ruchu, co odróżnia go od bólu organicznego.

Przyczyny i objawy czynnościowego bólu brzucha u dziecka

Przykładowe przyczyny czynnościowego bólu brzucha u dziecka i ich objawy to:

kolka niemowlęca – rozpoznaje się ją u niemowlęcia do 4 miesiąca życia, które ma napady płaczu z krzykiem, którego nie można ukoić; cechy charakterystyczne kolki niemowlęcej to brak uchwytnej przyczyny, czas trwania napadów minimum 3 godziny dziennie przez co najmniej 3 dni w tygodniu i trwające 1 lub więcej tygodni; bólowi brzucha i dziecka nie towarzyszą inne objawy – wzrastanie i rozwój dziecka są w normie;
dyspepsja czynnościowa – to ból brzucha u dziecka głównie w wieku szkolnym, który trwa przewlekle lub nawraca przez minimum 2 miesiące, co najmniej raz w tygodniu; lokalizuje się głównie w nadbrzuszu, jest to ból brzucha u dziecka bez innych objawów – nie ma związku z wypróżnieniem, jedzeniem, wygląd stolca nie zmienia się; nie ma również innych przyczyn organicznych (np. chorób zapalnych, metabolicznych, wad anatomicznych), które mogłyby być przyczyną bólu; towarzyszyć mu mogą: uczucie nudności, wczesnej sytości po posiłku, wzdęcia i odbijania;
zespół jelita drażliwego – jest to dyskomfort lub ból brzucha trwający przez minimum 2 miesiące, co najmniej raz w tygodniu, który zmniejsza się lub ustępuje po wypróżnieniu; jego pojawienie się dziecko wiąże ze zmianą wyglądu stolca lub częstości wypróżnień; mogą występować również wzdęcia brzucha; choroba dotyka głównie dzieci w wieku szkolnym i nastolatków.

Psychogenny ból brzucha u dziecka

Czasem u dziecka pojawia się ból brzucha bez innych objawów. Warto podkreślić, że ból brzucha u dziecka nie zawsze musi wiązać się z chorobą organiczną. Bardzo często problemy i trudności, z którymi styka się dziecko, objawiają się właśnie bólami brzucha. Nie są to bóle uświadomione, tzn. dziecko nie zdaje sobie sprawy, że jego organizm w taki właśnie sposób radzi sobie z obciążeniami psychicznymi.

Możliwe podłoże psychogennego bólu brzucha u dziecka

Dzieci, nie mając wykształconych umiejętności radzenia sobie ze stresem emocjonalnym, często cierpią z powodu bólu brzucha bez innych objawów. Przyczynami takiego stanu mogą być zarówno:

problemy w szkole, np.:
- trudności w nauce,
- kłopoty w relacjach z rówieśnikami,
problemy w domu, np.:
- kłótnie między rodzicami,
- rozwód rodziców,
- śmierć kogoś bliskiego,
- problemy finansowe w domu).

Może się również okazać, że pojawienie się młodszego rodzeństwa budzi w dziecku strach przed utratą dotychczasowego zainteresowania ze strony rodziców, co objawia się właśnie bólem brzucha u dziecka bez innych objawów. Jest to podświadomy sposób odzyskania uwagi mamy i taty. W takim przypadku bardzo ważna jest rola rodziców i opiekunów, ponieważ to oni mogą pomóc dziecku swoją obecnością, zainteresowaniem, rozmową. Konieczna i bardzo pomocna może okazać się w takich sytuacjach również konsultacja psychologa lub psychiatry dziecięcego.

Ból brzucha u dziecka – objawy alarmujące

Istnieje pojęcie tzw. "czerwonych flag", czyli objawów alarmujących, których obecność wskazuje na stan wymagający jak najszybszej konsultacji lekarskiej. Należą do nich:

ból brzucha występujący w nocy, budzący dziecko ze snu,
wymioty,
wymioty z krwią,
zaburzenia wypróżniania (biegunki, zaparcia),
krew w stolcu,
zaburzenia połykania,
gorączka,
utrata masy ciała lub załamanie wzrostu i masy ciała dziecka obserwowane na siatkach centylowych,
zaburzenia dojrzewania,
bolesne i obrzęknięte stawy,
występujące w rodzinie przewlekłe choroby przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, nieswoiste choroby zapalne jelit).

Obecność któregokolwiek z tych objawów, gdy ból brzucha u dziecka wystąpił nagle bądź nawraca, powinna skłonić rodziców i opiekunów do wizyty u lekarza pediatry w celu diagnostyki przyczyn tego stanu.

Ból brzucha u dziecka bez innych objawów

Ból brzucha u dziecka bez innych objawów to tzw. ból czynnościowy. Określa się tak dolegliwości bólowe, które nie ustępują, a wyniki badań nie wykazują odchyleń od normy. Ból brzucha u dziecka bez innych objawów są trudne w diagnostyce – ciężko jest znaleźć jego przyczyny.

Ból brzucha u dziecka bez innych objawów – jakie może mieć przyczyny?

Możliwe przyczyny bólu brzucha u dziecka bez innych objawów:

przejedzenie,
alergia pokarmowa,
zaparcia nawykowe wynikające z błędów żywieniowych,
stres.

Wypowiedź pediatry na temat przyczyn bólu brzucha u dziecka

WYPOWIEDŹ PEDIATRY

Ewa Saar pediatra

Ból brzucha u dziecka zawsze powinien budzić czujność pediatry. Czujni powinni być także rodzice. Może być oznaką chorób wymagających bardzo pilnej interwencji. Ból brzucha dzielimy na ostry i przewlekły.

Ból ostry jest to nagły, bardzo silny ból. Nasila go dotyk, ruch, głęboki oddech. Może zaczynać się pobolewaniem wyprzedzającym pojawienie się bólu ostrego. Badając brzuch zwykle można ustalić miejsce największej tkliwości. Mówimy o obronie mięśniowej. Mogą towarzyszyć mu nudności i wymioty. Najczęściej przyczyną takiego bólu jest odczyn otrzewnowy w przebiegu ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego, niedrożność jelit, wgłobienia jelit.

Ból przewlekły trwa nieraz latami. Ma zmienne nasilenie zależne od diety, pory roku. Bólowi brzucha u dziecka mogą towarzyszyć nudności i wymioty, pocenie.

Przyczyną przewlekłego bólu brzucha u dziecka bywają:

przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit,

refluks żołądkowo-przełykowy,

wrzodziejące zapalenie jelita grubego,

choroby zakaźne: helicobacter pylori, pasożyty,

choroby wątroby i choroby trzustki,

nietolerancja pokarmów,

przekarmianie,

zapalenie dróg moczowych,

kamica nerkowa,

zapalenie przydatków,

torbiel jajnika,

nerwica.

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Piotr Buda, Ryszard Grenda, „Poradnik dyżuranta – pediatria”, Wydawnictwo Medi Press, Warszawa 2021,
Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, „Pediatria”, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2003,
Rajat Kapoor, Katy I. Barnes, red. wyd. pol. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, „Crash Course – pediatria”, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2016.

Opublikowano: 23.01.2014; aktualizacja: 26.03.2021

Oceń:

4.5

Joanna Marchwiak

Lekarz

Absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Obecnie pracuje jako lekarz stażysta. Interesuje się pediatrią i neonatologią. W czasie studiów była aktywnym członkiem Studenckiego Koła Naukowego przy Klinice Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka WUM. Jest współautorem prac z dziedziny neonatologii, które były nagradzane na studenckich konferencjach medycznych.