Badanie dna oka jest jednym z podstawowych badań wykonywanych w gabinecie okulistycznym. Pozwala ono na wczesne wykrycie wielu chorób okulistycznych, pozwala też ocenić stan narządu wzroku, a także wpływ chorób ogólnoustrojowych – takich jak nadciśnienie tętnicze – na oczy. Z poniższego artykułu dowiesz się, czym jest i jak wygląda badanie dna oka, a także jakich informacji może ono dostarczyć.
Badanie dna oka – na czym polega, ile trwa, co wykrywa?
Spis treści
Badanie dna oka – czym jest i na czym polega?
Badanie dna oka (inaczej oftalmoskopia – gr. ophtalmos – gałka oczna) pozwala na zobrazowanie struktur znajdujących się w tylnym odcinku oka. Należą do nich:
- siatkówka – zarówno plamka żółta, jak i jej obwodowa część,
- tarcza nerwu wzrokowego,
- błona naczyniowa (naczyniówka),
- naczynia krwionośne siatkówki,
- ciało szkliste.
Zobrazowanie tych struktur jest pomocne podczas diagnostyki wielu chorób okulistycznych, a także chorób ogólnoustrojowych, które mogą wpływać na zdrowie narządu wzroku, takich jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca.
Zaburzenia neurologiczne
Ocenę tarczy nerwu wzrokowego zaleca się pacjentom z zaburzeniami neurologicznymi, na przykład z zawrotami i bólami głowy, szumami usznymi, po urazach mózgowych. Z przyczyn okulistycznych wpływających na morfologię tarczy nerwu wzrokowego należy wymienić jaskrę. Badanie to jest pomocne nie tylko w diagnostyce tej choroby, ale również w jej monitorowaniu. Innymi schorzeniami zmieniającymi obraz tarczy są wszelkiego rodzaju wewnątrzgałkowe neuropatie nerwu wzrokowego.
Cukrzyca
Dużą grupę pacjentów badanych w gabinecie okulistycznym stanowią chorzy na cukrzycę. W przypadku tych osób regularne badania dna oczu są bardzo wskazane. Ich częstotliwość uzależniona jest od ewentualnych zmian na dnie oczu. Jeśli nie ma zmian lub są mało nasilone, pacjenci diabetologiczni powinni zgłaszać się na badanie okulistyczne raz w roku. Jeśli zmiany są poważniejsze, powinni być badani częściej, na przykład co 3-4 miesiące. Jest to o tyle ważne, gdyż zmiany cukrzycowe nie ulegają samoistnej regresji, a nieleczone w sposób znaczący wpływają na czynność układu optycznego.
Nadciśnienie tętnicze
Kolejną grupą pacjentów, którzy powinni regularnie odwiedzać okulistę, są chorujący na nadciśnienie tętnicze. Badanie to umożliwia na przykład ocenę skuteczności leczenia tego schorzenia.
Zaburzenia widzenia
Dno oka powinno być dokładnie ocenione u pacjentów z zaburzeniami widzenia, zwłaszcza z nagłym zaniewidzeniem. Jest to najszybszy sposób diagnostyki chorób naczyniowych siatkówki, do których należą zakrzep naczyń żylnych, bądź zator tętnic siatkówki.
Ponadto u pacjentów z pogorszeniem ostrości widzenia, którego nie można skorygować szkłami, zaleca się ocenę dna oczu, aby wykluczyć inne niż wada refrakcji przyczyny tego stanu. Należy zwrócić uwagę na morfologię plamki. Często się zdarza, że przyczyną osłabienia widzenia są zmiany zwyrodnieniowe plamki. Podczas badania ze szczególną uwagą należy obejrzeć obwód siatkówki. W tej okolicy mogą występować zmiany zwyrodnieniowe predysponujące do odwarstwienia siatkówki. Dotyczy to zwłaszcza osób krótkowzrocznych. W przypadku stwierdzenia takich zmian konieczne jest profilaktyczne zabezpieczenie laserowe. Należy również skupić się na innych nieprawidłowościach zlokalizowanych na dnie oczu, na przykład znamionach czy guzach, ponieważ niektóre mogą predysponować do zmian nowotworowych.
Na czym polega badanie dna oka?
Badanie tylnego odcinka oka w praktyce sprowadza się do tzw. badania dna oka. Dno oka to nic innego, jak tylna część wnętrza gałki ocznej, stanowi je głównie siatkówka i naczyniówka.
