Zez u dzieci – przyczyny, rodzaje, diagnostyka i leczenie

Co to jest zez?

Zez u dzieci to anomalia polegająca na nierównoległym ustawieniu osi gałek ocznych, powodująca zaburzenie widzenia przestrzennego. Spowodowany może być zaburzeniami na poziomie mózgu lub nieprawidłowym funkcjonowaniem mięśni poruszających oko. Zez występuje u około 4% dzieci, a jego występowanie nie jest związane z płcią.

Przyczyny zeza u dzieci

Wśród czynników, które predysponują do powstania zeza u dzieci, wymienia się przede wszystkim:

• wcześniactwo,
• zez występujący u krewnych pierwszego lub drugiego stopnia,
• choroby genetyczne,
• podawanie niektórych leków w okresie prenatalnym,
• porażenie mózgowe,
• duży uraz głowy,
• wady budowy gałek ocznych,
• wady wzroku (krótkowzroczność, nadwzroczność),
• zmętnienie rogówki,
• zaćmę,
• choroby siatkówki i nerwu wzrokowego.

Zez – rozpoznanie

Podstawowe badania ostrości wzroku i tak zwany cover test (patrz niżej) może być wykonany u lekarza rodzinnego. Istnieje kilka niepokojących objawów, które mogą wskazywać na konieczność udania się do okulisty dziecięcego, aby rozpoznać zez u dzieci:

• widoczny zez, zbaczanie oka na zewnątrz lub w stronę nosa,
• mrużenie oczu,
• przechylanie głowy i przymykanie jednego oka przy patrzeniu,
• ból oczu,
• ból głowy,
• oglądanie bajek z bliskiej odległości,
• niezręczność,
• zezowanie, wada wzroku lub niedowidzenie u osoby z najbliższej rodziny.

Należy jednak wiedzieć, że każdy przypadek zeza u dzieci wymaga konsultacji okulistycznej, aby wykluczyć inne choroby w obrębie gałki ocznej, których objawem może być zez.

Rodzaje zeza u dzieci

Istnieje kilka rodzajów zeza:

Choroba zezowa

Choroba zezowa, zwana inaczej zezem jawnym towarzyszącym, jest najczęstszą postacią zeza. Polega na nierównoległym ustawieniu obu oczu. Jednocześnie dziecko ma prawidłową ruchomość oczu we wszystkich kierunkach. Kąt odchylenia jest stały i niezależny od kierunku spojrzenia.

Zez ukryty

Ukryty zez u dzieci nie jest zawsze widoczny dla rodziców i pojawia się tylko okresowo, np.:

• w stanach zmęczenia,
• podczas urazu,
• choroby,
• wstrząsu psychicznego.

Wynika to z tego, że zaburzenia równowagi mięśniowej są korygowane przez mechanizmy widzenia obuocznego.

Zez pozorny

W przypadku zeza pozornego, oczy dziecka ustawione są prawidłowo, a zez u dzieci jest tylko pozorny. Większość przypadków zeza u dzieci okazuje się być zezem pozornym (łac. Pseudostrabismus). Zez pozorny spowodowany jest specyficzną budową twarzy, w okolicy oczu. Płaska, szeroka nasada nosa oraz obecność tzw. zmarszczki nakątnej (pionowej fałdy skórnej pokrywającej przynosowe kąty oczu) sprawiają, że widoczny jest u dziecka zez pozorny. Zez pozorny nie jest prawdziwym defektem, tylko sprawia takie wrażenie. W celu postawienia trafnej diagnozy, czy mamy do czynienia z zezem, czy z zezem pozornym – konieczna jest badanie lekarskie.

Warto przed wizytą u lekarza sprawdzić, czy wrażenie występowania zeza (zez pozorny) nie jest spowodowane nieprawidłowościami w budowie gałki ocznej, powiek czy oczodołu, takimi jak:

• szeroka podstawa nosa,
• zmarszczka nakątna,
• mała lub duża odległość między źrenicami,
• nierówność źrenic,
• asymetria twarzy,
• wytrzeszcz lub zapadnięcie gałki ocznej.