Jednym z najważniejszych elementów do zbadania jest dołek środkowy, który jest centralną częścią plamki. Plamka to miejsce na siatkówce, gdzie komórki nerwowe są najgęściej umieszczone. Gdy oś widzenia łączy się z tym punktem na siatkówce – wiąże się to z najostrzejszym widzeniem.
W środku dołka znajduje się dołeczek, a w nim w oftalmoskopii – odblask środkowy. Od dołka środkowego promieniście rozchodzą się naczynia żylne i tętnicze.
Innym bardzo ważnym punktem jest tarcza nerwu wzrokowego, czyli miejsce wyjścia nerwu wzrokowego z gałki ocznej. Położona jest bliżej nosa niż dołek środkowy i prawidłowo powinna mieć:
- kolor różowy,
- ostre granice,
- być położona w poziomie pozostałych elementów dna oka.
W środku tarczy znajduje się zagłębienie wytworzone przez naczynia krwionośne. Stosunek średnicy zagłębienia do średnicy całej tarczy powinien być stały i wynosić około 0,3-0,5.
Bardzo ważne w badaniu dna oka jest zobaczenie tętnic i żył – ich przebiegu, grubości. Włókna wzrokowe z plamki biegnące do nerwu wzrokowego to pęczek plamkowo-tarczowy. Zobrazowanie pęczka jest istotne, ponieważ jest to połączenie nerwowe z najważniejszego dla widzenia punktu na siatkówce.
Badanie można przeprowadzić za pomocą kilku różnych przyrządów.
Jakie badania pozwalają na zbadanie dna oka?
Dno oka można zobrazować wykonując kilka badań. Każde z nich dostarcza lekarzowi innych informacji i pozwala ocenić stan oka pod innym względem. To, które badanie dna oka zostanie wykonane u danego pacjenta, zależy od objawów, jakie odczuwa oraz od tego, jakie nieprawidłowości podejrzewa lekarz.
Badania dna oka są bezbolesne i trwają zazwyczaj od kilku do kilkudziesięciu minut.
Badania, które pozwalają ocenić dno oka, to:
- oftalmoskopia pośrednia i bezpośrednia,
- angiografia fluoresceinowa,
- angiografia indocyjaninowa,
- autofluorescencja,
- optyczna koherentna tomografia (OCT),
- optyczna koherentna tomografia angiograficzna (OCTA),
- skaningowa konfokalna oftalmoskopia laserowa (HRT),
- ultrasonografia oka (USG oka).
Oftalmoskopia bezpośrednia
Wziernikowanie bezpośrednie jest badaniem, podczas którego lekarz ogląda dno oka za pomocą wziernika okulistycznego (oftalmoskopu). Jest to elektryczny przyrząd, generujący silne punktowe światło, zasilany bateriami, nieco większy od długopisu. Do badania konieczne jest podanie kropli rozszerzających źrenicę – atropiny lub tropikamidu. Głównym przeciwwskazaniem do podania leków rozszerzających źrenicę jest jaskra z wąskim kątem przesączania – może wtedy dojść do zamknięcia się tego kąta i ostrego ataku jaskry.
Jego zaletą jest to, że rozmiar wykorzystywanego wziernika ocznego jest mały. Sprawia to jednak, że obszar obserwowanej siatkówki jest niewielki. Pole obserwacji obejmuje 10 stopni, obraz jest prosty, dwuwymiarowy oraz uzyskuje się piętnastokrotne powiększenie.
Oftalmoskopia pośrednia
Wziernikowanie pośrednie jest modyfikacją powyższego badania. Wykorzystuje się do niego lampę szczelinową oraz soczewkę skupiającą (soczewka Volka), która umożliwia uzyskanie szerokiego obrazu dna oka – obraz w badaniu obejmuje obszar dna oka aż do okolicy równikowej. Lekarz bada pacjenta obuocznie, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie trójwymiarowego obrazu.
Autofluorescencja
Autoflurescencja umożliwia wykrycie złogów lipofuscyny w nabłonku barwnikowym siatkówki. Złogi te powstają jako wynik stresu oksydacyjnego w siatkówce oka, w chorobach takich jak zwyrodnienie plamki żółtej związanej z wiekiem (AMD).
Podczas badania specjalna kamera (funduskamera) rejestruje autofluorescencję emitowaną przez struktury oka, które naturalnie pochłaniają i emitują światło w specyficznych długościach fal.
Badanie dna oka za pomocą autofluoroscencji nie wymaga zastosowania żadnych środków kontrastowych, ponieważ opiera się na naturalnych właściwościach fluorescencyjnych tkanek.
Metoda ta pozwala na określenie stanu morfologicznego nabłonka barwnikowego oraz informuje o jego metabolizmie i strukturze. Jej wykorzystanie jest szczególnie ważne w suchej postaci AMD oraz w chorobach wrodzonych siatkówki.
Angiografia fluoresceinowa (FA)
Badanie wykorzystuje światło emitowane przez podany pacjentowi dożylnie kontrast, który wypełnia naczynia siatkówki oka. Dzięki temu badanie umożliwia obserwację nowo tworzących się, patologicznych układów naczyniowych, takich jak tętniaki, malformacje i wysięki.
Wykorzystanie fluoresceiny umożliwia obserwowanie naczyń siatkówki, a indocjaniny – naczyniówki. Angiografia ukazuje centralną część siatkówki oraz zakres głównych arkad naczyń krwionośnych.
Najczęstszymi wskazaniami do wykonania tego badania są:
- powikłania oczne cukrzycy,
- guzy wewnątrzgałkowe,
- obrzęk plamki żółtej,
- degeneracja plamki związana z wiekiem (AMD).
Badanie HRT
Badanie HRT wykorzystuje rodzaj laserowego oftalmoskopu. Dzięki niemu uzyskuje się trójwymiarowe mapy siatkówki o wysokiej rozdzielczości.
Umożliwia to wykrycie zmian powstających w oku w przebiegu neuropatii jaskrowej we wczesnym stadium, a także ich późniejsze monitorowanie. Jest również użyteczna do monitorowania zmian degeneracyjnych plamki oraz zmian rozrostowych w obrębie narządu wzroku.
Optyczna koherentna tomografia (OCT)
Optyczna koherentna tomografia wykorzystuje do badania skaning optyczny. Jest to całkowicie bezinwazyjne badanie pozwalające na zobrazowanie rogówki, ciała szklistego, siatkówki, a także tarczy nerwu wzrokowego. Za jej pomocą można określić również kąt przesączania. Obrazuje ono również naczynia krwionośne. Badanie to ma bardzo wysoką rozdzielczość i dokładność.
Stanowi kluczową metodę w diagnostyce chorób plamki żółtej, a także jest używane do monitorowania przebiegu neuropatii jaskrowej. Służy również do śledzenia postępu zmian demielinizacyjnych w przebiegu schorzeń neurologicznych. Wykorzystuje się je również podczas zabiegów przeszczepu rogówki oraz operacji siatkówki, dzięki czemu uzyskuje się obraz operowanych struktur w czasie rzeczywistym, co zwiększa bezpieczeństwo tych zabiegów.
USG gałki ocznej
Jest szczególnie przydatne u pacjentów, u których przezierność soczewki jest ograniczona, np. z powodu zaćmy, co znacznie utrudnia wykonanie oftalmoskopii.
Podczas tego nadania lekarz jest w stanie ocenić przyleganie siatkówki, obecność guzów wewnątrzgałkowych oraz ciągłość ścian gałki ocznej.
Jest również wykorzystywane do obliczania mocy soczewki wszczepianej podczas operacji zaćmy.
Jakie są wskazania do wykonania badania dna oka?
Badanie dna oka jest nieodłącznym elementem diagnostyki wielu chorób, zarówno okulistycznych, jak i ogólnoustrojowych. Jest wykonywane w każdym przypadku, który wymaga oceny siatkówki, nerwu wzrokowego, naczyń krwionośnych oraz innych struktur dna oka.
Wskazania do badania dna oka obejmują takie schorzenia, jak:
- podejrzenie odwarstwienia siatkówki,
- zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD) i inne choroby plamki,
- retinopatia cukrzycowa,
- choroby nerwu wzrokowego,
- jaskra,
- zapalenie nerwu wzrokowego,
- krwawienie do siatkówki lub ciała szklistego,
- zmiany zwyrodnieniowe siatkówki,
- choroby dziedziczne siatkówki,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby autoimmunologiczne,
- zmiany rozrostowe i nowotworowe,
- choroby ośrodkowego układu nerwowego,
- urazy głowy i gałki ocznej.
Jak przygotować się do badania dna oka?