Rodzaje zeza ze względu na odchylenie oka

Ze względu na ustawienie gałek ocznych zez dzielimy na:

• zbieżny,
• rozbieżny,
• ku górze,
• ku dołowi,
• skośny.

Najczęstszym rodzajem jest zez zbieżny. Zbieżny wrodzony zez u dzieci może się pojawić w pierwszych miesiącach życia. Jednak ze względu na niedojrzałość układu nerwowego dopiero zez utrzymujący się po 3 miesiącu życia budzi niepokój. Wcześniej nierówno ustawione oczy dziecka są objawem fizjologicznym.

Natomiast drugi rodzaj zeza zbieżnego – zez akomodacyjny najczęściej pojawia się między 2 a 4 rokiem życia dziecka i nierzadko związany jest z nadwzrocznością. Zez akomodacyjny z reguły dobrze odpowiada na leczenie okularami.

Zez – diagnostyka

W przypadku zeza u dzieci, okulista ocenia ustawienie oczu i głowy pacjenta, kierunek odchylenia oka zezującego oraz ostrość widzenia. W tym celu wykonuje się następujące badania:

• badanie ostrości wzroku – ostrość wzroku można ocenić u mówiących już dzieci (powyżej 2,5 roku życia). Służą do tego specjalne tablice z obrazkami, a u starszych dzieci z cyframi lub literkami, które odczytuje się z odległości 5 metrów. Badanie to może być wykonane u lekarza rodzinnego lub okulisty;
• test Hirschberga (zwany też testem odblasków rogówkowych) – polega na ocenie ustawienia gałek ocznych oświetlanych przez źródło światła znajdujące się na wprost oczu, w odległości około 30 cm. Prawidłowo refleks świetlny powinien znajdować się w centrum źrenicy, a w przypadku zeza jest on przesunięty;
• test naprzemiennego zasłaniania oczu ( cover test ) – służy on do różnicowania zeza pozornego, ukrytego i towarzyszącego. Polega na zasłanianiu ręką lub zasłonką jednego oka i obserwacji ruchów oczu po odsłonięciu.

Leczenie zeza u dzieci

W czasie zezowania, obraz, który widzi dziecko, jest zdwojony. Powoduje to nieprawidłowe widzenie i zaburzenie patrzenia przestrzennego u dziecka. Mózg dziecka broni się przed tym i hamuje obraz przekazywany mu przez zezujące oko, w związku z czym dziecko używa tylko jednego (zdrowego) oka do patrzenia. Gdy taka sytuacja utrzymuje się przez dłuższy czas, dochodzi do tzw. niedowidzenia z nieużywania w zezującym oku. Układ wzrokowy dziecka dojrzewa do około 6–7 roku życia. Tylko do tego czasu możliwa jest poprawa w niedowidzeniu.

Wybór leczenia zeza u dzieci zależy od rodzaju zeza. Od razu po rozpoznaniu zeza przystępuje się do jego leczenia, które może być długie i wymagać dużo wytrwałości.

Okulary korekcyjne

Jeśli w badaniu okulistycznym wykryto wadę wzorku, to wyrównuje się ją przez noszenie okularów ze szkłami korekcyjnymi lub przez soczewki kontaktowe. Rodzaj szkieł jest zawsze dobierany przez lekarza okulistę. Jest to pierwszy etap leczenia, gdyż najczęściej zez u dzieci wynika z wad wzroku. Samo noszenie okularów w niektórych typach choroby zezowej jest już wystarczające.

Zasłanianie zdrowego oka

Następnie rozpoczyna się leczenie niedowidzenia przez zasłanianie oka zdrowego. Zmusza to oko zezujące do przekazywania do mózgu obrazów, które widzi. Dodatkową pomocą w leczeniu niedowidzenia są specjalne ćwiczenia, zwane pleoptycznymi.

Inne metody leczenia zeza u dzieci

Ostatnim etapem jest wyrównanie kąta zeza u dzieci. Możliwe to jest przez zastosowanie szkieł pryzmatycznych, wstrzyknięcie toksyny botulinowej czy zabieg chirurgiczny w znieczuleniu ogólnym. Operacja taka nie może być wykonana za pomocą lasera.

Zez – wypowiedź okulisty