Wykonanie badania dna oka może wymagać rozszerzenia źrenic, czyli mydriazy. Może to spowodować chwilowe pogorszenie się ostrości wzroku oraz zwiększenie wrażliwości oczu na światło. Może trwać to nawet kilka godzin po wykonaniu badania. Ze względu na to po badaniu nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych. Dodatkowo warto zabrać ze sobą okulary przeciwsłoneczne.
Przed badaniem dna oka zwykle nie trzeba być na czczo. W dniu badania należy powstrzymać się od wykonywania intensywnych ćwiczeń fizycznych.
Przed badaniem należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, w szczególności takich, które mogą wpływać na ciśnienie wewnątrzgałkowe (np. leki na jaskrę).
Jeśli na co dzień nosisz soczewki kontaktowe, najlepiej zdjąć je już kilka godzin, albo nawet dzień przed badaniem, ponieważ soczewki mogą wpływać na naturalną powierzchnię oka i zaburzać wyniki badania dna oka.
Interpretacja wyników badania dna oka
Interpretacji badania dna oka dokonuje lekarz, który wykonał badanie. Na podstawie wyglądu poszczególnych struktur ocenia ich wygląd, a także szuka wszelkich nieprawidłowości, które mogłyby świadczyć o chorobach oczu lub dolegliwościach ogólnoustrojowych.
Na podstawie wyników badania dna oka lekarz może postawić odpowiednią diagnozę lub zalecić wykonanie dalszych badań diagnostycznych.
Badanie dna oka – wypowiedź specjalisty
Zdaniem eksperta
Badanie dna oka jest jednym z etapów pełnego, podstawowego badania okulistycznego. Jest bezinwazyjne oraz bezbolesne. Przeprowadza się je po uprzednim farmakologicznym rozszerzeniu źrenic.
Dno oka można badać z użyciem różnego sprzętu. Wykorzystuje się do tego oftalmoskop, lampę szczelinową i soczewkę Volka lub lustro Goldmana bądź też wziernik Fisona.
Badanie dna oka umożliwia ocenę siatkówki, tarczy nerwu wzrokowego, plamki, a także naczyń krwionośnych siatkówki. Ocenę tarczy nerwu wzrokowego zaleca się pacjentom z zaburzeniami neurologicznymi — zawrotami i bólami głowy, szumami usznymi, po urazach mózgowych.
Wśród przyczyn okulistycznych wpływających na morfologię tarczy nerwu wzrokowego należy wymienić jaskrę. Badanie to jest pomocne nie tylko w diagnostyce tej choroby, ale również w jej monitorowaniu. Innymi chorobami zmieniającymi obraz tarczy nerwu wzrokowego są wszelkiego rodzaju wewnątrzgałkowe neuropatie nerwu wzrokowego. Dużą grupę pacjentów, badanych w gabinecie okulistycznym, stanowią chorzy na cukrzycę. W przypadku tych osób regularne badania dna oczu są bardzo wskazane. Ich częstotliwość uzależnione jest od ewentualnych zmian na dnie oczu. Jeśli nie ma zmian lub są o małym nasileniu — pacjenci powinni zgłaszać się na to badanie raz w roku. Jeśli zmiany są poważniejsze, powinni być badani częściej, np. co 3-4 miesiące. Jest to o tyle ważne, ponieważ zmiany cukrzycowe nie ulegają samoistnej regresji i nieleczone w odpowiedni sposób oraz w odpowiednim czasie, wpływają na czynność układu optycznego.
Badanie dna oka wskazane jest w każdym wieku, również u dzieci. U wcześniaków pozwala wykluczyć retinopatię wcześniaczą, a w przypadku jej wystąpienia, podjąć jak najszybsze i optymalne leczenie. Regularne, profilaktyczne badanie dna oczu, powinny być przeprowadzane u dzieci obciążonych rodzinnym występowaniem siatkówczaka. Pozwalają one na wczesną diagnostykę i ewentualne leczenie. Ponadto dzieci z zezem powinny być poddawane badaniom okulistycznym.
współpraca: lek. okulista Monika Kujawa-Hadryś
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Glasner P., 2, Siebert K., Glasner L. - Nowoczesne metody obrazowania dna oka, Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 2, 73–78
- Niżankowska M.H. Podstawy okulistyki. Wydanie II. VOLUMED, Wrocław 2000.
Opublikowano: 23.09.2024;
Oceń:
0.0
434
Komentarze i opinie (0)